2000’ler Türkiye’sinde Hukuk, İktidar ve Toplumsal Hareketler: Bir Eylem ve Olağanüstü Hal Mekanı Olarak Adliyeler

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 97 - 135, 30.06.2025

Rüya Yüksel

https://doi.org/10.62393/aurum.1624418

Öz

Bu çalışmada, hukuk, iktidar ve toplumsal hareketler arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Bu bağlamda adliye önü bir eylem ve protesto alanı olarak analiz edilmektedir. Hukuk ya da yargı kurumunu eleştiren ve bu kurumlara güvenmediklerini dile getiren adliye önü eylemcilerinin aynı kurumlardan adalet talep etmekten neden vazgeçmedikleri sorusu araştırılmaktadır. Adliye önlerinde eylem düzenlendiği gözlenen kadın cinayeti, iş cinayeti ve siyasi davalar için toplanan bu eylemcilerin Bourdieu’cü anlamda “yargısal alanın” kendilerine özgü sermayeleri olan yeni “oyuncuları” oldukları gözlemlenmiştir. Eylemciler aynı zamanda, yargısal alanın dönüşümünde önemli bir rol oynama ve hukuku daha toplumsal kılma potansiyeli taşımaktadırlar. Protestolara sahne olan adliyeler Agamben’in “kamp” kavramı çerçevesinde yasanın askıya alındığı bir olağanüstü hal mekanı olarak analiz edilmektedir. Agamben’in Antik Roma Hukuku’ndan ödünç aldığı “Homo Sacer”, kamp olarak kavramsallaştırılan mekanın “kurban edilemeyen fakat öldürülmesi ceza gerektirmeyen” sakinlerini tanımlamaktadır. Adliye önü eylemcileri ve protestolara konu olan davaların özneleri de bu çerçevede “Homo Sacer” olarak analiz edilmektedir. Çalışma kapsamında nitel araştırma yöntemleri kullanılmış, yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler ve katılımcı gözlemler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, eylemcilerin yasalarının uygulanmasının önemine vurgu yaptığı, yasanın uygulanmasındaki çeşitli aşamalara dahil olarak yargısal alanın aktör, özne ve oyuncularına dönüştüğü, davaların prosedürü ifade eden bir “kağıt” işleminden ya da “tiyatro”da ibaret kalmaması için davaların toplumsal ve siyasal yönlerinin altını çizmeye çalıştıkları gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk sosyolojisi , Toplumsal hareketler , İktidar , Agamben

Law, Power and Social Movements in Turkey in the 2000s: Courthouses as Sites of Protest and the State of Exception

Öz

This study examines the relations between law, power and social movements. In this context, the outside of the courthouse is analyzed as a space of manifestation and protest. The question of why the protesters outside the courthouse, who criticize the institutions of law or the judiciary and express that they do not trust these institutions, do not give up demanding justice from the same institutions is investigated. It has been observed that these protesters, who gather outside the courthouses for femicide, occupational homicide and political cases, are new “players” of the “juridical field” with their own specific capitals in the Bourdieuian sense. They also have the potential to play an important role in the transformation of the juridical field and to make law more social. The courthouses that are the scene of protests are analyzed as a space for state of exception where the law is suspended within the framework of Agamben’s concept of “camp”. “Homo Sacer”, which Agamben borrows from Ancient Roman Law, defines the inhabitants of the space conceptualized as a camp who ‘cannot be sacrificed but whose killing is not punishable’. The activists in front of the courthouse and the subjects of the cases subject to protests are also analyzed as “Homo Sacer” within this framework. Within the scope of the study, qualitative research methods were used, and semi-structured in-depth interviews and participant observations were conducted. In the research, it was observed that the protesters emphasized the importance of the implementation of the law, became actors, subjects and players of the juridical field by participating in various stages of the implementation of the law, and tried to underline the social and political aspects of the trials so that the trials would not be reduced to a procedural “paper” process or “theater”.

