Türk Dış Politikası’nda “Merkez Ülke” Kavramı ve Enerji Politikası İlişkisi: TürkAkım Boru Hattı Örneği

Yıl 2023, , 185 - 199, 29.11.2023

Dicle Korkmaz

https://doi.org/10.25294/auiibfd.1283156

Öz

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) yürüttüğü dış politikanın temellerinden biri “merkez ülke” kavramıdır. Türkiye’den geçen/geçecek doğal gaz boru hatlarının Türkiye’nin “merkez ülke” olmasına katkı sağladığı ve bölgedeki önemini artırdığı iddiası AKP anlatısında önemli bir yer tutmaktadır. Merkez ülke kavramı, AKP Hükümetleri’nde Dışişleri Bakanlığı ve Başbakanlık yapmış olan Ahmet Davutoğlu tarafından ortaya atılmış olsa da AKP anlatısında süreklilik taşımaktadır. Bu çalışma, merkez ülke kavramını işlemselleştirerek Rusya’dan Türkiye’ye doğal gaz taşıyan TürkAkım Boru Hattı örneğinde söz konusu iddiayı sorgulamaktadır. İlk olarak TürkAkım Boru Hattına İlişkin Anlaşma hükümlerini ve Boru Hattı’ndan geçen doğal gaz kontratlarına ilişkin müzakere sonuçlarını incelemiş ve “güç edinimi” ve “ekonomik aktarım hatları üzerinde kurulu olma” değişkenlerinde artış olup olmadığını tespit etmiştir. İkinci olarak, Robert Keohane ve Joseph Nye’in (2012) karşılıklı bağımlılıkta asimetrik gücü ölçmek için geliştirdikleri “kırılganlık” ve “hassasiyet” kriterlerini kullanarak Türkiye’nin “bölgesel politikaları belirleyebilme kapasitesi”ni analiz etmiştir. Bu çalışma, TürkAkım müzakerelerinin başladığı ve sona erdiği 2014-2016 yıllarında taraflar arasındaki asimetrik karşılıklı bağımlılığı tespit etmekte ve müzakerelerdeki dengesizliği ortaya koymaktadır. Makale, merkez ülke kavramını işlemselleştirerek ve AKP anlatısında merkez ülke ile doğal gaz boru hatları arasında kurulan ilişkiyi sorgulayarak alanyazına katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Merkez Ülke, Türkakım Boru Hattı, Karşılıklı Bağımlılık, Türkiye-Rusya Ilişkileri, Doğal Gaz

Teşekkür

Makalenin ilk taslağına görüşlerini bildiren İlhan Uzgel’e ve Antalya Bilim Üniversitesi akademisyenleri ve bursiyerleri Cerem Cenker-Özek, Emre Erdemir, Ercan Sadi, Gözde Turan, Kadir Çırağ, Nermin Aydemir, Toygar Halistoprak ve Yağmur Yetimoğlu’na teşekkür ederim.

The Concept of Central Country in Turkish Foreign Policy and Its Relationship With the Energy Policy: The Case of Turkstream Pipeline

Öz

The concept of “central country” has been one of the foundations of the foreign policy of the Justice and Development Party (JDP). The argument that the natural gas pipelines passing/to pass through Turkiye contribute to Turkiye’s becoming a central country and increase its significance in the region has been important in the JDP’s narrative. Although the concept of central country was introduced by Ahmet Davutoglu who served as the Minister of Foreign Affairs and the Prime Minister in the JDP governments, it has a continuity in the JDP narrative. Operationalizing the concept of central country, the research questions this argument in the case of the TurkStream Pipeline, which carries natural gas from Russia to Turkiye. First of all, it examines the related articles of the Agreement on the TurkStream Pipeline and the results of negotiations on natural gas contracts passing through the Pipeline and determines the extent to which there is an increase in the variables of “acquisition of power” and “to be located within the economic transmission lines”. Secondly, it analyses Turkiye’s “capacity to determine regional policies” by utilizing the criteria of “vulnerability” and “sensitivity”, which were developed by Robert Keohane and Joseph Nye (2012) to measure the asymmetrical power in an interdependence. This study identifies the asymmetrical interdependence between the parties in 2014-2016, when the TurkStream negotiations started and ended, and portrays the imbalance in the negotiations. The article aims to contribute to the literature by operationalizing the concept of central country and questioning the relationship between this concept and natural gas pipelines in the JDP narrative.

