Cazibe Merkezleri Programı Kapsamındaki İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyinin MULTIMOORA Yöntemi ile Karşılaştırılması

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 3, 1 - 16, 29.09.2020

Mustafa Özdemir

https://doi.org/10.18037/ausbd.801673

Öz

Ulusların kalkınması ve gelişmesindeki önemli faktörlerden biri de yatırımların ülke geneline rasyonel dağılımıdır. Kamu ve özel kesim yatırımlarına yön verecek kararlarda bölgelerin potansiyel durumları ve gelişmişlik düzeyi etkili olacaktır. Gelişmişlik düzeyinin tanımlanması ve değerlendirilmesinde birden fazla boyut ve değişken yer almaktadır. Çok değişkenli durumların analizinde çok kriterli karar verme (ÇKKV) yöntemleri etkin çözümler sunabilmektedir. Bu çalışmada Türkiye Ekonomi Bakanlığı tarafından 2018 yılında cazibe merkezleri programı kapsamına alınan 23 İlin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılması amaçlanmaktadır. Yapılan literatür taraması sonucu ÇKKV tekniklerinin bu amaçla kullanıldığı çalışma sayısının oldukça az olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik performansının ölçülmesi amacıyla Brauers ve Zavadskas (2010) tarafından geliştirilen bir ÇKKV yöntemi olan MULTIMOORA (Multi Objective Optimization on the basis of Ratio Analysis) tekniği kullanılmıştır. Değerlendirme kriterleri olarak Kalkınma Bakanlığı tarafından yayınlanan Sosyo Ekonomik Gelişmişlik (SEGE) sıralamasındaki demografik, istihdam, eğitim, sağlık, mali, erişilebilirlik, yaşam kalite, rekabetçi ve yenilikçi kapasite indeksleri kullanılmıştır. Sonuç olarak, farklı illerin farklı indekslerde üstünlük sağladığı ve MULTIMOORA yönteminin performans ölçümü yanında diğer ÇKKV problemlerinin çözümünde de kullanılabilecek pratik bir yöntem olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca araştırma sonuçlarının, çalışma kapsamındaki illere yatırım planlamasında, karar vericilere ışık tutması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Sosyo Ekonomik Gelişme, Çok Kriterli Karar Verme, MULTIMOORA Yöntemi,, İllerin Sıralaması

Kaynakça

• Aksoy, E., Ömürbek, N. ve Karaatlı, M. (2015). AHP Temelli MULTIMOORA ve COPRAS yöntemi ile Türkiye Kömür İşletmeleri’nin performans değerlendirmesi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(4),1-28.
• Albayrak, A. S. (2012). Türkiye’de illerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeylerinin çok değişkenli istatistik yöntemlerle incelenmesi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 1(1), 153-177.
• Altıparmak, A. (2005). Sosyo-ekonomik göstergeler açısından illerin gelişmişlik düzeyinin karşılaştırmalı analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24, 97-110.
• Antuchevičiene, J., Zavadskas, E. K., & Zakarevičius, A. (2010). Multiple criteria construction management decisions considering relations between criteria. Technological and Economic Development of Economy, 16(1), 109-125.
• Baležentis, A., Baležentis, T. & Valkauskas, R. (2010). Evaluating situation of Lithuania in the European Union: structural indicators and MULTIMOORA method. Technological and Economic Development of Economy, 16(4), 578-602.
• Brauers, W. K., & Zavadskas, E. K. (2006). The MOORA method and its application to privatization in a transition economy. Control and cybernetics, 35, 445-469.
• Brauers, W. K. M. & Zavadskas, E. K. (2010). Project Management by MULTIMOORA as an Instrument for Transition Economies. Technological and Economic Development of Economy, 16(1), 5-24.
• Ceyhan, İ. F. ve Demirci, F. (2017). MULTIMOORA yöntemiyle finansal performans ölçümü: Leasing şirketlerinde bir uygulama. Bartın Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(15), 277-296.
• Cahill, M. B. & Sánchez, N. (2001). Using principal components to produce an economic and social development index: An application to Latin America and the US. Atlantic Economic Journal, 29(3), 311-329.
• Çakır, S. (2016). Bulanık çok kriterli karar verme teknikleri. Ekim 2016, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Devlet Planlama Teşkilatı (2004). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Ankara.
• Dinçer, B., Özaslan, M. ve Kavasoĝlu, T. (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.< www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/Download/8143/2003-05.pdf>
• Dinçer, B. & Özaslan, M. & Satılmış, E. (1996). İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Devlet Planlama Teşkilatı. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü. 15 Mayıs 2018 tarihinde www.sbb.gov.tr/.../Ilcelerin_sosyoekonomik_gelismislik_siıralamasi_Arastarimasi-2004. adresinden alındı.
• Erdem, T. (2017). Yatırımlarda Devlet desteklerinin yenisi: Cazibe merkezleri programı. Mali Çözüm Dergisi, 27, 87-109.
• Ersungur, Ş. M., Kızıltan, A. ve Polat, Ö. (2007). Türkiye’de bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması: Temel bileşenler analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2),55-66.
• Filiz, Z. (2005). İllerin sosyo-ekonomik düzeylerine göre gruplandırılmasında farklı yaklaşımlar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 77-100.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması (SEGE-2011). Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 10 Şubat 2018 tarihinde https://www.ab.gov.tr/files/ardb/evt/2_turkiye_ab.../tckb_sege_2013.pdf, adresinden alındı.
• Özmen, İ. (1998). İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması ve gruplandırılmasına ilişkin bir çalışma. Hazine Dergisi, 11, 41-61.
• Resmi Gazete, (2016). Cazibe Merkezleri Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar. 11 Ocak 2017 Tarihli ve 29945 Sayılı Resmî Gazete, 9596
• Sakarya, A. ve İbişoğlu, Ç. (2015). Türkiye’de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinin coğrafi ağırlıklı regresyon modeli ile analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 211-238.
• Tolan, B. (1972). Türkiye'de İller İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (1963-1970). Devlet Planlama Teşkilatı.
• Türe, H., Koçak, D., ve Doğan, S. (2016). MULTIMOORA yöntemi ile ülke riski değerlendirmesi. Gazi Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi, 18(3), 824.
• Türe, H. (2019). Türkiye’nin bölgeleri (İBBS-2) için refah düzeyi değerlendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 56(648), 121-141.
• TUİK, (2016). İllerde Yaşam Endeksi 2015, 22 Mart 2018 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id =24561 adresinden alındı.
• Yıldız, E. B., Sivri, U. ve Berberoğlu, M. (2010). Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması. Uluslararası Bölgesel Kalkınma Sempozyumu. Bozok Üniversitesi, 07-09.
• Yakar, M. (2013). Türkiye’de İller arasi net göçlerle sosyo-ekonomik gelişmişlik arasındaki ilişkinin coğrafi ağırlıklı regresyon ile analizi. Ege Coğrafya Dergisi, 22(1), 27-44.