The Understanding of Sunnah in the Mutaqaddimūn Period of Imāmiyya: Is It Possible to Speak of the Sunnah of the Imāms according to the Imāmiyya?

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 1, 233 - 259, 31.05.2024

Peyman Ünügür Tekin

https://doi.org/10.33227/auifd.1434664

Öz

In the Imāmī school of thought, there are varying views on whether the Imams are the source of the Sunnah or merely its transmitters. Recent works on hadith and Sunnah by Imāmī scholars tend to approach the nature of the Sunnah based on the perspectives of later Imāmī uṣūl scholars. The understanding of the Sunnah that dominated during the formative period of the Imāmī school is often overlooked. However, the approach of the early scholars (mutaqaddimūn) during the formative period should have significantly influenced the shaping of the sect’s understanding of the Sunnah. Among the studies conducted in Turkey on the Imāmī understanding of hadith and Sunnah, there appears to be no direct examination of the nature of the Sunnah according to this school. In works that touch upon the issue in passing, contemporary Imāmī studies are usually referenced, and the works of the early period (mutaqaddimūn) and thus the prevailing understanding of the Sunnah during that period are neglected. In studies conducted in the West, the issue is often considered in the context of the scope of the Imams' knowledge. However, there too, a detailed study focusing on the concept of the Sunnah concerning the Imams is lacking. Therefore, this study centers on the issue of the Sunnah of the Imams; it aims to identify the understanding of the Sunnah presented by the sect’s scholars during the early period (mutaqaddimūn) and to clarify whether, according to these scholars, the Imams, in addition to the Prophet, established an independent Sunnah. The study investigates the uses of the term Sunnah in hadith, fiqh, uṣūl, and other works written by both aḫbārī and uṣūlī scholars active during the early period, determining whether the term is used in relation to the Imams and whether the reports transmitted from the Imams are given a Sunnah-like function in jurisprudential and uṣūl works. In making these determinations, the study also examines whether the attributes of divine inspiration and infallibility attributed to the Imams can be linked to the concept of the Sunnah of the Imams. Through examinations of the works from the early period, it is concluded that the Sunnah is limited to legal rulings and is associated solely with the Prophet. The authority to establish legal rulings is exclusively reserved for the Prophet, with no provision for the Imams to make additions or subtractions to these rulings.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Sunnah, Imāmiyya, Twelve Imāms, Ilhām, ʿIṣmah

Mütekaddimûn Dönemi İmāmiyye Şīʿası’nda Sünnet Anlayışı: İmāmiyye’ye Göre İmamların Sünnetinden Söz Edilebilir mi?