Anahtar Kelimeler

Central Country, Turkstream Pipeline, Interdependence, Turkiye-Russia Relations, Natural Gas

Teşekkür

Makalenin ilk taslağına görüşlerini bildiren Cerem Cenker-Özek, Emre Erdemir, Ercan Sadi, Gözde Turan, İlhan Uzgel, Kadir Çırağ, Nermin Aydemir, Toygar Halistoprak ve Yağmur Yetimoğlu’na teşekkür ederim.

Kaynakça

• Agency for the Cooperation of Energy Regulators (2015). European Gas Target Model Review and Update, https://documents.acer.europa.eu/Events/Presentation-of-ACER-Gas-Target-Model-/Documents/European%20Gas%20Target%20Model%20Review%20and%20Update.pdf (erişim tarihi: 24.12.2022).
• Akkuyu Nükleer (t.y.). http://www.akkunpp.com/akkuyu-ngs-insaat-projesi (erişim tarihi: 25.12.202).
• Aktürk, A. (2010). “Transit mi, hub mi yoksa transit hub mi?ˮ http://www.akturk.org/akturk.org/Makaleler_Articles/Entries/2010/11/5_Transit_mi%2C_Hub_m_Yoksa_Transit_Hub_m.html (erişim tarihi: 23.12.2022).
• Arı, T. (2004). Uluslararası İlişkiler Teorileri, 4. B. Alfa Yayınları, İstanbul.
• Aslan, A. (2018). Türk Dış Politikasını Anlamak için Kavramsal Bir Çerçeve: Otonom Arayışı. K. İnat, A. Aslan ve B. Duran (Ed.), Kuruluşundan Bugüne AK Parti-Dış Politika. SETA Yayınları, İstanbul, 17-40.
• Ateşoğlu Güney, N. (2016). Turkey as an Energy Hub for Europe. R. Bardazzi, M.G. Pazienza ve A. Tonini (Ed.), European Energy and Climate Security. Springer, Cham, 65-80.
• Ateşoğlu Güney, N. (2018). Türk-Rus İlişkilerinde İkinci Bahar Kalıcı Mı? B. Duran, K. İnat ve M. Caner (Ed.), Türk Dış Politikası Yıllığı 2017. SETA Yayınları, İstanbul, 45–52.
• Barmin, Y. (2017). Russian Energy Policy in the Middle East. Insight Turkey, 19(4), 125-136.
• Bilgin, M. (2011). Energy Policy in Turkey: Security, Markets, Supplies and Pipelines.Turkish Studies, 12(3), 399–417.
• Bingöl Valiliği (2022). http://www.bingol.gov.tr/disisleri-bakanimiz-sayin-mevlut-cavusoglu-bingolde (erişim tarihi: 25.12.2022).
• BOTAŞ (t.y.). BOTAŞ Doğal Gaz-Petrol Harita, https://www.botas.gov.tr/Sayfa/dogal-gaz-ve-petrol-boru-hatlari-haritasi/168 (erişim tarihi: 24.02.2023).
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. (t.y.). https://www.iletisim.gov.tr/turkce/stratejik_iletisim_calismalari/detaylar/cumhurbaskani-erdogan-hedefimiz-turkiyeyi-kuresel-enerji-merkezlerinden-biri-haline-getirmektir (erişim tarihi: 25.12.2022).
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (2022). https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/cumhurbaskani-erdogan-turkiye-diplomaside-merkez-ulke-konumunu-guclendirmektedir (erişim tarihi: 25.12.2022).
• Çavuşoğlu, M. (2020). https://twitter.com/mevlutcavusoglu/status/1296785975390208000 (erişim tarihi: 22.12.2022).
• Çeviköz, Ü. (2016). Could Turkey Become a New Energy Trade Hub in South East Europe? Turkish Policy Quarterly, Summer, 67-76.
• Daştan, S. (2018), Negotiation of a Cross-border Natural Gas Pipeline: An Analytical Contribution to the Discussions on Turkish Stream. Energy Policy, https://doi.org/10.1016/j.enpol.2018.03.012.
• Davutoğlu, A. (2004). Türkiye Merkez Ülke Olmalı. http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=107581 (erişim tarihi: 12.05.2022).
• Davutoğlu, A. (2012a). Principles of Turkish Foreign Policy and Regional Political Structuring. TEPAV Turkey Policy Series.
• Davutoğlu, A. (2012b). Stratejik Derinlik, 75. B. Küre Yayınları, İstanbul.