Anahtar Kelimeler

Sociology of law , social movements , power , Agamben

Kaynakça

• Agamben, G. (1998). Homo sacer: Sovereign power and bare life. Stanford University Press.
• Agamben, G. (2003a). État d’exception. Éditions du Seuil.
• Agamben, G. (2003b). What is a camp? İçinde N. Levi ve M. Rothberg (Ed.), The Holocaust (ss. 252–256). Edinburgh University Press. https://doi.org/10.1515/9781474470230-040
• Agtaş, Ö. (2013, 3 Mart). Dava: Bir hukuk oyunu mu, bir güç darbesi mi? BirGün Kitap. http://birgunkitap.blogspot.com/2013/03/dava-bir-hukuk-oyunu-mu-bir-guc-darbesi.html
• Akbaş, K. (2015). Hukukun büyübozumu. NotaBene.
• Akman, Ş. T. (2012). Hukuk politika ilişkisi bakımından Eleştirel Hukuk Çalışmaları Hareketi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(4), 1271–1306. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001690
• Arıkan, E. (2020). Kelsen’in saf hukuk kuramı ve ötesi. YÜHFD, 17, 417–446.
• Aytemur Nüfusçu, G. (2013). Türkiye’de gençlik ceza adaleti: Gençlere rağmen gençler için. İçinde D. Lüküslü ve
• H. Yücel (Ed.), Gençlik halleri: 2000’li yıllar Türkiye’sinde genç olmak (1. baskı, ss. 154–176). Efil. BBC Türkçe. (2021, Mart 21). İstanbul Sözleşmesi: Türkiye, Cumhurbaşkanlığı kararı ile anlaşmadan çekildi. BBC Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56465013
• Bourdieu, P. (1986). La force du droit: Eléments pour une sociologie du champ juridique. Actes de la recherche en sciences sociales, 64(1), 3–19. https://doi.org/10.3406/arss.1986.2332
• Bourdieu, P., & Wacquant, L. (1992). Réponses: Pour une anthropologie réflexive. Éditions du Seuil.
• Boutcher, S. (2013). Lawyering for social change: Pro bono publico, cause lawyering, and the social movement society. Mobilization: An International Quarterly, 18(2), 179–196. https://doi.org/10.17813/maiq.18.2.p8213u571518l441
• Burstein, P. (1991). Legal mobilization as a social movement tactic: The struggle for equal employment opportunity. American Journal of Sociology, 96, 1201–1225.
• Cummings, S. L. (2017). Law and social movements: An interdisciplinary analysis. İçinde C. Roggeband ve B. Klandermans (Ed.), Handbook of social movements across disciplines (ss. 233–270). Springer International. https://doi.org/10.1007/978-3-319-57648-0_9
• Çalıcı, E. C. (2020). Habermas’ta hukukun meşruluğunun kaynağı olarak otonomi. ViraVerita E-Journal: Interdisciplinary Encounters, 11, 153–184.
• Çelebi, A. (2001). Kuraldışı durumlarda karar vermek: Carl Schmitt ve Walter Benjamin üzerine bir inceleme. Defter, 42, 109–146.
• Della Porta, D., & Diani, M. (2006). Social movements: An introduction (2. baskı). Blackwell.
• Dworkin, R. (1986). Law’s empire. Harvard University Press.
• Elliott, B. (2011). Community and resistance in Heidegger, Nancy and Agamben. Philosophy & Social Criticism, 37(3), 259–271. https://doi.org/10.1177/0191453710389436
• Elveriş, I. (2016). Cause lawyering when it really matters: How Istanbul lawyers reacted to events in Gezi. International Journal of the Legal Profession, 23(2), 131–156. https://doi.org/10.1080/09695958.2016.1176925
• Elveriş, İ., Jahic, G., & Kalem, S. (2007). Mahkemede tek başına: İstanbul mahkemeleri’nde müdafiliğin erişilebilirliği ve etkisi. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Elveriş, İ., Jahic, G., & Kalem, S. (2009). İstanbul Asliye Hukuk Mahkemelerinde yargılama süreci: Taraflar, davalar ve işleyiş. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Fritsvold, E. D. (2009). Under the law: Legal consciousness and radical environmental activism. Law & Social Inquiry, 34(4), 799–824. https://doi.org/10.1111/j.1747-4469.2009.01168.x
• Galanter, M. (1974). Why the “haves” come out ahead: Speculations on the limits of legal change. Law & Society Review, 9(1), 95–160. https://doi.org/10.2307/3053023
• Giugni, M. (2009). Political opportunities: From Tilly to Tilly. Swiss Political Science Review, 15(2), 361–367. https://doi.org/10.1002/j.1662-6370.2009.tb00136.x
• Gökarıksel, S., & Türem, Z. U. (2019). The banality of exception? Law and politics in “post-coup” Turkey. The South Atlantic Quarterly, 118(1), 147–166. https://doi.org/10.1215/00382876-7281684
• Gönenç, D. (2022). Litigation as a strategy for environmental movements questioned: An examination of Bergama and Artvin-Cerattepe struggles. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 24(2), 303–322. https://doi.org/10.1080/19448953.2021.2006004
• Gramsci, A. (1992). Selections from the prison notebooks (Q. Hoare ve G. N. Smith, Çev.). Lawrence & Wishart.
• Grobelski, T. L. (2016). Becoming a side: Legal mobilization and environmental protection in Poland [Doktora Tezi, University of Washington]. http://hdl.handle.net/1773/38149
• Guibentif, P. (2010). Foucault, Luhmann, Habermas, Bourdieu: Une génération repense le droit. L.G.D.J.
• Habermas, J. (1996). Between facts and norms: Contributions to a discourse theory of law and democracy. The MIT Press.
