Anlatı Metinlerinde Zamansal Değişkenler ve Metinsel İşlevleri

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 247 - 264, 28.03.2024

Çağrı Kaygısız

https://doi.org/10.18037/ausbd.1340034

Öz

Metin türüne bağlı yapısal bir özellik olarak görünüş bildiren morfo-semantik birimlerin söylem akışı içinde kazandığı işlev hem metnin anlamlandırılması hem de bilişsel sistemin bilgi işlem süreçlerinde temel değişkenlerden birisi olması bakımından önemlidir. Bu nedenle zamansal yapıyı oluşturan birimlerin, metnin söylem akışı içinde birbiriyle kurduğu etkileşim sonucu kazandığı pragmatik işlevlerin belirlenmesi okuma becerisinin geliştirilmesi bakımından önemlidir. Zira sözcüksel birimlerin algılanması ve yorumlanmasına dilbilgisel çıkarımlar eşlik eder. Dolayısıyla dilsel araçların çalışma prensiplerinin araştırılarak söylem yapısıyla kurduğu etkileşim sonucu kazandıkları semantik özellikler ile üstlendikleri pragmatik ve retorik işlevleri açıklamaya çalışan sözcük dilbilgisel çalışmalar önemlidir. Buna ek olarak temel söylem biçimi olan anlatı türünün, temel özelliği zamansal (temporal) yapılanıştır. Bu akademik zeminden hareketle çalışmanın amacı, Türkçede dilbilgisel görünüş kodlayan morfo-semantik birimlerin söylem akışı içinde kazandıkları metinsel işlevin belirlenmesidir. Bu amaç doğrultusunda amaçlı örnekleme yöntemi kullanılarak oluşturulan veri tabanı, nitel araştırma yöntemlerinden söylem analizi kullanılarak incelenmiş ve elde edilen bulgulardan hareketle morfo-semantik söylem akışı içinde kurdukları etkileşim sonucu kazandıkları metinsel işlevler belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okuma-Anlama, Anlatı Metinleri, Söylem Dilbilgisi, Morfo-Semantik Etkileşim, Görünüş

Temporal Variables and Textual Functions in Narrative Texts

Öz

As a structural feature depending on the type of text, the function acquired by the morpho-semantic units expressing the aspect in the discourse flow is important both in terms of making sense of the text and as one of the basic variables used by the cognitive system in the information processing process. For this reason, it is important to determine the pragmatic functions of the units that make up the temporal structure as a result of their interaction with each other in the discourse flow of the text in terms of the development of reading skills. The perception and interpretation of lexical units are accompanied by grammatical inferences. Therefore, lexical-grammatical studies that try to explain the working principles of linguistic tools and the semantic features they acquire as a result of their interaction with the discourse structure and the pragmatic and rhetorical functions they assume are important. In addition, the main feature of the narrative genre, which is the basic form of discourse, is temporal structuring. Based on this academic background, the aim of this study is to determine the textual function of morpho-semantic units encoding grammatical aspects in Turkish within the discourse flow. For this purpose, the database created by using purposive sampling method was analysed by using discourse analysis, one of the qualitative research methods, and based on the findings obtained, the textual functions gained by morpho-semantic units as a result of the interaction they established in the discourse flow were determined.

Anahtar Kelimeler

Reading Comprejension, Narrative Texts, Discourse Grammar, Morpho-Semantic Interaction, Aspect

