Öğretmenler Arası Sosyal Mesafenin Nedenleri ve Okul İklimine Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 4, 1308 - 1333, 23.10.2023

Ender Kazak , Murat Bergut

https://doi.org/10.34056/aujef.1222138

Öz

Bu araştırmada, sosyal mesafe ve okul iklimi olguları ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, öğretmenler arası sosyal mesafenin nedenlerini ve sosyal mesafenin okul iklimine yansımalarını belirleyerek, sosyal mesafenin azaltılmasına katkı sağlayacak öneriler geliştirmektir. Araştırma, 2021-2022 öğretim yılında Düzce ili merkez ve ilçelerinde bulunan okullarda görev yapan yedi öğretmen ve beş okul yöneticisi ile yürütülmüştür. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden biri olan olgubilim deseni şeklinde tasarlanmıştır. Katılımcılar, amaçlı örneklem yöntemlerinden ölçüt örneklem yöntemi ile seçilmiştir. Araştırma verileri, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenler arası sosyal mesafenin; öğretmenlerin kendisinden, okul idaresinden, öğretmen sayısının fazlalığından ve sözleşmeli, ücretli, kadrolu gibi ayrımlardan kaynaklı olduğu tespit edilmiştir. Okul büyüklüğünün, öğretmenler arasındaki sosyal mesafe üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ayrıca, COVID-19 salgınının da öğretmenler arasındaki sosyal mesafeyi olumsuz etkilediği tespit edilmiştir. Öğretmenler arası sosyal mesafenin; okulda huzursuz bir ortam oluşmasına, eğitimin kalitesinin düşmesine, öğretmenlerde motivasyon kaybına, öğretmenler arasında iletişimsizliğe, çatışmaların yaşanmasına, önyargılı davranışların oluşmasına, gruplaşmaların oluşmasına, güven ortamının kaybolmasına neden olarak okul iklimine olumsuz yansımalarının olduğu tespit edilmiştir. Ulaşılan sonuçlardan yola çıkarak öğretmenlere ilişkilerinde daha profesyonel ve hoşgörülü davranmaları, okulda yapılan etkinliklere katılarak daha sosyal bir tutum sergilemeleri önerilirken; okul yöneticilerine ise öğretmenler arasında ayrımcılık yapmadan adaletli bir tutum sergilemeleri, sosyal etkinlikler düzenlenerek öğretmenler arası birleştirici bir yaklaşım içinde olmaları önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, okul yöneticisi, sosyal mesafe, okul iklimi

Reasons of Social Distance among Teachers and Their Reflections on School Climate

Öz

The aim of this research is to develop suggestions that will contribute to reducing social distance between teachers by determining the causes of social distance and their effects on school climate. The research was carried out with seven teachers and five school administrators working in schools in Duzce city center and its districts in the 2021-2022 academic year. The research is designed as a phenomenology pattern, one of the qualitative research method patterns. Participants were selected by the criterion sampling method, one of the purposive sampling methods. The research data were obtained by using a semi-structured interview form developed by the researcher. Content analysis technique was used in the analysis of the data. As a result of the research, it has been determined that the social distance between teachers is due to the teachers themselves, the school administration, the excess number of teachers and the staff distinctions such as contracted-substitute-tenured. It has been determined that the size of the school and the COVID-19 pandemic are also effective in the formation of social distance. It has been determined that social distance between teachers has negative reflections on the school climate by causing an uneasy environment at school, a decrease in the quality of education, loss of motivation of teachers, lack of communication among teachers, conflicts, prejudiced behaviors, groupings, and loss of confidence. In the context of the results, it was suggested that teachers should behave more professionally and tolerantly in their relationships and exhibit a more social attitude by participating in activities at school, while school administrators were advised to exhibit a fair attitude without discriminating among teachers and to be in a unifying approach between teachers by organizig social activities.

