“Tüm” (Kull) Kavramı ve Geçmişe Matuf Varlıklar Zincirine Dair Hükme Etkisi: İbn Teymiyye Metinleri Üzerinden Bir Okuma

Yıl 2024, Cilt: 65 Sayı: 2, 655 - 672, 30.11.2024

Cihan Özaykan

https://doi.org/10.33227/auifd.1492935

Öz

Bu çalışmada, İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328) evrene matuf varlıklar zincirine verdiği hükmün, benimsediği “tüm” (kull) kavramıyla ilişkisi ele alınmıştır. Daha önce yapılan İbn Teymiyye araştırmalarında işlenmediği anlaşılan bu konu temelinde İbn Teymiyye, “Ortak nitelik/ler taşıyan fertlerden oluşan her bütün (cümle) veya toplam (mecmūʿ), tümel (kullī) olarak tümü vermek zorunda mıdır?” sorusuna muhatap kılınmaktadır. İbn Teymiyye’nin bu soruya verebileceği muhtemel yanıta, metinleri üzerinden ulaşılmaya çalışılmaktadır. Böylece evrenin kıdemi yahut hudûsuna yönelik İbn Teymiyye’nin verdiği hükmün mantıksal bir yönünü irdeleyen çalışma, öncelikle bütün ve tümel kavramlarını ele almakta ve aralarındaki farkları vazetmektedir. Çalışma, tek bir tümün farklı itibarlarla hem bütün hem de tümel olarak değerlendirilebileceğini fakat bu iki tüm türü arasında kategorik bir geçişliliğin ve indirgemenin olamayacağını belirtmektedir. Çalışmada son olarak, İbn Teymiyye’nin geçmişe dönük evrene matuf varlıklar zincirine, tümün bir türü açısından kadim hükmünü verdiği, diğer bir tüm türü açısından ise hâdis hükmünü verdiği ortaya konulmakta ve meselenin salt akledilir kavramların dışsal entiteler olarak görülmesiyle ilgili yönüne ve bu yönün evrene dair hüküm ile ilişkisine işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Teymiyye, Evren, Tüm, Bütün, Tümel, Hâdis, Kadim.

The Concept of “Entire” (Kull) and Its Impact on the Verdict Regarding the Chain of Existence Pertaining to the Past: A Reading Based on the Texts of Ibn Taymiyya Abstract

Öz

This study examines the relationship between Ibn Taymiyya’s (d. 728/1328) judgment on the chain of beings related to the universe and his concept of the entire (kull). The topic, which appears to have been overlooked in previous research on Ibn Taymiyya, addresses the question: “Must every whole (jumla) or aggregate (majmūʿ) composed of individuals sharing common attributes necessarily constitute a universal (kullī) as an entire?” Ibn Taymiyya’s possible response to this question is attempted to be reached through his texts. Thus, the study, which scrutinizes the logical aspect of Ibn Taymiyya’s judgment on the eternity or finitude of the universe, first addresses the concepts of whole and universal and establishes the differences between them. It argues that a single entire can be considered both as a whole and as a universal from different perspectives, but that there can be no categorical transition or reduction between these two types of entire. Finally, it reveals that Ibn Taymiyya judged the chain of beings related to the universe as eternal from the perspective of one type of entire, while he judged it as finite from the perspective of another type. It highlights the aspect of considering purely intelligible concepts as external entities and the relationship of this aspect to his judgment concerning the universe.

Anahtar Kelimeler

Ibn Taymiyya, Universe, Entire, Whole, Universal, Finite, Eternal.

