Endülüslü Sufi İbn Berracān’ın Osmanlı’da Bir Şarihi: Lālezārī ve ed-Durratu’l-Beyḍāʾ İsimli Risalesinin Tahkik ve Tercümesi

Yıl 2021, Cilt: 62 Sayı: 1, 91 - 133, 31.05.2021

Mehmet Yıldız

https://doi.org/10.33227/auifd.885538

Cited By: 1

Öz

İbn Berracān (ö.536/1142) Endülüs’te yaşamış önemli bir sufidir. İki ayrı tefsiri ve ilahî isimlerin şerhine dair bir eseri günümüze ulaşmıştır. Bu eserlerinde tasavvufi meselelerin büyük kısmına dair değerlendirmelerini bulmak mümkündür. Bildiğimiz kadarıyla İbn Berracān’ın eserlerine yönelik herhangi bir şerh yapılmamıştır. Bunun tek istisnası 18. yüzyılda yaşamış olan Osmanlı ulemasından sufi Meḥmed Ṭāhir Lālezārī’dir (ö.1204/1789). Lālezārī, İbn Berracān’ın el-Aʿrāf suresi 54. ayette ifade edilen Allah’ın arşına istivāʾ etmesi meselesinden hareketle yaptığı çıkarımlarını şerh eden ed-Durrātu’l-Beyḍāʾ isimli bir risale yazmıştır. Lālezārī, risalesinde ruh ve nefsin cisimdeki mücadelelerinde ruhun cisimde hakim olabilmesi için yapılması gerekenler üzerinde durmaktadır. Biz de makalemizde Lālezārī’nin bu risalesinin tahlil, tahkik ve tercümesini yaptık.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İbn Berracān, Ruh, ed-Durratu’l-Beyḍāʾ, İʿtibār, Lālezārī, ʿAbd-i Kullī

An Ottoman Commentator of the Andalusian Sufi Ibn Barrajān: Lālezārī and the Critical Edition and Translation of His Treatise Entitled al-Durra al-Bayḍāʾ

Öz

Ibn Barrajān (d.536/1142) is an important sufi who lived in al-Andalus. His two different exegesis and an eisegesis of divine names have survived to the present day. It is possible to find his evaluations on tasawwuf in these works. As far as we know, no eisegesis on works of Ibn Barrajan was made after him, except for Sufi Meḥmed Ṭāhir Lālezārī (d.1204/1789), one of the Ottoman scholars. Lālezārī wrote in a treatise named al-Durra al-Bayḍāʾ, which eisegetes the inferences that Ibn Barrajān wrote about istiwāʾ expressed in verse 54 of the Surah al-Aʿrāf. In his treatise, Lālezārī emphasizes what needs to be done for the soul to dominate the body. In the article, we analyzed, investigated, and translated this treatise of Lālezārī.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Ibn Barrajān, Lālezārī, al-Durra al-Bayḍāʾ, Soul, Istiwāʾ, ʿAbd-i Kullī, ʿAbd-i Kullī, Iʿtibār