Anahtar Kelimeler

Teacher, school administrator, social distance, school climate

Kaynakça

• Akyürek, S. (2016). Türkiye’de iç grup yanlılığının toplumsal adalete ve güvenliğe etkisi. The Journal of Europe-Middle East Social Science Studies, 2(2), 161-166.
• Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Reading, M. A: Addison Wesley.
• Altınkurt, Y., & Yılmaz, K. (2010). Değerlere göre yönetim ve örgütsel adalet ilişkisinin ortaöğretim okulu öğretmenlerinin algılarına göre incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(4), 463-484.
• Amedome, S. N. (2018). The influence of leadership on school climate: A case of senior high schools in hohoe municipality of Ghana. Academy of Educational Leadership Journal, 22(2), 1-16.
• Argon, T., & Zafer, D. (2009). İlköğretim okulu yöneticilerinin iletişim sürecinde yaşadıkları problemler (Nitel bir araştırma). Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 99-123.
• Aronson E., Wilson, T. D., & Akert, R. M. (2012). Sosyal psikoloji. (Çev. O. Gündüz) (7.Baskı) (497). İstanbul: Kaknüs Yayınevi.
• Avşar, D. (2019). Okul ikliminin işe yabancılaşma düzeyine etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Balaban, Ç. D. (2013). The roles of intergroup threat, social dominance orientation and right-wing authoritarianism in predicting Turks’ prejudice toward Kurds. (Unpublished master thesis). Middle East Technical Universty Graduate School of Social Science, Ankara.
• Baykal, İ. (2007). İlköğretim okullarının örgüt ikliminin bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Bökeoğlu, Ö. Ç., & Yılmaz, K. (2008). İlköğretim okullarında örgütsel güven hakkında öğretmen görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 54(54), 211-233.
• Çalık, T., & Kurt, T. (2010). Okul iklimi ölçeğinin (OİÖ) geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 35(157), 167-180.
• Çetinkaya, İ. (2022). Öğretmenlerin örgüt iklimine ilişkin görüşlerinin incelenmesine yönelik bir durum çalışması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Çiçek, İ., Tanhan, A., & Tanrıverdi, S. (2020). Covid-19 ve eğitim. Milli Eğitim Dergisi, 49(Özel Sayı/1), 1091-1104.
• Çuhadar Gürkaynak, E. Ç. (2012). “Toplumsal temas: Önyargı ve ayrımcılığı önlemek için bir sosyal değişim aracı olarak kullanılabilir mi?”. Çayır, K. ve Ceyhan, M. A. (Der.), Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar (1.Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Daniel, C. O. (2015). Impact of informal groups on organisational performance. International Journal of Scientific Research and Management (IJSRM), 6(9), 686-694.
• Demirtaş, H., & Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-142.
• Dönmez, B., & Korkmaz, M. (2011). Örgüt kültürü örgüt iklim ve etkileşimleri. Uluslararası Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 169-186.
• Dönmez, H., & Mete, Y. (2019). Öğretmenlerin örgütsel dışlanma düzeyi. Trakya Eğitim Dergisi, 9(2), 350-365.
• Duysak, S. (2019). Algılanan örgütsel adaletin çatışma yönetimi üzerindeki etkisi: Okul tiplerine göre öğretmen ve idarecilerin farklılaşan tutumları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Gedik Üniversitesi. İstanbul.
• Erdoğan, Ö. F. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin okul iklimine ilişkin algılarının incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Erkoç, T. (2008). Kişilik özelliklerinin örgütsel iklime etkisi ve bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Beykent üniversitesi. İstanbul.
• Eroğlu, T., & Özen, H. (2019). Okullardaki psikolojik iklim ve iş motivasyonu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(Özel Sayı), 83-106.
• Ertürk, R. (2022). Conflict in schools: A qualitative study. Participatory Educational Research, 9(1), 251-270.
• Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: Önyargı, kalıpyargı ve ayrımcılık. Çayır, K. ve Ceyhan, M. A. (Der.), Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar (21). İstanbul. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Görgülü Arı, A., & Hayır Kanat, M. (2020). Covid-19 (Koronavirüs) üzerine öğretmen adaylarının görüşleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 459-49.
• Gershenson, S., & Langbein, L. (2015). The effect of primary school size on academic achievement. Educational Evaluation and Policy Analysis, 37(1), 135S–155.
• Güney, S. (2015). Sosyal psikoloji (3.Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık, İstanbul.
• Güzeller, C., & Kalağan, G. (2010). Öğretmenlerin örgütsel sinizm düzeylerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 83-97.
• Hogg, M. A. (2006). Social identity theory. Contemporary social psychology theories içinde, Stanford University Press: California.
• Kadıoğlu, Z. K. (2013). Kitle iletişim araçlarının şekillendirdiği sosyal kimlikler ve aidiyet duygusu ekseninde tüketici davranışları. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, II(45), 101-114.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2008). Günümüzde insan ve insanlar, Sosyal psikolojiye giriş (11.Baskı). İstanbul. Evrim Yayınevi.
• Karacaoğlu, K., & Yumuk, Y. (2014). İşgören yalnızlığının bir öncülü olarak örgütlerde dışlanma: Beş yıldızlı otel işletmeleri çalışanları üzerine bir araştırma. Sözel Bildiri, Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi, 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara. http://hdl.handle.net/20.500.11787/1907
