Examination of Commercial Building Typologies in Anatolia within the Scope of Historical Environmental Landscapes: Grand Bazaar, Istanbul Example

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 22, 23.07.2024

Sıla Mihriban Güral Seyhan

Öz

The act of shopping has required stable and self-renewing spaces throughout the historical development process. Changing and developing conditions throughout the historical process have caused the commercial building types to change along with the concept of shopping. However, one of the most important and constant issues is that these commercial spaces and the surrounding landscapes are in constant interaction with each other. Because landscape character plays a big role in the construction of these places. The preservation and restoration of historical environmental landscapes, especially those that carry cultural value and bring together different cultural, social, economic and religious values of a period, brings together both landscape architecture and architectural subjects and professional disciplines. Historical environments and monuments are also considered as documents explaining the urban and architectural order, construction techniques and social life of a certain period. For this reason, historical monuments and environments should be protected as a component of national and universal culture.The aim of this study; To examine the commercial building typologies built in Anatolia from past to present and to emphasize the importance of the restoration works by examining the history, architecture and restoration works of the Grand Bazaar, which reveals an important commercial building typology within the framework of historical environmental landscapes.

Anahtar Kelimeler

ANATOLİA, Historical environmental landscapes, Restoration, Grand Bazaar

Tarihsel Çevre Peyzajları Kapsamında Anadolu’daki Ticari Yapı Tipolojilerinin İncelenmesi: Kapalıçarşı, İstanbul Örneği

Öz

Alışveriş eylemi, tarihsel gelişim sürecinde sabit ve kendini yenileyen mekânlara gereksinim duymuştur. Tarihsel süreç içerisinde değişen ve gelişen koşullar alışveriş kavramı ile birlikte ticari yapı tiplerinin de değişmesine neden olmuştur. Ancak değişmeyen en önemli konulardan biri bu ticari mekanlar ile çevre peyzajlarının birbirleriyle sürekli etkileşim halinde olmasıdır. Çünkü bu mekanların inşasında peyzaj karakteri büyük rol oynamaktadır. Özellikle kültürel değer taşıyan ve bir dönemin farklı kültürel, sosyal, ekonomik, dinsel değerlerini bir arada bulunduran tarihsel çevre peyzajlarının korunması ve restorasyonu hem peyzaj mimarlığı, hem de mimarlık konularını ve meslek disiplinlerini bir araya getirmektedir. Tarihi çevre ve anıtlar belirli bir dönemin kentsel ve mimari düzenini, yapım tekniklerini, sosyal yaşamını açıklayan birer belge olarak da değerlendirilmektedirler. Bu nedenle tarihi anıt ve çevreler ulusal ve evrensel kültürün bir bileşeni olarak da koruma altına alınmalıdırlar. Bu çalışmanın amacı; geçmişten günümüze Anadolu’da inşa edilmiş ticari yapı tipolojilerini incelemek ve tarihsel çevre peyzajları çerçevesinde önemli bir ticari yapı tipolojisi ortaya koyan Kapalıçarşı’nın tarihi, mimarisi ve restorasyon çalışmalarını inceleyerek restorasyon çalışmalarının önemini vurgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

