Eskişehir ve Çevresindeki Bizans Dönemi Yapıları

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 325 - 352, 28.03.2023

Seçkin Evcim

https://doi.org/10.18037/ausbd.1272623

Cited By: 1

Öz

Eskişehir çağlar boyunca günümüzde olduğu gibi İç Anadolu ile Batı ve Kuzeybatı Anadolu arasında önemli bir kavşak noktası olmuştur. Roma döneminde adı Latinceye dönüşmüş haliyle Dorylaeum ya da Dorlaeum olan yerleşim, Bizans döneminde ise Hellenistik dönemden gelen Grekçe adıyla Dorylaion olarak anılmaktadır. Arap kaynaklarında Darauliya, Adruliya veya Drusilya isimleriyle anılan şehrin Anadolu’daki pek çok şehirden farklı olarak antik ismi korunamamış, yerleşim merkezinin değişmesiyle zamanla Dorylaion ismi unutulmuştur. Günümüzde şehrin Odunpazarı olarak anılan bölgesine yerleşen Türkler terkedilen ve harabeye dönüşen Dorylaion Kalesi’ni Şarhöyük (Şahr / Şehir höyük) çarşı ve hamamların bulunduğu yerleşim merkezini ise eski şehir olarak adlandırmış, zamanla yerleşimin tekrar o bölgeye doğru yayılmasıyla kent merkezi Eskişehir ismini almıştır. Şehrin territoryumuna dahil olup günümüze ulaşabilmiş Bizans dönemine ait en erken kalıntılar İmparator I. Iustinianus dönemine aittir. Günümüzde Dağlık Frigya, Erken Bizans döneminde ise Phrygia Salutaris (Şifalı Frigya) olarak adlandırılan bölge içerisinde yer alan yerleşim bu isme uygun bir şekilde doğal sıcak su kaynaklarının beslediği hamamları ile ünlüdür. Günümüzde halen Sıcaksular bölgesinde pek çok hamam yer almakla birlikte Bizans dönemine ait bir hamamın kalıntısına henüz rastlanmamıştır. Bizans dönemi yapıları yerleşim merkezinde iki kale ile temsil edilirken, günümüze ulaşan dönem eserlerinin büyük bir kısmı Frig Vadisi’nde yer alan kaya yapılarıdır. Bu çalışma Eskişehir ilinin günümüz idari sınırları içerisinde kalan Bizans Dönemi yapılarını genel hatlarıyla tanıtmayı ve Eskişehir’e yönelik olarak gerçekleştirilecek kültür, turizm, tarih, sanat tarihi ve arkeoloji alanlarındaki çalışmalara destek olmayı amaçlamaktadır. Sunulan bilgiler sadece kütüphane çalışması ile kaynaklardan derlenmiş olmayıp yaptığımız yüzey araştırmaları ve belgeleme çalışmaları ile desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eskişehir, Dorylaion, Bizans Döneminde Frigya, Kale, Kaya Mimarisi