• Davutoğlu, A. (2013a). The Three Major Earthquakes in the International System and Turkey. The International Spectator, 48:2, 1-11.
• Davutoğlu, A. (2013b). Teoriden Pratiğe Türk Dış Politikası Üzerine Konuşmalar. Küre Yayınları, İstanbul.
• Demiryol, T. (2018). Türkiye-Rusya İlişkilerine Enerjinin Rolü: Asimetrik Karşılıklı Bağımlılık ve Sınırları. Gaziantep University Journal of Social Sciences 17(4), 1438-1455.
• Dışişleri Bakanlığı. (2013). https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-ahmet-davutoglu_nun-v_-buyukelciler-konferansinda-yaptigi-konusma_-2-ocak-2013_-ankara.tr.mfa (erişim tarihi: 22.10.2022).
• Dışişleri Bakanlığı. (2022). https://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin-kastamonu-is-insanlari-ve-sivil-toplum-kuruluslari-temsilcileriyle-bulusmada-yaptigi-konusma-13-09-2022.tr.mfa (erişim tarihi: 25.12.2022).
• Diken. (2021, Ocak 12). “Reuters Analizi: Türkiye’nin Doğalgaz Faturası Hiç Olmadığı Kadar Yükselebilirˮ. https://www.diken.com.tr/reuters-analizi-turkiyenin-dogalgaz-faturasi-hic-olmadigi-kadar-yukselebilir/ (erişim tarihi: 19.09.2022).
• Diken. (2022, Ocak 6). “BOTAŞ’la Gazprom Arasında Doğalgaz Anlaşması: Fiyat Açıklanmadıˮ. https://www.diken.com.tr/botasla-gazprom-arasinda-dogalgaz-anlasmasi-fiyat-aciklanmadi/
• Dünya (2015, Aralık 3). “Ankara ve Bakü’den TANAP’ı Hızlandırma Kararıˮ. https://www.dunyabulteni.net/dis-politika/ankara-ve-bakuden-tanapi-hizlandirma-karari-h347806.html
• Ediger, V. (t.y.). Enerji ve Siyaset: Türkiye-Rusya Enerji İlişkileri. Panorama KHas 20, http://panorama.khas.edu.tr/dosya-enerji-ve-siyaset-turkiyerusya-enerji-iliskileri-72 (erişim tarihi: 03.01.2023).
• Ediger, V. ve Durmaz, D. (2017). Energy in Turkey and Russia’s Roller-Coaster Relationship. Insight Turkey 19(1), 135-155.
• Elliott, S. (2021). “Russian Gas Flows into Europe at 2021 Lows in Nov on Susudued Beraus Transitˮ https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/061822-russian-gas-deliveries-via-turkstream-to-halt-june-21-28-for-annual-maintenance (erişim tarihi: 25.12.2022).
• Eminoğlu, C. (2015). Liberalization Process and Legal Aspects of the Turkish Natural Gas Market. A. Dorsman, W. Westerman ve J. Simpson (Ed.), Energy Technology and Valuation Issues. Springer International Publishing, Switzerland, 147-164.
• Energy Information Administration (2015). “Russiaˮ, https://www.eia.gov/international/content/analysis/countries_long/Russia/archive/pdf/russia_2015.pdf (erişim tarihi: 20.073.2022).
• Energy Information Administration (2016). “Country Analysis Brief: Russiaˮ, https://www.eia.gov/international/content/analysis/countries_long/Russia/archive/pdf/russia_2016.pdf (erişim tarihi: 20.07.2022).
• Energy Information Administration (2017). “Country Analysis Brief: Russiaˮ, https://www.eia.gov/international/content/analysis/countries_long/Russia/archive/pdf/russia_2017.pdf (erişim tarihi: 20.07.2022).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2015a). Elektrik Piyasası 2014 Yılı Piyasa Gelişim Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2015b). Petrol Piyasası 2014 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2016a). Elektrik Piyasası 2015 Yılı Piyasa Gelişim Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2016b). Petrol Piyasası 2015 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2017a). Elektrik Piyasası 2016 Yılı Piyasa Gelişim Raporu (Ankara).