• Hajjar, L. (1997). Cause lawyering in transnational perspective: National conflict and human rights in Israel/Palestine. Law & Society Review, 31(3), 473–504. https://doi.org/10.2307/3054043
• Huizinga, J. (2013). Homo ludens: Oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme (I. Ergüden, Ed. & M. A. Kılıçbay, Çev., 4. baskı). Ayrıntı Yayınları.
• Hunt, A. (1993). Explorations in law and society: Towards a constitutive theory of law. Routledge. İbikoğlu, A. (2010). Disciplinary evolution of Turkish prisons, 1980. İçinde A. Sarat (Ed.), Studies in law, politics, and society (ss. 67–94). Emerald Group Publishing Limited. https://doi.org/10.1108/S1059-4337(2010)0000051006
• İnanıcı, H. (Ed.). (2011). Parçalanmış adalet: Türkiye’de özel ceza yargısı. İletişim Yayınları.
• İrtiş, V. (1996). Çocuk ceza adaletini çifte şiddet bağlamında düşünmek. Cogito, 63(6–7), 46–56.
• Jacquot, S., & Vitale, T. (2014). Law as weapon of the weak? A comparative analysis of legal mobilization by Roma and women’s groups at the European level. Journal of European Public Policy, 21(4), 587–604. https://doi.org/10.1080/13501763.2014.887138
• Jenkins, J. C. (1983). Resource mobilization theory and the study of social movements. Annual Review of Sociology, 9(1), 527–553. https://doi.org/10.1146/annurev.so.09.080183.002523
• Kalem, S. (Ed.). (2009). Adalet gözet: Yargı sistemi üzerine bir inceleme. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kars Kaynar, A. (2014). Carl Schmitt, yargı kararları ve anayasal devlette siyasal iktidarın sınırı. Kampfplatz, 5, 45–50.
• Kelsen, H. (1960). What is the pure theory of law? Tulane Law Review, 34, 269–276.
• Koğacıoğlu, D. (2009). Bir İstanbul adliyesinde davranış kalıpları, anlamlandırma biçimleri ve eşitsizlik. İçinde K. M. Güney (Ed.), Türkiye’de iktidarı yeniden düşünmek (ss. 110–157). Varlık Yayınları.
• Kutlu, K. (2024). Jeotermal enerji santrallerine ilişkin çevre adaleti mücadelelerinde Aydın ili örneği: Hukukun imkânları ve sınırlılıkları. İçinde Çevre adaletini hukuk yoluyla aramak: Direniş imkânları, sınırlar, yeni ufuklar (ss. 108–129). https://mekandaadalet.org/wp-content/uploads/2024/04/TR-Pages-1.pdf
• Lemaitre, J., & Sandvik, K. B. (2015). Shifting frames, vanishing resources, and dangerous political opportunities: Legal mobilization among displaced women in Colombia. Law & Society Review, 49(1), 5–38. https://doi.org/10.1111/lasr.12119
• Lévy-Bruhl, H. (1961). Sociologie du droit. Presses Universitaires de France.
• McCann, M. (1994). Rights at work: Pay equity reform and the politics of legal mobilization (Reprint ed.). University of Chicago Press.
• McCann, M. (1998). How does law matter for social movements? İçinde B. G. Garth & A. Sarat (Ed.), How does law matter? (ss. 76-108). Northwestern University Press / American Bar Foundation.
• McCann, M. (2006). Law and social movements: Contemporary perspectives. Annual Review of Law and Social Science, 2(1), 17–38. https://doi.org/10.1146/annurev.lawsocsci.2.081805.105917
• Milovanovic, D. (2003). An introduction to the sociology of law (3. baskı.). Criminal Justice Press.
• Neier, A. (1988). Only judgment: The limits of litigation in social change. Wesleyan University Press.
• Özkan, Y. (2023). Money as justice: Work-related deaths, victim workers’ families, and injustice in Turkey. Law & Social Inquiry, 48(1), 262–291. https://doi.org/10.1017/lsi.2022.13
• Özlüer, F. (2022). Çevrenin korunmasında idari yargının rolü [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi].
• Öztan, G. G., & Bezci, E. B. (2015). Türkiye’de olağanüstü hal: Devlet aklı, askerler ve siviller. Mülkiye Dergisi, 39(1), 159–186.
• Pınar, F. (2016). Feminist lawyers in Istanbul: Re-thinking the boundaries between the legal and the non-legal [Yüksek lisans tezi, Koç Üniversitesi].
• Rosenberg, G. N. (1994). The hollow hope: Can courts bring about social change? (Reprint ed.). University of Chicago Press.
• Sarat, A., & Scheingold, S. A. (Eds.). (2010). Cause lawyers and social movements. Stanford Law and Politics.
• Schmitt, C. (1988). Théologie politique. Gallimard.
• Stone, M., Wall, I., & Douzinas, C. (Eds.). (2012). New critical legal thinking: Law and the political (1st paperback ed.). Routledge.
• Türem, Z. U. (2001). Globalization of law and the legal profession in Turkey [Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi].
• Uygur, G., & Özdemir, N. (Eds.). (2022). Hukuk ve toplumsal cinsiyet çalışmaları (3. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Ümit Atılgan, E. (2024). Haksız tahrik: Bir erkeklik hakkı. İletişim Yayınları.
• Üskül, Z. (2003). Olağanüstü hal üzerine yazılar. Büke Yayınları.
• Vanhala, L. (2012). Legal opportunity structures and the paradox of legal mobilization by the environmental movement in the UK. Law & Society Review, 46(3), 523–556. https://doi.org/10.1111/j.1540-5893.2012.00505.x
• Vergès, J. (1988). Savunma saldırıyor. Metis Yayınları.