Kaynakça

• Akyürek, E., Çömezoğlu, Ö., Tiryaki, A., Yamaç, A., Karakaya, N., Mimiroğlu, M., Barut, F., Uyar, T. ve Evcim, S. (2015). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri 8 (İç Anadolu Bölgesi Bizans Dönemi Eserleri Envanteri). İstanbul: Ege Yayınları.
• Alp A.O. ve Çağlar, M. D. (2009). Eskişehir-Han ilçesi ve Başara Köyü kazıları (2004-2007). H. Dönmez ve A. Özme (Ed.), 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1 içinde (s. 189-200). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/kazilar/30_kazi_1.pdf
• Alp, A.O. (2010a). The newly discovered middle Byzantine churches from Phrygia. D. D. Elsin (Ed.), Architektura Vizantii i Drevnej Rusi IX - XII vekov: materialy mezdunarodnogo seminara, 17 - 21 nojabrja 2009 goda [Architecture of Byzantium and Kievan Rus from the 9th to the 12th century. Materials of the International Seminar November 17-21, 2009] içinde (s. 9-20). St. Petersburg: The State Hermitage Publishers.
• Alp, A.O. (2010b). Eskişehir, Başara Köyü Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Kiliseleri. K. Pektaş ve diğerleri (Ed.), XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 14-16 Ekim 2009 içinde (s. 21-30). İstanbul: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınları.
• Altınsapan, E., Demirel Gökalp, Z., Yılmazyaşar, H. ve Gerengi, A. (2015). 2011-2014 kazıları ışığında Eskişehir Karacahisar Kalesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 621-633. https://doi.org/10.16992/ASOS.582
• Baştürk, M. B. (2019). Stratigraphic sequence at Şarhöyük/Dorylaion: An Overview. G.R. Tsetskhladze (Ed.), Phrygia in Antiquity: from the Bronze Age to the Byzantine Period: Proceedings of an International Conference "The Phrygian Lands over Time: From Prehistory to the Middle of the 1st Millennium AD", Anadolu University, Eskişehir, Turkey, 2nd-8th November, 2015 (Colloquia Antiqua 24) içinde (s.561-580). Leuven/ Paris/Bristol, CT: Peeters. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/j.ctv1q26v1n.32
• Belke, K. ve Mersich, N. (1990). Tabula Imperii Byzantini 7: Phrygien und Pisidien. Wien: Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Calder, W. M. (1928). Monumenta Asiae Minoris Antiqua I. London: Manchester University Press.
• Claudian (1922). In Eutropium II. (M. Plautnauer, Çev.) London: Harvard University Press.
• Darga, A. M. (1994). Şarhöyük-Dorylaion kazıları (1989-1992). H. Eren ve diğerleri (Ed.), XV. Kazı Sonuçları Toplantısı, I içinde (s. 481-502). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Erişim adresi: http://www. kulturvarliklari. gov.tr/ sempozyum_pdf/ kazilar/15_kazi_1.pdf
• Darga, A. M. (1995). 1993 yılı Şarhöyük-Dorylaion (Eskişehir) kazıları. İ. Eroğlu ve diğerleri (Ed.), XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, I içinde (s. 351-368). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Erişim adresi: http://www. kulturvarliklari.gov.tr/ sempozyum_pdf/ kazilar/16_kazi_1.pdf
• Demirel Gökalp, Z. (2005). Phrygia-Galatia sınırında bir kent: Germia ve Baş Melek Mikhael'e ithaf edilen kilise. O. B. Çetin, A.O. Alp, E. İznik (ed.), I. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir Sempozyumu. Siyasal, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Yapı 12-15 Mayıs 2004 içinde (s. 389-402). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Devreker, J. ve Vermeulen, F. (1996). Pessinus (Pessinonte) 1992: preliminary report. Anatolia Antigua, 4, 67-80. https://doi.org/10.3406/anata.1996.1191
• Devreker, J., Thoen, H. ve Vermeulen, F. (2003). Excavations in Pessinus: The so-called Acropolis: From Hellenistic and Roman Cemetery to Byzantine Castle. Ghent: Academia Press.
• Doğru, H. (2001). Karacahisar Kalesi ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşundaki önemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, I(1), 105-127. Erişim adresi: https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/527/153748.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Evcim, S. (2015). Dağlık Frigya bölgesi Bizans dönemi kaya mimarisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Eyice, S. (1969). Han Köyü’nde Hüsrev Paşa Camii, Sultan IV. Murad'ın sadrazamı Hüsrev Paşa'nın bir eseri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 23, 179-204. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutarih/issue/9596/119755
• Haspels, C. H. E. (1971). The Highlands of Phrygia: Sites and Monuments. (Cilt 1-2). Princeton: Princeton University Press.
• İnalcık, H. (2007). Osmanlı Beyliği'nin kurucusu Osman Beg. Belleten, 71(261), 479-536. https://doi.org/10.37879/belleten.2007.479
• Kazhdan, A. P. (1991). Nakoleia. A. P. Kazhdan ve diğerleri (Ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 2 (s.1434) içinde. New York: Oxford University Press.
• Khoniates (1995). Historia. Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri. (F. Işıltan, Çev.) Ankara: TTK Yayınevi.
• Manaz, S. (2019). Bizans dönemi Dorylaion'u ile Anadolu Selçuklu şehri Sultan Eyüğü/Sultan Öyüğü'nün (Eskişehir) fiziki yapıları (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Mango, C. (1986). The pilgrimage centre of St. Michael in Germia. Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 36, 117-132. Erişim adresi: https://archive.org/details/Jahrbuch-der-osterreichischen-byzantinistik