Kaynakça

• Affifî, Ebû’l-Alâ. Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. Terc. Mehmet Dağ, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Alkan, Ercan. Şerhu Halʻin-Naʻleyn: Halʻun-Naʻleyn Şerhi (İnceleme-Eleştirmeli Metin-Çeviri). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Ay, Mahmut. “İşârî Tefsirde İ’tibâr/Analoji Yöntemi,” Bayram Ali Çetinkaya (ed.), Dinî ve Felsefî Metinler: Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama Sempozyumu Bildiri Kitabı (İstanbul: Ege Basım, 2012) içinde, c.2, ss.727-750.
• Aydın, Mehmet S. “İnsân-ı Kâmil,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.22, ss.330-331.
• Bozkurt, Ömer. “Endülüs ve Kuzey Afrika’nın Anadolu Tasavvufundaki Yeri,” Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 3:1 (2017), ss.61-86.
• el-Buḫārī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. İsmāʿīl. el-Cāmiʿu’ṣ-Ṣaḥīḥ. Tah. Muṣṭafā Dīb el-Buġā. Beyrut: Dāru İbn Kes̱īr, 1987.
• Casewit, Yousef. The Mystics of al-Andalus Ibn Barrajān and Islamic Thought in the Twelfth Century. New York: Cambridge University Press, 2017.
• el-Cezūlī, Muḥammed b. Suleymān. Delāʾilu’l-Ḫayrāt ve Şevāriḳu’l-Envār fī Ẕikri’ṣ-Ṣalāti ʿalā Nebiyyi’l-Muḫtār. Şerh. ʿAbdulmecīd eş-Şernūbī el-Ezherī. Kahire: Mektebetu’l-Ādāb, 1994.
• el-Fārābī, Ebū Naṣr Muḥammed b. Muḥammed. Kitābu’l-Mille ve Nuṣūṣun Uḫrā. Tah. Muḥsin Mehdī, Beyrut: Dāru’l-Meşrıḳ, 1991.
• el-Ġazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. Mişkātu’l-Envār. Tah. Ebū’l-ʿAlāʾ el-ʿAfīfi. Kahire: ed-Dāru’l-Ḳavmiyye li’ṭ-Ṭıbāʿa ve’n-Neşr, 1964.
• İbnu’l-ʿArabī, Muḥyiddīn Ebū Bekr Muḥammed b. ʿAlī. ed-Durratu’l-Beyḍāʾ. Tah. Muḥammed Zeynuhum Muḥammed ʿAzeb. Kahire: Mektebetu Medbūlī, 1993.
• İbnu’l-ʿArabī, Muḥyiddīn Ebū Bekr Muḥammed b. ʿAlī. el-Futūḥātu’l-Mekkīyye. Haz. Aḥmed Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmīyye, 1999.
• İbnu’l-ʿArabī, Muḥyiddīn Ebū Bekr Muḥammed b. ʿAlī. Mevāḳiʿun-Nucūm ve Meṭāliʿu Ehilleti’l-Esrār ve’l-ʿUlūm. Tah. Muḥsin Ḳāsım eṭ-Ṭahrāʾī. Beyrut: Muʾessesetu’n-Nūr li’l-Maṭbūʿāt, 2005.
• İbnu’l-ʿArabī, Muḥyiddīn Ebū Bekr Muḥammed b. ʿAlī. et-Tedbīrātu’l-İlāhīyye fī Iṣlāḥi’l-Memleketi’l-İnsāniyye. Tah. Ḥasen ʿĀṣī. Beyrut: Dāru’l-Menāl, 1993.
• İbn Berracān, ʿAbdusselām b. ʿAbdurraḥmān b. Muḥammed. Tenbīhu’l-Efhām ilā Tedebburi’l-Kitābi’l-Ḥakīm ve Taʿarrufi’l-Āyāt ve’n-Nebeʾi’l-ʿAẓīm. Tah. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmīyye, 2013.
• İbn Berracān, ʿAbdusselām b. ʿAbdurraḥmān b. Muḥammed. Şerḥu Esmāʾillāhi’l-Ḥusnā. Tah. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmīyye, 2010.
• el-Ḳāḍī el-Beyḍāvī, Nāṣiruddīn Ebū Saʿīd ʿAbdullah b. ʿUmer. Envāru’t-Tenzīl ve Esrāru’t-Teʾvīl. Tah. Muḥammed Ṣubḥī b. Ḥasen Ḥallāḳ-Maḥmūd Aḥmed el-Aṭraş. Beyrut: Dāru’r-Reşīd, 2000.
• Küçük, Hamza. “İbn Berrecân’ın Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun, 1997.