• Kaya, F. (2021). Pandemi sürecinde çalışan kadın öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar (Merzifon Örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
• Kazak, E. (2021). The study of developing and validating the union bias scale. International Journal of Assessment Tools in Education, 8(4), 888-913. https://doi.org/10.21449/ijate.813591
• Kepenekçi, Y. (2004). Sınıf öğretmenlerine göre hoşgörü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 38, 250-265.
• Koşar, A. (2014). Örgüt kültürü ve işyerinde dışlanma arasındaki ilişkinin Mersin Üniversitesi’nde çalışanlar üzerinde incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Koparan, E., & Bekalp, B. (2020). İzolasyon sürecinde iletişim ve üretim süreçleri: Kadınların home office dolayımlı mesai ve iş yükü dönüşümü. Moment, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 7(2), 149-172. https://doi.org/10.17572/mj2020.2.149172
• Küçükbezirci, Y. (2013). “Mevlâna’nın hoşgörü felsefesi ve iletişim”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 19-25.
• Mayers, D. G. (2015). Sosyal psikoloji. (Çev. S. Akfırat). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal yayın tarihi, 1983).
• Madenoğlu, C., Uysal,, Ş. Yılmaz, S., & Banoğlu, K. (2014). Okul müdürlerinin etik liderlik davranışları ile öğretmenlerin iş doyumlarının örgütsel bağlılıkla ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 20(1), 47-69.
• Memduhoğlu, H. B., & Zengin, M. (2011). İlköğretim okullarında örgütsel güvene ilişkin öğretmen görüşleri. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 211-217.
• Miles, M. B., & Huberman A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. (2nd Edition), Calif.: SAGE Publications.
• Oral, B., & Çoban, A. (2020). Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, M., & Sancak, S. (2007). Hizmet içi eğitim uygulamalarının çalışma hayatına etkileri. Journal of Yaşar University, 2(7), 761-794.
• Özsoy, E., & Yıldız, G. (2013). Kişilik kavramının örgütler açısından önemi: Bir literatür taraması. İşletme Bilimi Dergisi, 1(2), 1-12.
• Paker, M. (2012). Psikolojik açıdan önyargı ve ayrımcılık. Çayır, K. ve Ceyhan, M. A. (Der.), Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar (42). İstanbul. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir; Çev. Ed.). Ankara: Pegem yayınları.
• Pehlivan, İ. (1997). Türk kamu kesiminde hizmet içi eğitim sorunları araştırması. Verimlilik Dergisi, 3, 131-144.
• Pettigrew, T. F. (2016). In pursuit of three theories: Authoritarianism, relative deprivation, and intergroup contact. Annual Review of Psychology, 67, 1-21.
• Dilbaz Sayın, S. S. (2017). Okul iklimi ile öğretmen performansı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Çanakkale.
• Seat, A. A., Joyce, N., Harwood, J., & Arroyo, A. (2015). Necessary and sufficient conditions for positive intergroup contact: A fuzzy set qualitative comparative analysis approach to understanding ıntergroup attitudes. Communication Quarterly, 63(2), 135-155.
• Selimoğlu, E., & Yılmaz, H. B. (2010). Hizmet içi eğitimin kurum ve çalışanlar üzerine etkileri. Paradoks, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6(1), 63-75.
• Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. S. Worchel, W. G. Austin (Ed.). The Social psychology of intergroup relations içinde (33-47). Monterey: Brooks/Cole. Holland.
• Tajfel, H. (1982). Social psychology of intergroup relations. Annual Review of Psychology, 12(33), 1-39.
• Taşkıran, A. (2008). Meslek lisesi öğrencilerinin okul iklimi algıları ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Taşçı, S., & Yücel, C. (2008). Öğretmenlerin kişilik özellikleri ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 685-707.
• Tofur, S., & Balıkçı, A. (2018). Okul yöneticileri ve öğretmenlere göre okul iklimini etkileyen faktörlerin incelenmesi: Ortaokul örneği. Electronic Turkish Studies, 13(11), 1279-1295.
• Ünal, S. (2013). Türkiye’de seküler ve dini hayat tarzlarına dayalı toplumsal ve siyasal kutuplaşmaların gündelik rutinler ve etkileşimler bağlamında sosyolojik analizi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Vaiz, M. E. (2017). İlköğretim okullarında çatışma durumlarının yönetilmesine ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri. (Yayınlanmamış doktora tezi). Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa.
• Yarmacı, N. (2018). İşgörenlerin örgütsel dışlanma algılarının örgütsel sessizlik ve olumsuz durumları bildirme eğilimlerine etkisi: Otel işletmeleri örneği. (Yayınlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11.Baskı). Ankara. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, B. B. (2021). Örgüt ikliminin çalışan memnuniyetine etkisi: İlkokul örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(1), 281-303.
• Yin, R. K. (2003). Case study research: Design and method (3rd Ed.). Thousand Oaks, Kaliforniya: Sage.
• Želvys, R., Zabardast, A., Nemati, S., Adak, K., & Shariati, O. (2019). Mindful principals in effective schools: Mediating role of organizational climate and organizational citizenship behavior. Pedagogika/Pedagogy, 133(1), 5-27. https://doi.org/10.15823/p.2019.133.1