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. Çev. Y. Gurur Sev. 4. baskı. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a. 6. baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• ed-Devvānī, Celāluddīn. Şerḥu Celāliʾd-dīn ed-Devvānī ʿalaʾl-ʿAḳāʾidiʾl-ʿAḍudiyye (Gelenbevī Haşiyesi’yle birlikte). Tah. Aḥmed Ferı̄d el-Mezı̄dı̄. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2017.
• Empiricus, Sextus. Kuşkunun Felsefesi. Çev. C. Cengiz Çevik. İstanbul: Kırk Gece Yayınları, 2010.
• Fūde, Saʿīd ʿAbdullaṭīf. Tenzīhuʾr-Raḥmān ʿan Ḳıyāmiʾl-Ḥavādis̠i bi-Ẕātihi Celle ve ʿAzze ve ʿan Vucūbi Teselsuli Īcādiʾl-Ekvān. Amman: el-Asleyn li’d-Dirâseti ve’n-Neşr, 2022.
• el-Ġazzālī, Ebu Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. Tehāfutu’l-Felāsife. Tah. Suleymān Dünyā. 9. baskı. Kahire: Dâruʾl-Meʿârıf, 2007.
• Hayyūn, Reşīd. Meẕhebuʾl-Muʿtezile mineʾl-Kelāmi ileʾl-Felsefe. 3. baskı. Dubai: Medârik li’n-Neşr, 2015.
• Heimsoeth, Heinz. Kant’ın Felsefesi. Çev. Takiyyettin Mengüşoğlu. 9. baskı. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2019.
• Hoover, Jon. “Ibn Taymiyya as an Avicennan Theologian: A Muslim Approach to God’s Self-Sufficiency.” Theological Review 1/XXVII (2006): 34-46.
• İbn ‘Arabī, Muḥyiddīn. Fuṣūṣuʾl-Ḥikem. Tah. Ebuʾl ʿAlā el-ʿAfı̇̄fı̇̄. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l- ‘Arabî, tsz.
• İbn Ebiʾl-ʿİzz, Muḥammed. Şerḥuʾl-ʿAḳı̄detiʾṭ-Ṭaḥāviyye. Tah. ʿAbdullāh b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkı̄-Şuʿayb el-Arnaūṭ. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
• İbn Ruşd, Ebuʾl-Velīd. Tehāfutu’t-Tehāfut. Tah. Ahmed Şemsuddı̄n. 2. baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2014.
• İbn Sīnā, Ebū ʿAli. eş-Şifā (el-İlāhiyyāt). Tah. el-Eb Ḳanvātı̄-Saʿı̄d Rāyid. Mısır: Merkezu Tahkîkât el-Compîturî Ulûmun İslâmî, tsz.
• İbn Teymiyye, Taḳiyyuddin Aḥmed b. ʿAbdulḥalim. Âlemin Hudûsu Problemi. Çev. Cihan Özaykan. 1. baskı. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• İbn Teymiyye. Beyānu Telbīsi’l-Cehmiyye fī Te’sīsi Bideʿihimi’l-Kelāmiyye. Tah. Yaḥya b. Muḥammed el-Huneydı̄. 10 c. Medine: Mecmeʿul-Melik Fehd li-Tibâeti’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1426.
• İbn Teymiyye. Derʾu Teʿāruḍi’l-ʿAḳli ve’n-Naḳl. Tah. Muḥammed Rāşid Sālim. 2. baskı, 10 c. Riyad: Câmiʿetu’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1991.
• İbn Teymiyye. Derʾu Teʿāruḍi’l-ʿAḳli ve’n-Naḳl. Tah. Muḥammed Rāşid Sālim. 1. baskı, 4 c. Riyad: Dâru’l-Fadîle, 2008.
• İbn Teymiyye. er-Reddu ʿalaʾl-Manṭıḳıyyīn. Tah. ʿAbduṣṣamed Şerefuddı̄n el-Ketbı̄. 1. baskı. Beyrut: Muessesetu’r-Reyyân, 2005.
• İbn Teymiyye. er-Risāletuʾṣ-Ṣafediyye. Tah. Muḥammed Ḥasen Muḥammed Ḥasen İsmāʿı̄l. 1. baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• İbn Teymiyye. er-Risāletuʾṣ-Ṣafediyye. Tah. Muḥammed Rāşid Sālim. 2. baskı, 2 c. Mısır: Mektebetu İbn Teymiyye, 1406.
• İbn Teymiyye. et-Tedmuriyye. Tah. Muḥammed b. ʿAvde eṣ-Ṣāvı̄. 6. baskı, 1 c. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân, 2000.
• İbn Teymiyye. Mecmūʿuʾl-Fetāvā. Tah. ʿAbdurraḥmān b. Muḥammed b. Ḳāsım. 35 c. Medine: Mecme‘u’l-Melik Fehd li-Tibâeti’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1995.
• İbn Teymiyye. Mesʾeletun fī Tevḥīdiʾl-Felāsife. Tah. Mubārak b. Rāşid el-Ḥas̠lān. 1. baskı. Amman: Dâru’l-Feth, 2018.
• İbn Teymiyye. Minhācuʾs-Sunnetiʾn-Nebeviyye fī Naḳḍi Kelāmi’ş-Şīʿati’l-Ḳaderiyye. Tah. Muḥammed Rāşid Sālim. 1. baskı, 9 c. Câmiʿetu’l-İmâm Muhammed b. Suʿûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbn Teymiyye. Şerḥu Ḥadīs̠i ʿİmrān b. Ḥuṣayn. 1. baskı. Beyrut: Muessesetu’r-Reyyân, 1999.
• İbn Teymiyye. er-Risāletuʾl-Ekmeliyye fī Mā Yecibu li-Allāhi min Ṣıfātiʾl-Kemāl. Tah. Ahmed Hamdî İmâm. Kahire: Muessesetu Abdulfettâh el-Medenî, 1983.
• el-İṣfahānī, Ebuʾs̠-S̠enāʾ. Meṭāliʿuʾl-Enẓār ʿalā Metni Ṭavāliʿiʾl-Envār. 1. baskı. Kahire: Dâru’l-Ketbî, 2008.
• el-Kevārī, Kāmile. Ḳıdemuʾl-ʿĀlem ve Teselsuluʾl-Ḥavādis̠ Beyne Şeyḫiʾl-İslām İbn Teymiyye veʾl-Felāsifeti meʿa Beyāni Men Eḫṭaʾe fiʾl-Mesʾeleti mineʾs-Sābiḳīne veʾl-Muʿāṣırīn. 1. baskı. Umman: Dâru Usâme, 2001.
• en-Nesefī, Ebū Muʿīn. Tebṣiratuʾl-Edille fī Uṣūliʾd-Dīn. Tah. Muḥammed el-Enver Ḥāmid ʿĪsā. 1. baskı, 2 c. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye, 2011.
• Nesin, Ali. Matematik ve Gerçek. 12. baskı. İstanbul: Nesin Yayıncılık, 2019.
• Özaykan, Cihan. “İbn Teymiyye’de Tümeller Sorunu.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2024.
• eş-Şenḳīṭī, Muḥammed el-Emīn. Ādābu’l-Baḥs̠i ve’l-Munāẓara. 2. baskı. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 2009.
• Ṭabaṭabāʾī, Muḥammed Ḥuseyn. Bidāyetüʾl-Ḥikme, Çev. ʿAli Şirvānı̄. 11. baskı. Kum: Muessetu İntişârat Dâru İlm, tsz.
• Wisnovsky, Robert. İbn Sina Metafiziği: Kaynakları ve Gelişimi. Çev. İbrahim Halil Üçer. 1. baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.