• Mimiroğlu, İ. M. (2010). Frigya (Phrygia) Bölgesi kaya kiliselerinin Anadolu’daki yeri. B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi içinde (s. 130-141). Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi.
• Mitchell, S. (1993). Anatolia: Land, Men, and Gods in Asia Minor, Vol. II: The Rise of the Church. Oxford: Clarendon Press.
• Niewöhner, P. (2011). Germia and vicinity western Galatia during the Roman and Byzantine period. K. Olşen ve diğerleri (Ed.), XXVIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I içinde (s. 47-66). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/28_arastirma_1.pdf
• Niewöhner, P., Dikilitaş, G., Erkul, E., Giese, S., Gorecki, J., Prochaska, W., Sarı, D., Stümpel, H., Vardar, A., Waldner, A., Walser, A. V. ve Woith, H. (2013). Bronze Age höyüks, Iron Age hilltop forts, Roman poleis and Byzantine pilgrimage in Germia and its vicinity. ‘Connectivity’ and a lack of ‘definite places’ on the central Anatolian high plateau. Anatolian Studies, 63, 97-136. https://doi.org/10.1017/S0066154613000069
• Olcay Uçkan, B. Y. (2010). Değerlendirme. B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi içinde (s. 142-170). Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi.
• Ostrogorsky, G. (1991). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, Çev.) Ankara: TTK Yayınları.
• Özçatal, M. F. (1998). 1997 Yılı Seyitgazi İlçesi Mozaik Kurtarma Kazısı. H. Çakmak ve diğerleri (Ed.), VIII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri içinde (s. 529-550). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Erişim adresi: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/muze_kurtarma/08.muze.kurtarma.pdf
• Öztaşkın, G. K. ve Evcim, S. (2010). Bölgedeki kaya kiliseleri. B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi içinde (s. 37-129). Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi.
• Öztaşkın, M. (2010). Frigya (Phrygia) Bölgesi Bizans Dönemi tarihi coğrafyası. B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi içinde (s. 17-25). Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi.
• Palalı, M. (2021). Karacahisar Kalesi’ndeki küçük eserler. Fetih ve Medeniyet Dergisi, 1, 22-29. Erişim adresi: http://www.eskisehir.gov.tr/kurumlar/eskisehir.gov.tr/ Dergi/dergi_2021_1.pdf
• Parman, E. (2001). Eskişehir-Karacahisar’da bir Ortaçağ kalesi. S. Alpaslan (Ed.), V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu 19-20 Nisan 2001 içinde (s. 451-462). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Parman, E. (2002), Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ramsay, W. M. (1890), The Historical Geography of Asia Minor. London: John Murray.
• Speidel, M. (1984). A Latin Gravestone of AD 390 from Sebaste/Phrygia. Roman Army Studies, Vol. 1 içinde (s. 381-389). Amsterdam: J.C. Gieben.
• Stone, A.F. (2003), Dorylaion revisited. Manuel I Komnenos and the refortification of Dorylaion and Soublaion in 1175. Revue des études Byzantines, 61, 183-199. Erişim adresi: https://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_2003_num_61_1_2276
• Strzygowski, J. (1903), Kleinasien. Ein Neuland der Kunstgeschichte. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung.
• Tokgöz, D. (1976), Şükranlı Nekropolü kazısı-1974. Türk Arkeoloji Dergisi, XXIII (2), 117-142. Erişim adresi: http:// www.kulturvarliklari.gov.tr/ sempozyum_pdf/ turk_arkeoloji/23_2.turk.arkeoloji.pdf
• Tsetskhladze, G. R. (2013a), Pessinus in Central Anatolia: New Investigations. H. Bru ve G. Labarre (Ed.), L'Anatolie des peuples, des cités et des cultures (IIe millénaire av. J.-C. – Ve siècle ap. J.-C.). Colloque international de Besançon - 26-27 novembre 2010. Volume 2 Approches locales et régionales içinde (s. 41-80). Besançon: Presses universitaires de Franche-Comté. Erişim adresi: www.persee.fr/doc/ista_0000-0000_2013_act_1277_2_3744
• Tsetskhladze, G. R. (2014), Pessinus: Yeni Sırları Açığa Çıkıyor. Aktüel Arkeoloji, 38, 12-14. Erişim adresi: https://aktuelarkeoloji.com.tr/kategori/guncel-kazilar/pessinus-yeni-sirlari-aciga-cikiyor
• Tüfekçi Sivas, T. (2018), Excavations at Dorylaion/Şarhöyük in Phrygia Epiktetos. G.R. Tsetskhladze (Ed.), Pessinus and Its Regional Setting, vol. 1. (Colloquia Antiqua 21) içinde (s. 99-127). Leuven/ Paris/Bristol, CT: Peeters.
• Vermeulen, F., Devreker J. ve de Mulder, G. (1998), Urban Developments in Early Byzantine Pessinus (Asia Minor). N. Cambi ve E. Marín (Ed.), Acta XIII Congressus Internationalis Archaeologiae Christianae (Split-Porec 25 settembre - 1 ottobre 1994) Vol. 3 içinde (s. 787-796). Rome: Pontifico Instituto di Archeologia Cristiana.
• Yılmazyaşar, H. (2021), Bilgiyi ararken: Karacahisar Kalesi araştırma-kazı süreci (1999-2020). Fetih ve Medeniyet Dergisi, 1, 14-21. Erişim adresi: http://www.eskisehir.gov.tr/kurumlar/eskisehir.gov.tr/ Dergi/dergi_2021_1.pdf
• Yılmazyaşar, H. ve Demirel Gökalp, Z. (2022), Tarihsel bağlamda Karacahisar Kalesi’nde bulunan Bizans ve Avrupa sikkeleri. Anadolu Araştırmaları-Anatolian Research, 27, 305-335. https://doi.org/10.26650/anar.2022.1154783
• Yılmazyaşar, H. ve Karasu, Y. E. (2022), Ortaçağ Seramik Sanatı Bağlamında Karacahisar Kalesi Seramikleri. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, V/II, 336-367. https://doi.org/10.48120/oad.1156404