Olumsuzluğun Yunus Emre’nin Şiir Diline Yansıması

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı, 235 - 248, 03.01.2022

Mevlüt Erdem

https://doi.org/10.18037/ausbd.1053041

Öz

Bir cümlenin doğruluğunu reddeden olumsuz yapılar evrenseldir ve olumsuzluk kategorisi biçimbilgisi, sözdizimi ve anlambilimi etkileşimini içerir. Bu makalede Yunus Emre’nin şiir dilinde olumsuzluk kategorisi (özellikle ad cümlelerinin olumsuzluğu, sözcüksel olumsuzluk ve varlıksal olumsuzluk yapıları) Eski Anadolu Türkçesi örnekleriyle karşılaştırılmıştır. Yunus Emre’nin şiir dilinde olumsuzluğun oldukça belirgin olduğu ve Yunus Emre’nin şiir diline dair izler taşıdığı görülür. Yunus Emre’nin incelenen iki eserinde (Yunus Emre Divanı ve Risâletü’n-Nushiyye) her bir olumsuzluk işaretleyicisi zaman zaman Türkiye Türkçesindeki kullanımlarından farklılaşır. Ad cümlelerini olumsuzlaştıran degül sözcüğü, bilinen işlevi yanında belirli bir fiil çekiminden sonra gelir ve bütün vurguyu kendi üzerine çeker. Yunus Emre adları, sıfatları ve zamirleri olumsuzlaştıran sUz (-suz, -süz) ve Farsçadan kopyalanan bī- sözcüksel olumsuzlaştırma biçimini, diğer olumsuzluk araçları gibi, sıkça kullanır. Yunus Emre’ye özgü yapıları ortaya çıkaran varlıksallık olumsuzlaştırıcısı yok’tur. Yok sözcüğü, Yunus Emre’nin şiirlerinde daha çok sahiplik ifade eder. Yunus Emre’nin şiirlerinde sözcüksel olumsuzlaştırıcı -sUz ile yok arasında yakın bir bağlantı vardır. Bazen aynı sözcük yok ile bazen de -sUz ile olumsuzlaştırılır: çāresüz, bīçare ~ çārem yok. Yok sözcüğü aynı zamanda iç cümleciklerin yüklemi konumunda (Suçı yok kişinün baglanmaz eli) da bulunabilir. Yunus Emre’nin şiirlerinde oldukça görünür olan olumsuz yapıların bir kısmı Yunus Emre’ye özgü dilsel özellikler taşır. Bu yapıların bu kadar belirgin ve dikkat çekici olması Yunus Emre’nin düşünce dünyasını daha açık ve anlaşılır hȃle getirmek istemesiyle açıklanabilir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Olumsuzluk, Ad Cümlesi Olumsuzluğu, Sözcüksel Olumsuzluk, Varlıksal Olumsuzluk

Kaynakça

• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Canpolat, M. (Haz.) (2018). Behcetü'l-hadâik fî mev'izati'l-halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Croft, W. (1991). The Evolution of Negation. Journal of Linguistics, 27, 1-27.
• Dahl, Ö. (1979). Typology of sentence negation. Linguistics, 17, 79-106.
• Dahl, Ö. (2010). Typology of negation. Horn, L. R. (Ed.), The Expression of Negation içinde (s. 9-38). Berlin, New York: De Gruyter Mouton.
• Dankoff, R. ve Kelly, J. (Eds.) (1982). Maḥmūd el-Kāşgarī Türk Şiveleri Lügatı (Dīvānü Luġāt-it-Türk). Cambridge, Duxbury, Mass.: Harvard Üniversitesi.
• Dilçin, C. (1991). Süheyl ü Nev-bahār. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Dilçin, C. (Düzenleyen) (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dixon, R. M. W. (2012). Basic linguistic theory volume 3 further grammatical topics. Oxford: Oxford University Press.
• Eckmann, J. (1966). Chagatay manual. Surrey: Curzon Press.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (Haz.) (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. London: Routledge.
• Horn, L. R. ve Wansing, H. (2015). Negation. Zalta, E. N. (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy içinde. Erişim Adresi: https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/entries/negation/
• Jespersen, O. (1917). Negation in english and other languages. Copenhagen: Høst.
• Mansuroğlu, M. (1998). Eski Osmanlıca. Akalın, Mehmet (Çev.). Tarihi Türk Şiveleri içinde (s.247-276). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Miestamo, M. (2005). Standard negation the negation of declarative verbal main clauses in a typological perspective. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.
• Miestamo, M. (2007). Negation an overview of typological research. Language and Linguistics Compass, 1(5), 552–570. doi: https://doi.org/10.1111/j.1749-818X.2007.00026.x
• Payne, J. R. (1985). Negation. Shopen, T. (Ed.), Language typology and syntactic description, Volume I, Clause structure içinde (s. 197-242). Cambridge: Cambridge University Press.
• Ramat, P. (2006). Negation. Brown, K. (Ed.), Encyclopedia of Language and Linguistics içinde (s. 559-567). Amsterdam: Elsevier.
• Tatcı, M. (2008). Risâletü’n-Nüshiyye Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
• Tekin, Talat (2003). Orhon Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Uysal, İ. N. (Haz.) (2014). Yunus Emre Divanı (Karaman Nüshası). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Willis, D., Lucas, C.; veBreitbarth, A. (2013). Comparing diachronies of negation. Willis, D.; Lucas, C.; Breitbarth, A. (Ed.), The History of Negation in the Languages of Europe and the Mediterranean, Volume I: Case Studies içinde (s. 4-50). Oxford: Oxford University Press.
• Yavuz, O. (2006). Eski Anadolu Türkçesiyle yapılan en eski Tezkiretü'l-Evliyâ tercümesi ve dil özellikleri (inceleme-gramer-metin). Konya: Tablet Kitabevi.
• Yılmaz, E., Demir, N. ve Küçük, M. (Haz.) (2013). Kısas-ı Enbiya (Metin, Sözlük-Dizin, Notlar). Ankara: Türk Dil Kurumu.