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2017b). Petrol Piyasası 2016 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2017c). Doğal Gaz Piyasası 2016 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2022a). Doğal Gaz Piyasası 2021 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu. (2022b). Petrol Piyasası 2021 Yılı Sektör Raporu. EPDK. Ankara.
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. (2017). http://www.sp.gov.tr/upload/xSPStratejikPlan/files/nQbTc+etkb_stratejik_plani.pdf
• Erdil, M. (2015). “Türk Akımı Dondurulduˮ. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/turk-akimi-donduruldu-30042596 (erişim tarihi: 12.08.2022).
• Erşen, E. ve Çelikpala, M. (2019). Turkey and the Changing Energy Geopolitics of Eurasia. Energy Policy, 128, 584–592.
• Ertem, C. (2017). “Enerjide devrim…”. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/cemil-ertem/enerjide-devrim-2417340 (erişim tarihi 12.08.2022).
• Evrensel. (2015, Aralık 3). “Davutoğlu: Türkiye ve Rusya Sorunları Konuşarak Çözecek İradeyi Göstermelidirˮ, https://www.evrensel.net/haber/266663/davutoglu-turkiye-ve-rusya-sorunlari-konusarak-cozecek-iradeyi-gostermelidir (erişim tarihi: 15.08.2022).
• Frackell, B. E. (2013). Current Developments in Regional Energy Security and Turkey. Insight Turkey, 15(1), 63-72.
• Furuncu, Y. (2018a). TANAP’ın Orta Asya ve Avrupa Enerji Pazarlarına Etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 25(2), 543-561.
• Furuncu, Y. (2018b). Enerji Güvenliği ve Karşılıklı Bağımlılık Perspektifinden TürkAkım Projesi. SETA Perspektif, Sayı 216.
• Gazprom Group (t.y.). Gazprom in Figures 2015-2019 Factbook. Girit, S. (2015). “Türkiye-İsrail Yakınlaşması: Doğalgaz ve Suriye Faktörüˮ. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/12/151217_turkiye_israil_selin_girit (erişim tarihi: 10.08.2022).
• Global Enerji (2011). “Şeyl Gazı Doğal Gaz Yatırımlarını Etkilediˮ. https://arifbey.wordpress.com/2013/07/15/236/ (erişim tarihi: 13.09.2022).
• Gorst, I. ve O’Bryne, D. (2011). “Turkey Deal Boosts Russia’s Pipeline Projectˮ. https://www.ft.com/content/e0613af4-3170-11e1-a62a-00144feabdc0 (erişim tarihi: 12.12.2022).
• Haberrus (2022). “Gazprom, Türkiye’ye gaz tedarik sözleşmelerini uzattıˮ. https://haberrus.ru/economics/2022/01/05/gazprom-turkiyeye-gaz-tedarik-sozlesmelerini-uzatti.html (erişim tarihi: 12.10.2022).
• Hacıoğlu, N. (2011). “Putin: Türkiye’nin Güney Akım’a Vize Vermesi Yeni Yıl Hediyesiˮ. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/putin-turkiye-nin-guney-akim-a-vize-vermesi-yeni-yil-hediyesi-19559815 (erişim tarihi: 10.08.2022).
• Heather, P. (2015). The evolution of European traded hubs. OIES Paper: 104, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2016/02/NG-104.pdf
• Hürriyet (2019, Şubat 26). “Türkiye Doğal Gazda Önemli Döneme Giriyorˮ. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/turkiye-dogal-gazda-onemli-doneme-giriyor-41130206 (erişim tarihi: 24.12.2022).
• International Energy Agency (2008). Development of Competitive Gas Trading in Continental Europe. https://www.iea.org/reports/development-of-competitive-gas-trading-in-continental-europe (erişim tarihi: 12.09.2022).
• International Energy Agency (2022). How Europe can Cut Natural Gas Imports from Russia Significantly within One Year. https://www.iea.org/news/how-europe-can-cut-natural-gas-imports-from-russia-significantly-within-a-year (erişim tarihi: 25.12.2022).