• Küçük, Hülya. “Light upon Light in Andalusī Sufism: Abū l-Ḥakam İbn Barrajān (d. 536/1141) and Muhyī l-Dīn al-ʿArabī (d. 638/1240) as Developer of His Hermeneutics, Part 1: İbn Barrajān’s Life and Works,” Zeitschrift Der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft (ZDMG) 163:1 (2013), ss.87-116.
• Kutlu, Hakan. “Muhammed Tahir b. Muhammed el-Lâlezârî’nin ‘el-Cevâhiru’l-Kalemiyye fî Testîri Esrâri’n-Nûniyye el-Kelâmiyye’ Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili,” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Kutluer, İlhan. “Düşünme,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.10, ss.53-57.
• Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. Mecmaʿu Esrāri’l-Cevāhiri’r-Rūḥāniyye fī Maṭlaʿi Envāri’z-Zavāhiri’r-Rayḥāniyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Hafid Efendi, no.124.
• Lālezārī, Meḥmed Ṭāhir. el-Cevāhiru’l-Ḳalemiyye fī Tasṭīri Esrāri’n-Nūniyyeti’l-Kelāmiyye. Süleymaniye Kütüphanesi-Hafid Efendi, no.142.
• Muslim b. el-Ḥaccāc el-Ḳuşeyrī en-Nīsābūrī. Ṣaḥīḥu Muslim. Nşr. Ebū Ṣuheyb el-Kermī. Beyrut: Beytu’l-Efkāri’d-Duvelī, 1998.
• er-Rāzī, Faḫruddīn Muḥammed b. ʿUmer. el-Erbaʿīn fī Uṣūli’d-dīn. Tah. Aḥmed Ḥicāzī es-Seḳḳā. Kahire: Mektebetu’l-Külliyyāti’l-Ezheriyye, 1986.
• es-Suyūṭī, Celāluddīn ʿAbdurraḥmān b. Ebī Bekr. Buġyetu’l-Vuʿāt fī Tabaḳāti’l-Luġaviyyīn ve’n-Nuḥāt. Tah. Muḥammed Ebū’l-Faḍl İbrāhīm. Dāru’l-Fikr, 1979.
• et-Taftāzānī, Saʿduddīn. Şerḥu ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye. Tah. Aḥmed Ḥicāzī es-Seḳḳā. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyyāti’l-Ezheriyye, 1988.
• Tahralı, Mustafa. “Tedbîrât-ı İlâhiyye Hakkında,” İbn Arabî, Tedbîrât-ı İlâhiyye: Tercüme ve Şerhi, şerh Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı (İstanbul: İz Yayıncılık, 2004) içinde, ss.xiii-xxx.
• Ṭayyib b. ʿAbdulmecīd b. Kīrān. Şerḥu Ṣalāti’l-Meşīşiyye. Tah. Bessām Muḥammed Bārūd. Abudabi: el-Mecmaʿu’s̠-S̠eḳāfī, 1999.
• et-Tehānevī, Muḥammed ʿAlī. Keşşāfu İṣtilāḥāti’l-Funūn. Haz. Refīḳ el-ʿAcem. Beyrut: Mektebetu Lübnān Nāşirūn, 1996.
• Topaloğlu, Bekir. “Hudûs,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.18, ss.304-309.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kıdem,” Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c.25, ss.394-395.
• Yıldırım, Zehra. “Mehmed Tâhir Lâlezâri’nin ‘el-Mîzânü’l-Mukîm Fî Ma’rifeti’l-Kıstasi’l-Müstâkîm’ Adlı Kıstâsü’l-Müstakîm Şerhinin Tahkik ve Tahlili,” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, Yalova, 2019.
• Yıldırım, Zehra. “18. Yüzyıl Osmanlısı’nda Bir el-Ġazālī Şāriḥi: Lālezārī ve Mīzanu’l-Muḳīm Adlı Eseri,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61:2 (2020), ss.371-452.
• Yıldız, Mehmet. Kudüs’ün Fethini Müjdeleyen Endülüslü Sûfî İbn Berrecân. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. Ankara: İSAM Yayınları, 2018.