Öz

İmāmiyye mezhebine göre imamların sünnetin kaynağı mı yoksa onun aktarıcısı mı olduğu hususunda farklı görüşler söz konusudur. Son dönemde İmāmī müellifler tarafından yapılan hadis ve sünnete dair çalışmalarda, sünnetin mahiyetinin daha ziyade müteahhirûn dönemi İmāmī uṣūlcülerinin görüşleri üzerinden ele alındığı görülür. İmāmiyye’nin teşekkül sürecinde hakim olan sünnet anlayışının keyfiyetiyse çoğunlukla göz ardı edilir. Oysaki teşekkül sürecinde rol oynayan mütekaddimûn dönemi ulemasının yaklaşımı, mezhebin sünnet anlayışının şekillenmesinde mühim bir etkiye sahip olmalıdır. İmāmiyye’nin hadis ve sünnet anlayışına dair Türkiye’de yapılan çalışmalar arasında, bu mezhebe göre sünnetin mahiyetini doğrudan konu alan bir çalışma tespit edilememiştir. Meseleye satır aralarında değinen çalışmalardaysa daha ziyade çağdaş İmāmī çalışmalar kaynak alınmış, bilhassa mütekaddimûn dönemi eserleri ve dolayısıyla bu dönemde hâkim olan sünnet anlayışı göz ardı edilmiştir. Batı’da yapılan çalışmalardaysa meselenin daha ziyade imamların bilgisinin kapsamı bağlamında ele alındığı görülür. Ancak bunlarda da yine imamların sünneti olgusunun üzerinde ayrıntılı şekilde duran bir çalışmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla bu çalışmada imamların sünneti meselesi merkeze alınmış; mütekaddimûn döneminde mezhep ulemasınca ortaya konan sünnet anlayışının tespiti ve bu doğrultuda mütekaddimûn dönemi ulemasına göre imamların Hz. Peygamber’e ilave olarak müstakil bir sünnet ihdas edip etmedikleri hususunun açıklığa kavuşturulması amaçlanmıştır. Çalışmada mütekaddimûn döneminde etkin olan hem aḫbārī hem de uṣūlī ulema tarafından kaleme alınan hadis, fıkıh, uṣūl ve sair eserlerdeki sünnet kullanımları araştırılarak kelimenin imamlara nispetle kullanılıp kullanılmadığı ve buna ilave olarak fıkıh ve uṣūl eserlerinde imamlardan nakledilenlere sünnetvari bir fonksiyon yüklenip yüklenmediği belirlenmeye çalışılmıştır. Söz konusu tespitler yapılırken imamlara atfedilen ilahi bilgilendirmeye muhatap olma ve ismet niteliklerinin, imamların sünneti görüşüyle ilişkilendirilip ilişkilendirilemeyeceği hususu da irdelenmiştir. Mütekaddimûn dönemi eserleri üzerindeki incelemeler aracılığıyla, sünnetin şerʿī ahkamla sınırlandırılarak yalnızca Hz. Peygamber ile ilişkilendirildiği, şerʿī ahkam konusunda hüküm koyma yetkisinin yalnızca Hz. Peygamber’e has kılınarak imamlara bunlar üzerinde -ekleme ya da çıkarma bakımından- herhangi bir tasarruf yetkisi öngörülmediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, İmâmiyye, On İki İmam, İlham, İsmet.