anadolu, tarihsel çevre peyzajları, restorasyon, kapalıçarşı

Kaynakça

• Akar, T., 2009. Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekânları Literatür Değerlendirmesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7(13):267-292.
• ANKÜSAM, 2023. Ankara Üniversitesi Mustafa V. Koç Deniz Arkeolojisi Uygulama ve Araştırma Merkezi. Liman Tepe Tunç Çağı Liman Kenti. http://ankusam.ankara.edu.tr (Erişim Tarihi, 09.11.23)
• Arabacıoğlu, F. P. ve Aydemir, I., 2007. Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı. YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, 2(4):204-212.
• Asar, H., 2011. Tarihi Türk Ticaret Yapıları Kapsamında Kastamonu Hanları. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Konya, Türkiye, pp. 128.
• Aytaç, İ., 2018. ‘Selçuklu Kervansarayları’. https://www.altayli.net/selcuklu- kervansaraylari.html (Erişim Tarihi, 05.04.23)
• Ayverdi, E.H., 1953. Fatih Devri Mimarisi, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, p. 544.
• Çakır, C. ve Akkuş, Y., 2015. ‘Osmanlı İstanbul’unda Ticaret’. https://istanbultarihi.ist/196- osmanli-istanbulunda-ticaret (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• Candur, H. T., 2019. Antik Çağ’da Agora. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Denizli, Türkiye, pp. 133.
• Ceylan, O., 1989. Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapılarının Oluşumu, Gelişimi ve Yakın Doğu Kültürleri ile Olan Etkileşimleri. Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye, pp. 217.
• Council of Europe, 2000. Council of Europe Landscape Convention. https://rm.coe.int/0900001680a25020 (Erişim tarihi, 03.12.2023)
• Cezar, M., 1981. Türk Tarihinde Kervansaray, VIII. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları (2):931-940.
• Cezar, M., 1985. Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi. Mimarsinan Üniversitesi Yayınları, p. 424.
• Çam, N., 1991. Arasta. İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı (3):335-336 s.
• Çelik, D. ve Yazgan, M.E., 2007. Kentsel Peyzaj Tasarımı Kapsamında Tarihi Çevre Korumaya Yönelik Yasa ve Yönetmeliklerin İrdelenmesi. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi 9(11):1-10.
• Doğan, İ.B., 2006. Tarih Öncesi Dönemde Ticaretin Göstergeleri ve Değiş Tokuş Modelleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Prehistorya Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye, pp. 321.
• Dülgeroğlu, Y., 1995. Dükkândan Merkeze Alışveriş Mekanları, Yapı (158): 58-65.
• Erkal, N.G., 2014. Osmanlı İstanbul’unun Ağırlık Merkezleri: Kapanların Mimarisi ve İpek Mizanı Hoca Hanı. https://www.iae.org.tr/ (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• Erdoğan, R., Oktay, E. ve Selim, C., 2021. Tarihi Çevre Yenileme Çalışmalarının Peyzaj Mimarlığı Açısından Değerlendirilmesi: Muratpaşa Cami Örneği. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi 6(1):195-205.
• Eyice S., 1992. İslam Ansiklopedisi, C. (5):302-311
• Fatih Belediyesi, 2022a. ‘Kapalıçarşı Yenilenen Çehresi ile Misafirlerini Ağırlıyor’. https://www.fatih.bel.tr/ (Erişim Tarihi, 10.05.23)
• Fatih Belediyesi, 2022b. Bakım, Onarım ve Restorasyon Çalışmaları, Miras Kitapçığı. https://www.fatih.bel.tr/tr/main/read/dosyalar (Erişim Tarihi, 05.10.23)
• Gülersoy, Ç., 1994. Kapalıçarşı, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, IV, 422-430, İstanbul Gündüz, S., 2008. Antik Limanlar Işığında Myndos Limanı ve Liman Yapıları. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, Türkiye ss. 97.
• Gürpınar, L., 2009. Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesindeki Avlulu Hanların İncelenmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye, pp. 141.
• Halaç, H.H. ve Ergün, R., 2020. Anadolu Bedestenlerinin Mevcut Durumları Üzerine Bir İnceleme. Kesit Akademi Dergisi, 6(23):130-148.
• Ilıca, A., 2000. Çorum’da Tarihî Bir Yapı: Veliyyüddin Paşa (Veli Paşa) Hanı ve Vakfiyesi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9:(9)
• Işık, A., 2020. Anadolu’da Asur Ticaret Kolonileri Çağı. Mavi Atlas 8(1): 13 – 18.
• Karaca Meşe, F., 2021. Kapalıçarşı Restorasyonu Üzerine. Yeditepe Fatih Kültür, Sanat ve Yaşam Dergisi (04):11-17.
• Karakuş, F., 2022. Anadolu Selçuklu Dönemi Sultan Hanları Üzerine Bir İnceleme. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 12(1):71-109.
• Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2017. Kültepe (Kaniş Karum) Ören Yeri. https://www.kayseri.bel.tr/kesfet-listeleme/kultepe-kanis-karum-oren-yeri (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• Kurt, G., 2020. ‘Tarihsel Süreç Işığında Çarşı Kavramı ve Kapalıçarşı’. (Ed. Ali Şükrü Çoluk), Geçmişten Geleceğe Kapalıçarşı, İstanbul Ticaret Odası Yayınları. ISBN 978-605-137- 747-6.
• Küçükerman, Ö. ve Mortan, K., 2011. Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• KUTBO, 2023. Kütahya Ticaret Borsası. Dünyanın İlk Borsası Kütahya Çavdarhisar http://www.kutbo.org.tr (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• Mutlu Danacı, H. ve Atik, M., 2013. Tarihsel Çevre Peyzajlarında Yapı ve Çevre İlişkisi. Akdeniz Sanat Dergisi 6(11):75-92.
• Naumann, R., 1973. Der Rundbau in Aezani, 10. Beih. IstMitt.
• Özer, E. ve Korkmaz, H., 2014. Tarihsel Süreçte Aizanoi Kenti’ndeki Dört Yapıda Tahrip ve Koruma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (18):11-20.
• Öztürk, A. H., 2012. Kentsel Sit Alanlarının Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi: Güdül Örneği. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye, pp.127
• RİZCON, 2020. Kapalıçarşı Bir Restorasyon Hikayesi. https://rizkon.com.tr (Erişim Tarihi, 20.05.23)
• Sağlam, N., 2014. İç Mekânda Katmanlaşma ve Cevahir Bedesteni Çalışması. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İç Mimari Tasarım Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye, pp. 145.
• Sakaoğlu, N., 1985. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Sözlüğü, İletişim Yayınları, p. 139.
• Shaw, J. W., 1972. “Greek and Roman Harbourworks”, A History of Seafaring Based on Underwater Archaeology, ed. G. F. Bass, New York, ss. 87-112, s. 89.
• Şen, Ö., 1994. “Bulgaristan’da Kurulan Uluslararası Bir Panayır (Fuar): Uzuncaâbad-ı Hasköy. Toplumsal Tarih 47(5):47-52.
• Şeker, M., 1991. İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, p.285.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2023a. İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Agora. https://izmir.ktb.gov.tr/TR-210569/agora.html (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2023b. Gaziantep İl ve Turizm Müdürlüğü, Hanlar. https://gaziantep.ktb.gov.tr/TR-130351/ (Erişim Tarihi, 27.03.23)
• TDK, 2023. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi, 21.03.23)
• UNESCO, 2011. Recommendatin on The Historic Urban Landscape. https://whc.unesco.org (Erişim Tarihi, 05.12.23)
• Ürekli, F., 2020. ‘Kapalıçarşı’nın Geçirdiği Deprem ve Yangınlar ile Sonrasında Gerçekleştirilen Tamiratlar’, (Ed. Ali Şükrü Çoluk), Geçmişten Geleceğe Kapalıçarşı, İstanbul Ticaret Odası Yayınları. ISBN 978-605-137-747-6.