• Kaçmaz, S. (2015). “Russia Halts Turkish Stream Gas Pipeline Over Jetˮ. http://www.milliyet.com.tr/en/russia-halts-turkish-stream-gas-pipeline-over-jet-2157893 (erişim tarihi: 10.08.2022).
• Kakışım, C. (2019). Karşılıklı Bağımlılık Kapsamında Türkiye-Rusya Enerji İlişkilerinin Analizi. Uluslararası Siyaset Bilimi ve Kentsel Araştırmalar Dergisi, 7(1), 67-89.
• Kakışım, C. (2020). Türkiye’nin Bölgesel Doğal Gaz Merkezine Dönüşebilme Potansiyeli. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(24), 255-280.
• Karagöl, E. T. (2016). 23. Dünya Enerji Kongresinin Yansımaları. Kriter, 1(7), https://kriterdergi.com/ekonomi/23-dunya-enerji-kongresinin-yansimalari (erişim tarihi: 05.09.2022).
• Karagöl, E. T. (2017). “Doğu Akdeniz’de Enerji Kartı”. Kriter, 2(18), https://kriterdergi.com/ekonomi/dogu-akdenizde-enerji-karti (erişim tarihi: 05.09.2022).
• Karagöl, E. T., Ateş, S. A., Kaya, S. ve Kızılkaya, M. (2016). Türkiye’nin Enerjide Merkez Ülke Olma Arayışı. SETA Yayınları, Sayı 60.
• Karagöl, E. T. ve Kaya, S. (2014). Enerji Arz Güvenliği ve Güney Gaz Kordioru (GGK). SETA Analiz, Sayı 108.
• Karagöl, E. T. ve Kızılkaya, M. (2015). The Turkish Stream Project in the EU-Russia-Turkey Triangle. Insight Turkey, 17(2). 57-65.
• Karagöz, S. (2015). “Turkey, Qatar Sign Liquefied Natural Gas Agreement”. https://www.dailysabah.com/energy/2015/12/02/turkey-qatar-sign-liquefied-natural-gas-agreement (erişim tarihi: 05.09.2022).
• Karan, M. B., Küçüközmen, C. ve Aktürk A. (2014). Re-examining Turkey’s Potential of Becoming a Natural Gas Hub. A. Dorsman, T. Gök ve M.B. Karan (Ed.), Perspectives on Energy Risk. Springer, 119-142.
• Keohane, R. ve Nye, J. (1989). Power and Interdependence: World Politics in Transition. Little Brown, Boston.
• Keohane, R. ve Nye, J. (2012). Power and Interdependence, 4th ed. Pearson, Illinoi.
• Kim Y., ve Blank, S. (2016). The New Great Game of Caspian Energy in 2013–14: ‘Turk Stream’, Russia and Turkey. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18(1), 37-55.
• Kolbay, A. (2010). Ulusal Şampiyonluk ve Rakiplerle Büyümenin Erdemi. http://www.petroturk.com/HaberGoster.aspx?id=3622&haber=Ulusal-şsampiyonluk-ve-rakiplerle-birlikte-buyumenin-erdemi
• Korkmaz, D. (2021). Turkey and the EU in an Energy Security Society: The Case of Natural Gas. Palgrave, Cham.
• Köstem, S. (2018). The Political Economy of Turkish-Russian Relations: Dynamics of Asymmetric Interdependence. Perceptions, XXIII (2), 10-32.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (t.y.a). https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/2014-komur-ithalati (erişim tarihi: 03.07.2022).
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (t.y.b). https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/2015-komur-ithalati (erişim tarihi: 03.07.2022).
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (t.y.c). https://www.mta.gov.tr/v3.0/bilgi-merkezi/2016-maden-ithalat-degerleri (erişim tarihi: 03.07.2022).
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü. (t.y.d.). https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/turkiyede-madencilik/2021-yili-maden-dis-ticaret.pdf (erişim tarihi: 03.07.2022).
• Meclis Haber (2011). https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=113611 (erişim tarihi: 02.10.2022).