Kaynakça

• Akar, D. ve Martı, L. (2015). Söylem çözümlemesi. F. N. Seggie ve Y. Bayburt (Ed), Nitel araştırma yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımlar içinde (s. 242-252). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bialystok, E. (2001). Metalinguistic aspect of bilingual processing. Annual Rewiev of Applied Linguistic, 21, 169-182. doi:10.1017/S0267190501000101
• Biber, D. (1989). A typology of english text. Linguistics, 27(1), 3-44. doi:10.1515/ling.1989.27.1.3
• Binnick, R. I. (2011). Introduction. R. J. Binnick (Ed.), The oxford handbook of tense and aspect içinde (s. 3-56) Oxford: Oxford University Press.
• Bunescu, R. C. ve Moorey, R. (2007). Statistical relational learning for natural language information extraction. L. Getoor ve B. Taskar (Eds.), Introduction to statistical relational learning içinde (s. 535-552). Cambridge: MIT Press.
• Can, A. (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi.
• Carlisle, J. F. (2000). Awareness of the structure and meaning of morphologically complex words: Impact on reading. Reading and Writing, 12, 169-190. doi:10.1023/A:1008131926604
• Cinque, G. (2001). A note on modality, tense and aspect in Turkish. E. Erguvanlı-Taylan (Ed.). The verb in Turkish içinde (s. 47-59).Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Comrie, B. (1998). Aspect: An introduction to the study of verbal and related problems. Cambridge: Cambridge University Press.
• Deo, A. (2011). Morphology. R. J. Binnic (Ed.), The oxford handbook of tense and aspect içinde (s. 155-183). Oxford: Oxford University Press.
• Erguvanlı-Taylan, E. (2001). On the relation between temporal / aspectual adverbs and verbs from in Turkish. E.-T. Eser (Ed.), The verb in Turkish içinde (s. 97-128). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Fludernic, M. (2011). Narratology and literacy. R. I. Binnick (Ed.). The Oxford handbook of tense and aspect içinde (s. 73-101). Oxford: Oxford University Press.
• Frawley, W. (1992). Linguistics semantics. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Gernsbacher, M. A. (1990). Language comprehension as structure building. Hilssdale: Erlbaum.
• Ghose, G. M. ve Maunsell, H. J. (2002). Attentional modulation in visual cortex depends on timing. Nature, 419, 616-620. doi:10.1038/naure01057
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish a comparative grammar. New York- London: Routledge.
• Herman, D. (2009). Basic elements of narrative. West Sessex: Wiley-Blacwell.
• Janssen, P. ve Shadlen, M. N. (2005). A representation of the hazard rate of elapsed time in maraque area LIP. Nature Neuroscience, 8, 234-241. doi:10.1038/nn1386
• Kaygısız, Ç. (2022). Interaction between verb types argument structure, morphological structure and adverbs in the Turkish pre-school story books. Hacettepe University Journal of Education, 37(1), 92-105. doi:10.16986/HUJE.2020064442
• Labov, W. (1972). Language in the inner city. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Polanyi, L. (1982). Literary Aspects of Oral Storytelling. D. Tannen (Ed.), Written and spoken language: Exploring orality and literacy içinde (s. 155-170). Nordwood: Ablex Publishing Corporation.
• Reihle, A., Grün, S., Deismann, M. ve Aertsen, A. (1997). Spike synchronization and rate modulation differentially involved in motor cortical function. Science, 278(5345), 1950-1953. doi:10.1126/science.278.5345.1950
• Sanford, J. A. ve Emmott, C. (2012). Mind, brain and narrative. Cambridge: Cambridge University Press.
• Smith, C. S. (1997). The parameter of aspect (2nd. ed.). London: Kluwer Academic Publisher.
• Smith, C. S. (2003). Modes of discourse the local structure of text. Cambridge: Cambridge University Press.
• Stillar, G. F. (1998). Analyzing everyday texts: Discourse, rheotoric and social perspectives. London - New Delhi: SAGE Publication Inc.
• TDK. (2008). Güzel yazılar ve hikâyeler 1 (3 bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2008). Güzel yazılar ve hikâyeler 2 (3 bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toolan, M. (2001). Narrative a critical linguistic introduction (2nd ed.). London -New York: Routledge.
• Yazıcı, N. (2004). Anlatı metinlerinde ön ve arka planı belirginleştiren dilsel görünümler: Türkçe üzerine gözlemler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zwaan, R. A. ve Radvansky, G. A. (1998). Situations models in language comprehension and memory. Psychological Bulletin, 123(2), 162-185. doi:10.1037/0033-2909.123.2.162