Köy Seyirlik Oyunları Geleneği ve Çağdaş Tiyatronun Kesişim Noktasında Bir Oyun: Yunus Diye Göründüm

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı, 271 - 286, 03.01.2022

Nurtaç Ergün Atbaşı

https://doi.org/10.18037/ausbd.1053044

Öz

Yunus Emre Türk edebiyatının önde gelen zirve şahsiyetlerinden biridir. Onun eserleri ve yaşayışı dolayısıyla dil bilinci, inandığı/savunduğu değerler düşünceleri/öğretileri kendi çağında olduğu gibi çağlar sonrasında da büyük bir etki sahası yaratmaktadır. Yunus Emre üzerine yürütülen akademik çalışmaların yanında sanat dünyasında ve özel olarak edebiyat ortamında Yunus Emre’den etkilenen, ondan beslenen ve onu anarak yeni fikir ve biçim denemelerini ortaya çıkaran sanatçıların varlığından bahsetmek mümkündür. Bu bağlamda modern Türk edebiyatının birbirinden farklı dönemlerinde, farklı duyuş ve düşünüşe sahip farklı türlerde eserler kaleme alan sanatçıları Yunus Emre’ye kimi zaman açık kimi zaman kapalı göndermelerde bulunarak kimi zaman da onun hayatını yeniden yazdıkları modern eserler kaleme almışlardır. Özellikle modern Türk tiyatrosunda Yunus Emre’yi konu alan çok sayıda eser bulunmaktadır. Nihat Asyalı da Yunus Diye Göründüm başlığını verdiği oyununda Yunus Emre’nin menkıbevi hayatından hareketle insanın anlam arayışını ve sahip olduğu direnme gücünü geleneksel unsurlarla çağdaş tiyatronun imkânlarını birleştirerek işlemeyi tercih etmiştir. Bu çalışmada Yunus Emre’nin konu edildiği Yunus Diye Göründüm oyununun, geleneksel halk tiyatrosu içinde yer alan köy seyirlik oyunlarından ve ritüellerden ne tür izler taşıdığı üzerinde durulmuştur. Açık biçim-göstermeci tiyatro biçiminde yaratılan oyunda tiyatrosallığı sağlayan unsurlar; oyun içinde oyun kurgusu, dekor ve kostüm kullanımı, çatışma unsurları, şarkı ve şiirler aracılığıyla seyirciye iletilerin aktarılması ve dini, büyüsel ritüel nitelikte oyunlara dayanan köy seyirlik oyunlarının dua ya da dans gibi belli bir zaman ve durumda gerçekleşen ritüellerin de oyunda kullanılmasıdır. Bahsi geçen unsurlar göz önünde bulundurularak; Yunus Emre’nin yaşadığı devirden, düşünce dünyasından ve kültürel bir değer olan köy seyirlik oyunlarından da faydalanan Nihat Asyalı’nın kendi oyununda insana ait evrensel gerçekleri nasıl bir biçim ve içerik düzleminde işlediği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Türk Tiyatrosu, Köy Seyirlik Oyunları, Ritüel, Nihat Asyalı, Yunus Diye Göründüm

Kaynakça

• Aktulum, K. (2013). Folklor ve metinlerarasılık. İstanbul: Çizgi Yayınevi.
• Akyüz, M. (2017). Karşılaştırmalı edebiyat açısından Necip Fazıl’ın Yunus Emre tiyatrosu ile Nihat Asyalı’nın Yunus Diye Göründüm tiyatrosunun incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(4), 880-887. doi: https://doi.org/10.16916/aded.339859
• And, M. (1983). Türk tiyatrosunun evreleri. Ankara: Turhan Kitabevi.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk tiyatrosu -köylü ve halk tiyatrosu gelenekleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• And, M. (2012). Oyun ve bügü -Türk kültüründe oyun kavramı-. İstanbul: YKY.
• Asyalı, N. (2010). Toplu oyunları I- Direniş Üçlemesi: Ateşle Oynayan/Rab Şeytan'a Dedi ki/Yunus Diye Göründüm. İstanbul: Mitos Boyut.
• Aşkın, F. (2011). Çağdaş Türk tiyatrosunda Yûnus Emre (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Ayvazoğlu, B. (2014) Yunus, ne hoş demişsin Cumhuriyet sonrası Yunus Emre yorumları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çalışlar, A. (2004). Tiyatro kavramları sözlüğü. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Çınar, E. (2020).1980-2000 arası Türk tiyatrosunda biyografik oyunlar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Doğan, A. (2009). Türk tiyatrosunda Brecht etkisi. Turkish Studies, 4(1), 409-422. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20EDEBIYATI/abide_dogan_turk_tiyatrosunda_brecht_etkisi.pdf
• Elçin, Ş. (1991). Anadolu köy orta oyunları (köy tiyatrosu). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Erkek, H. (1999). Oyun içinde oyun. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günay, U. (1990). Türk kültürü açısından Yunus Emre. Türk Halk Kültürü Araştırmaları (Yunus Emre Özel Sayısı), 1, 33-50. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/gunay.pdf
• Karadağ, N. (1978). Köy seyirlik oyunları. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Korkmaz, G. (2019). Türk Tiyatrosunun postmodern poetikası I: köy seyirlik oyunları. İstanbul: Mitos Boyut.
• Küçük, M. A. (2020). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk geleneğinde ‘don değiştirme’. bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 94, 97-122. doi: https://doi.org/10.12995/bilig.9405
• Metin Basat, E. (2017). Köy seyirlik oyunlarında insan, doğa ve topluluk ilişkisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özdinçer, F. (2011). Anadolu köy seyirlik oyunlarının gösteri danslarına dönüştürülmesinde yöntem önerisi ve bir uygulama örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Şengül, A. (2020). Sahnedeki mistik/derviş: tiyatro diliyle Yunus Emre. Tarihten Sahneye Türk Tiyatrosu Üzerine Araştırmalar (s.337-347) içinde. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Tan, N. (2001/4). Türk oyun yazarlarının Türk halk edebiyatından yararlanarak yazdıkları oyunlar. folklor/edebiyat, VII(28), 121-125.
• Tan, N. (2001). Yunus Emre konusunda yazılmış oyunlar. Türk Dili, 589, 44-47.
• Tangal, M.M. (2020). Köy seyirlik oyunlarının dramatik sahne metnine dönüştürülmesi ve yeni bir seyirlik oyun. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tecer, A.K. (1940). Köylü temsilleri. Ankara: Çığır Mecmuası Neşriyatı.
• Tekerek, N. (2008). Köy seyirlik oyunları. İstanbul: Mitos Boyut.
• Töre, E. (2009). Türk tiyatrosunun kaynakları. Turkish Studies, 4(I-II), 2181-2348. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.614
• Ulutaş, N. (2018). Divane Ağaç (Yunus Emre) oyununda islam sonrası şamanist izler. Ahtamara Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi Tam Metin Kitabı (s. 428-436) içinde. Van: İKSAD Yayınevi.
• Yüksel, A. (1999). Türk tiyatrosu’nda ulusal/uluslararası kimlik sorunu. Bilanço 1923- 1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı I (s. 323-330) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.