• Metin, F. (2018). “Karbuz: Jeopolitik Önem Enerjide Karın Doyurmuyorˮ. https://www.enerjigunlugu.net/karbuz-jeopolitik-onem-enerjide-karin-doyurmuyor-27104h.htm (erişim tarihi: 12.09.2022).
• OEC World. (t.y.a). https://oec.world/en/profile/bilateral-product/refined-petroleum/reporter/rus?yearExportSelector=exportYear5 (erişim tarihi: 03.07.2022).
• OEC World. (t.y.b). https://oec.world/en/profile/bilateral-product/crude-petroleum/reporter/rus?yearExportSelector=exportYear5 (erişim tarihi: 03.07.2022).
• Organisation for Economic Development and Cooperation. (2020). Fossil Fuel Support Country Note, Russia, https://www.oecd.org/fossil-fuels/data/ (erişim tarihi: 15.11.2022).
• Özdemir, V. (2017). The Political Economy of the Turkey`s Gas Geopolitics. M. Shcroder, M.O. Bettzuge, ve W. Wessels (Ed.), Turkey as an Energy Hub? Contributions on Turkey`s Role in EU Energy Supply. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, 111-122.
• Özyılmaz Kiraz, B. (2021). Türk Dış Politikasında Merkez Ülke Olma Yönelimi: Dönüşüm mü, Devamlılık mı? Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(30), 501-519.
• Petrotürk. (2010). İthalat özel sektör oyuncuları tam olarak serbest bırakılmalı. http://www.petroturk.com/HaberGoster.aspx?id=4071&haber=-ithalat-ozel-sektor-oyunculari-icin-tam-olarak-serbest-birakilmali (erişim tarihi: 15.11.2022).
• Pirani, S. (2018). Russian Gas Transit Through Ukraine After 2019: The Options. Oxford Energy Insight: 41, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2018/11/Russian-gas-transit-through-Ukraine-after-2019-Insight-41.pdf?v=ebe021079e5a
• Pitel, L. (2015). Turkey and Israel Poised to Restore Diplomatic Ties After Secret Talks. Independent, https://www.independent.co.uk/news/world/europe/turkey-and-israel-poised-to-restore-diplomatic-ties-after-secret-talks-a6779031.html (erişim tarihi: 11.03.2019).
• Rekabet K. (2013). 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısına İlişkin Rekabet Kurumu Görüşü. http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2fDocuments%2fKurum+G%C3%B6r%C3%BC%C5%9F%C3%BC%2fdogalgazgorus.pdf (erişim tarihi: 15.10.2022).
• Resmi Gazete. (2001, 2 Mayıs; 24390). Doğal Gaz Piyasası Kanunu.
• Roberts, J. (2010). Turkey as a Regional Energy Hub. Insight Turkey, 12(2), 39-48.
• Soysal, C., Yücel, C. Ö., Koyuncu, T. ve Tokgöz, E. (2012). Doğalgaz Sektör Araştırması Raporu. Rekabet Kurumu Yayınları, Ankara.
• Sputniknews (2018, Mayıs 27). “Albayrak: Rusya ile Yürütülen Tahkim Süreci için Anlaşmaya Vardık” https://tr.sputniknews.com/turkiye/201805271033608811-albayrak-rusya-tahkim-sureci-anlasma/ (erişim tarihi: 02.04.2022).
• Star (2016, Mayıs 18). “TAP ve TANAP enerjide bir başarı öyküsüdür”. https://www.star.com.tr/ekonomi/tap-ve-tanap-enerjide-bir-basari-oykusudur-haber-1111909/ (erişim tarihi: 09.08.2022).
• Suphi, D. (2019). Doğal Gaz Sektöründen Moskova Çıkarması, Enerji Panorama, 6(68), 26-27.
• Tagliapietra, S. (2014). The EU-Turkey Energy Relations After the 2014 Ukraine Crisis. Enhancing the Partnership in a Rapidly Changing Environment, Energy: Resources and Markets, Fondazione Eni Enrico Mattei (FEEM).
• TANAP. (t.y.). https://www.tanap.com/bulten-23 (erişim tarihi: 12.09.2022).
• The Guardian (2015, Kasım 28). “Vladimir Putin Calls for Greater Sanctions Against Turkey”. https://www.theguardian.com/world/2015/nov/28/vladimir-putin-calls-for-greater-sanctions-against-turkey (erişim tarihi: 09.09.2022).