Teşekkür

Makaleyi titiz bir şekilde okuyarak kıymetli katkılar sunan Recep Gürkan Göktaş’a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Alijanov, Rahil. “Fıkhında Sünnetin Delil Oluşu.” Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2016.
• el-ʿĀmilī, Ḥuseyn b. ʿAbdiṣṣamed. Vuṣūlu’l-Aḫyār ilā Uṣūli’l-Aḫbār. Tah. Caʿfer el-Mucāhidī-Atāullāh er-Rasūlī. Bağdat, Dāru’l-Kutubi’l-Vaṭanī, 2015.
• Amir-Moezzi, Mohammad Ali. The Divine Guide in Early Shi’ism. Çev. David Streight. New York: State University of New York Press, 1994.
• ʿAskerī, Murtaḍā. “Şi’a’ya Göre Sünnetin Dindeki Yeri.” Sünnetin Dindeki Yeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Bayhom-Daou Tamima. “Hishām b. al-Hakam (d. 179/795) and His Doctrine of the Imam's Knowledge.” Journal of Semitic Studies 48/1 (2003): 71-108.
• Bayhom-Daou, Tamima. “The Imam’s Knowledge and The Quran according to al-Faḍl b. Shādhān al-Nisābūrī.” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 64/2 (2001), ss. 188-207;
• el-Berḳī. el-Meḥāsin. Tahran: Dāru’l-Kutubi’l-İslāmī, 1370.
• Bozan, Metin. İmamiyye Şiasının İmamet Tasavvuru 4 ve 5. Asırlar. Ankara: İlahiyât, 2007.
• Bozan, Metin. İmâmiyye Şiası’nın Oluşumu Mâsum Oniki İmam İnancının Ortaya Çıkışı. İstanbul: İSAM, 2018.
• Bulut, Halil İbrahim. Şia’da Usulîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Calder, Norman. “Doubt and Prerogative: The Emergence of an Imāmī Shī’ī Theory of Ijtihād.” Studia Islamica 70 (1989): 57-78.
• Demirel, Serdar. Ehl-i Sünnet ile İmâmiyye Şîası Arası Karşılaştırmalı Hadis İlimleri. İstanbul: Karınca Polen, 2014.
• el-Ehvāzī, el-Ḥuseyn b. Saʿid. Ez-Zuhd. Ḳum, 1399.
• el-Eşʿarī, Aḥmed b. ʿĪsa. En-Nevādir. Ḳum: Medresetu’l-İmām el-Mehdī, 1408.
• Gleave, Robert. Scripturalist Islam. Leiden: Brill, 2007.
• Gleave, Robert ve Kumail Rajani. “Shiʿi Family of Legal Theories: An Introduction” Shiʿite Legal Theory. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2023.
• Haider, Najam. Shīʿī Islam: An Introduction. New York: Cambridge University Press, 2014.
• Ḥakīm, Muḥammed Taḳī. Es-Sunnetu fī’ş-Şerīʿati’l-İslāmī. Tahran: Menşūrātu Mu ͗esseseti’l-Biʿse, 1402.
• el-Ḥimyerī, Ebū’l-ʿAbbās. Ḳurbu’l-İsnād. Kum: Mu ͗essese-i Āli’l-Beyt, 1413.
• Ḥubbullāh, Ḥaydar. Ḥucciyetu’l-Hadīs. Beyrūt: Mu ͗essesetu’l-İntişāri’l-ʿArabī, 2016.
• Ḥubbullāh, Ḥaydar. Ḥucciyetu’s-Sunne fī’l-Fikri’l-İslāmī. Beyrūt: Mu ͗essesetu’l-İntişāri’l-ʿArabī, 2011.
• Ḥubbullāh, Ḥaydar. Naẓariyyetu’s-Sunne fī’l-Fikri’l-İmāmiyyi’ş-Şī‘ī. Beyrūt: Mu ͗essesetu’l-İntişāri’l-ʿArabī, 2006.
• Kartaloğlu, Habib. “Şiî İmâmiyye’de Akıl.” Akıl Kitabı-1 içinde, ed. Turgut Akyüz. İstanbul: Ravza Yayınları, 2020.
• el-Keşşī, Muḥammed b. ʿÖmer. İḫtiyāru Maʿrifeti’r-Ricāl. Meşhed: Mu ͗essese-i Neşr-i Dānişgāh-i Meşhed, 1409.
• Kohlberg, Etan. Belief and Law in Imamī Shīʿism. Aldershot: Variorum, 1991.
• el-Kuleynī, Ebū Caʿfer Muḥammed b. Yaʿkūb. El-Kāfī. Tahran: Dāru’l-Kutubi’l-İslāmī, 1363.
• Kutluay, İbrahim. “İmâmiyye Şîası’na Göre Haber-i Vâhidin Hücciyeti Problemi -Şeyhü’t-Tâife et-Tûsî Özelinde.” Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14:2 (2014): 63-84.