• TRT Haber (2015, Eylül 30). “Türk Akımı’nda 1,5 Yıllık Mücadele”. https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/turk-akiminda-15-yillik-muzakere-206163.html (erişim tarihi: 09.09.2022).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2010, 20 Aralık). Tutanak Dergisi, Yasama Dönemi 23, Yasama Yılı 5,Cilt 87, 27’nci Birleşim, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanak/donem23/yil5/bas/b037m.htm (erişim tarihi: 19.09.2022).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2016). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında TürkAkım Gaz Boru Hattı Projesine İlişkin Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı (1/788) ve Dışişleri Komisyonu Raporu, https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss441.pdf (erişim tarihi: 19.09.2022).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu. (2012). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyetine Doğal Gaz Satışına ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kaynaklı Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Transit Geçişine ve Doğal Gazın Türkiye Cumhuriyeti Toprakları Üzerinden Taşınması için Münhasır Boru Hattının Geliştirilmesine İlişkin Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulundugu Hakkında Kanun Tasarısı ile Dısisleri Komisyonu Raporu (1/615). Tutanak Dergisi, Yasama Dönemi 24, Yasama Yılı 2, Sıra Sayısı 298.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu. (2016). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında TürkAkım Gaz Boru Hattı Projesine İlişkin Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı (1/788) ve Dışişleri Komisyonu Raporu, Tutanak Dergisi. 26. Donem, 2. Yasama Yılı, Sıra Sayısı: 441.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. (t.y.). https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/ (erişim tarihi: 01.07.2023).
• Türkiye İstatistik Kurumu (t.y.). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104 (erişim tarihi: 03.07.2023).
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (t.y.). İhracat Rakamları, https://tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari
• Vatan (2018, Haziran 13). “Turkiye İpek Yolu ile Enerji ‘Hub’ı Oldu”. https://www.gazetevatan.com/ekonomi/turkiye-ipek-yolu-ile-enerji-hub-i-oldu-1174400 (erişim tarihi: 09.03.2023).
• Villar, L. ve Hamilton, M. (2017). “The Danish and Turkish Straits are crtical to Europe’s Crude Oil and Petroleum Trade”. https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=32552 (erişim tarihi: 09.03.2023).
• Winrow, G. (2014). Realization of Turkey’s Energy Aspirations Pipe Dreams or Real Projects? Turkey Project Policy Paper, 4, https://www.brookings.edu/research/realization-of-turkeys-energy-aspirations-pipe-dreams-or-real-projects/ (erişim tarihi: 22.03.2023).
• World Energy TV. (2017). https://www.youtube.com/watch?v=m0Hr62onlF0&t=40s (erişim tarihi: 10.02.2022).
• Yeni Asır. (2018, Kasım 19). “Bakan Albayrak’tan TürkAkım Mesajı”. https://www.yeniasir.com.tr/gundem/2018/11/19/bakan-albayraktan-turkakim-mesaji/amp (erişim tarihi: 09.03.2023).
• Yeşiltaş, M. ve Balcı, A. (2011). AK Parti dönemi Türk Dış Politikası sözlüğü: Kavramsal bir harita. Bilgi, 23, 9-34.
• Yılmaz Bozkuş, R. (2019). Analysis of Turkey’s role as a possible energy hub. GeoJournal, 84, 1353–1364.