• Kutluay, İbrahim. Şîa’da Hadîs Usûlü: Ehl-i Sünnet Hadis Usûlü ile Mukayeseli Bir Çalışma. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Kutluay, İbrahim. “İsnâaşeriyye İmâmiyyesi’ne Göre Hadis ve Sünnetin Kaynakları.” İslam Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahabe Sempozyumu III, ed. Abdullah Aydınlı, Hayati Yılmaz, Erdinç Ahatlı vd., içinde 179-212. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Kuzudişli, Bekir. “Şia’da Kur’an-Sünnet İlişkisi.” İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet, ed. Bünyamin Erul, içinde 63-92. İstanbul: Kuramer, 2010.
• Modarressi, Hossein. Crisis and Consolidation In The Formative Period of Shiʿite Islam. Princeton: The Darwin Press, 1993.
• el-Mufīd. el-Fuṣūlu’l-Muḫtāra mine’l-ʿUyūn ve’l-Meḥāsin. Ḳum: el-Mu ͗temeru’l-ʿĀlemī, 1413.
• el-Mufīd. el-İḫtiṣāṣ. Ed. ʿAlī Ekber el-Gaffārī. Ḳum: el-Mu ͗temeru’l-ʿĀlemī, 1413.
• el-Mufīd. el-Mesā ͗ilu’s-Ṣāġāniyye. Beyrūt: Dāru’l-Mufīd, 1413.
• el-Mufīd. el-Mesā ͗ilü’s-Seraviyye. Beyrūt: Dāru’l-Mufīd, 1414
• el-Mufīd. el-Muḳniʿa. Ḳum: Kongretu Şeyḫ Mufīd, 1413.
• el-Mufīd. en-Nuketu’l-İʿtiḳādiyye. Beyrūt: Dāru’l-Mufīd, 1414.
• el-Mufīd. et-Teẕkira bi-Uṣūli’l-Fıḳh. Beyrūt: Dāru’l-Mufīd, 1414.
• Muradov, Safa. “Ehl-i Sünnet ve Şia’nın Farklılaşmasında Hadis Rivâyetlerinin Rolü.” Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2019.
• el-Murtaḍā. ez-Ẕerīʿa ilā Uṣūli’ş-Şerīʿa. Ḳum: Mu ͗essesetu’l-İmām eṣ-Ṣādıḳ, 1429.
• el-Murtaḍā. er-Resā ͗il. Ḳum: Dāru’l-Ḳur ͗āni’l-Kerīm, 1405.
• el-Murtaḍā. eş-Şāfī fī’l-İmāme. Tahran: Mu ͗essesetu’s-Ṣādıḳ, 1407/10.
• en-Nuʿmanī, Muḥammed b. İbrāhīm. Kitābu’l-Ġaybe. Tahran: Neşr-i Ṣadūḳ, 1397.
• Özpınar, Ömer. Şiî Hadis Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Sachedina, Abdulaziz A. The Just Ruler In Shi‘ite Islam. Oxford: Oxford University Press, 1988.
• es-Ṣadūḳ. Kitābu’l-Hidāye fī’l-Uṣūl ve’l-Furūʿ. Ed. Āyetullāh el-Marʿaşī. Ḳum: Mu ͗essesetu’l-İmām el-Hādī, 1432.
• es-Ṣadūḳ. Meʿāni’l-Aḫbār. Beyrūt: Dāru’l-Maʿrife, 1979.
• es-Ṣadūḳ. Men Lā Yaḥḍuruhu’l-Faḳīh. Ḳum: yy, 1404.
• es-Ṣaffār, Ebū Caʿfer Muḥammed. Beṣāiru’d-Deracāt. Ed. Hasen Kūçebāġī. Beyrūt: Munteşirātu’l-ʿĀlemī, 1404.
• Stewart, Devin. Islamic Legal Orthodoxy. Salt Lake City: University of Utah Press, 1998.
• Suiçmez, Yusuf. Şia Hadis Tarihi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Takim, Liyakat. Shi‘ism Revisited. New York: Oxford University Press, 2022.
• Takim, Liyakat. The Heirs of the Prophet Charisma and Religious Authority in Shiʿite Islam. New York: State University of New York Press, 2006
• et-Ṭūsī. el-İḳtiṣādu’l-Hādī ilā Ṭarīḳi’r-Reşād. Tahran: Menşūrātu Mektebeti Cāmiʿi Çehelsutun, 1400.
• et-Ṭūsī. el-İstibṣār fī Maḫtulife mine’l-Aḫbār. Ed. Seyyid Ḥasen Ḫorasān. Necef: Matbaʿatu’n Necef, 1375.
• et-Ṭūsī. el-Ḫilāf. Ḳum: Mu ͗essesetu’n-Neşri’l-İslāmī, 1407.
• et-Ṭūsī. el-Mebṣūt fī’l-Fıḳhi’l-İmāmiyye. Tahran: el-Mektebetu’l-Murtaḍaviyye, 1387.
• et-Ṭūsī. et-Tibyān fī Tefsīri’l-Ḳur ͗ān. Ed. Aḥmed Ḥabīb Ḳasīru’l-ʿĀmilī. Beyrūt: Dāru İḥyā ͗i’t-Turāsi’l-ʿArabī.
• et-Ṭūsī. ʿUddetu’l-Uṣūl. Ed. Muḥammed Riḍā el-Enṣārī. Ḳum: yy, 1417.
• et-Ṭūsī. el-Uṣūlu’s-Sittetu ʿAşer. Ḳum: Dāru’ş-Şebusterī, 1363.
• Uyar, Mazlum. İmamiyye Şiasından Düşünce Ekolleri: Ahbârîlik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Ünügür, Peyman. “Şîa’da Metin Tenkidi.” Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara, 2017.
• Ünügür Tekin, Peyman. “İmâmiyye Şîası’nda Umûmu’l-Kur’an’ın Haber-i Vâhidle Tahsîsi -Usûlîlik Özelinde-.”Hitit İlahiyat Dergisi 21:2 (2022): 1127-1160.