Akılcılık Bağlamında İki Aydınlama Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması

Yıl 2006, Cilt: 61 Sayı: 01, 117 - 151, 01.01.2006

Fatih Duman

https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001382

Cited By: 3

Öz

Anahtar Kelimeler

-

AKILCILIK BAĞLAMINDA İKİ AYDINLAMA GELENEĞİ: FRANSIZ AYDINLANMASI VERSUS İSKOÇ AYDINLANMASI

Öz

Aydınlanma homojen bir yapıya sahip değildir; müşterek çıkış noktalan ve karşılıklı etkileşimlerine rağmen, birbirinden farklı çeşitli düşünce geleneklerini içermektedir. Değişik açılardan çeşitli farklılıklara sahip olan Fransız ve İskoç Aydınlanması, temsil edici nitelikleri itibariyle bu ayrımın en çok açığa çıktığı iki Aydınlanma geleneğini oluşturmaktadır. Bu çalışma, çok çeşitli açılardan karşılaştırılmaları mümkün olan bu iki Aydınlanma geleneğini, akıl ve akılcılık anlayışları bakımından ele almaktadır. Fransız Aydınlanması'nın akılcılığı, David Hume, Adam Smith ve Adam Ferguson gibi İskoç Aydınlanması düşünürlerinin ellerinde sert eleştirilere maruz kalmaktadır. Farklı akıl anlayışları, iki Aydınlanma geleneğinin sosyal ve siyasal teori açısından da farklı sonuçlara ulaşmasına yol açmaktadır. Bir diğer ifadeyle, bilgi kuramı ve moral felsefede aklın konumu ve niteliği, sosyal ve siyasal alandaki farklı varsayımlarla bütünleşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aydınlanma, akıl, akılcılık, Fransız Aydınlanması, İskoç Aydınlanması, akıl eleştirisi

Kaynakça

• AGAOGUlLARI, Mehmet Ali / KOKER, levent (1991), Tanrı Devletınden Kral-Devlete (Ankara: imge Kitabevi Yayınlan).
• BAŞDEMIR, Hasan Yücel (2005), "Iskoç Aydınlanması Etiği: Hutcheson, Hume ve Smith," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış): 27-44.
• BAYKAN, Fehmi (2000), Aydınlanma Üzerine Bir Derkenar (istanbul: Kaknüs Yayınlan). BROADIE, Alexander (1997), "Introduction: 'What was the Scottish Enlightenment?," The Scottish Enlightenment: An Anthology (Edinburgh: Canongate): 3-31.
• BUHR, M.lSCHROEDER, W.lBARCK, K. (2003), Aydınlanma Felsefesi (Istanbul: Yeni Hayat Kütüphanesi) (der. ve çev.: Ve~el Atayman).
• CAMPBEll, T.D. (1997), "Adam Smith andı Natural liberty," Political Studies (Cilt: XXV, No: 4, December): 528-534. '
• CASSIRER,Ernst (1951), The Philosophy of Enlightenment (Princeton: Princeton University Press).
• CEVIzci, Ahmet (2000), Paradigma Felsefe Sözlüğü (Istanbul: Paradigma Yayınlan).
• CEVizci, Ahmet (2001), Onyedinci Yüzyıl FJlsefesi Tarihi (Bursa: Asa Kitabevi).
• CEVIzcI, Ahmet (2002), Aydınlanma FelsefJsi, Felsefe Tarihi Citt: 4, (Bursa: Ezgi Kitabevi).
• CONDORCET (1990), Insan Zekasının Ilerlerlıeleri Üzerinde Tarihi Bir Tablo Taslağı (Istanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlan, Citt I-II) (Çev: Oğuz Peltek).
• COTTINGHAM, John (2003), Akılcılık (istanbul: Doruk Yayınlan) (çev: Bülent Gözkan). çIGOEM, Ahmet (1997), Aydınlanma DüşüncleSi (Istanbul: iletişim Yayınlan).
• OAVIES, Stephen ,(2005), "Aydınl~~ma," Li~eral Düş~nce (Sayı: 37, Kış), (Çev: A.Yayla): 5-10.
• DESCARTES,Rene (1994), Metot Uzerine Konuşma (Istanbul: Sosyal Yayınlar) (çev: K. Sahir Sel).
• EAGlETON, Terry (2003), Estetiğin Ideolojisi (Ankara: Ooruk Yayınlan) (Çev: Bülent Gözkan, Hakkı Hünler vd.). !
• FEBVRE, lucien (1995), Rönesans Insanı i (Ankara: Imge Kitabevi Yayınlan) (çev: Mehmet Ali Kılıçbay).
• FRANKLIN, James (2005), "Rönesans Efsanesi," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış) (Çev: A.Yayla): 11- 25. i
• GAY, Peter (1964), The Party of Humanity: Essays on the French Enlightenment (New York: Alfred A. Knopf). i
• GEllNER, Ernst (1992), Reason and Cu/ture: The Historic Role of Rationality and Rationalism (Oxford: Basit Blackwell Publisher).
• GOYARO-FABRE, Simon (2003), "Aydınlannia," RAYNAUD, Philippe / RIAlS Stephane (ed.), Siyaset Felsefesi Sözlüğü (Istanbul: iletişim Yayınlan) (çev: ı. Yerguz vd.): 126-138.
• GÖKBERK, Macit (2003), Felsefe Tarihi (Istanbul: Remzi Kitabevi, 14. baskı). GRAY, Christopher M. (2004), "Enlighten~ents and Counter-Enlightenments," Orbis (Cilt: 48, No: 1), Winter: 178-191. i
• HAMPSON, Norman (1991), Aydınlanma çağı (istanbul: Hürriyet Vakfı Yayınlan) (çev: Jale Parla).
• HAYEK, Friedrich A. (2005), "Özgürlük, Akıl ve Gelenek," Liberal Düşünce (Sayı: 37, Kış) (Çev: Yusuf Ziya Çelikkaya): 45-58. i
• HIMMElFARB, Gertrude (2004), The Roads to Modernity -The British, French, and American Enlightenments- (New York: Knopf).
• HORKHEIMER, Max (1972), "Traditional and Critical Theory," Critical Theory: Selected Essays (New York: Seabury press~.. i
• HUME, David (1997), Insan Doğası Uzerine Bir Inceleme (istanbul: Idea Yayınlan) (Çev: Aziz Yardımlı).
• KANT, Immanuel (1984), "'Aydınlanma Nedir?' Sorusuna Yanıt (1784)," Seçilmiş Yazılar (Istanbul: Remzi Kitabevi Yayınları) (çev. Nejat Bozkurt).
• MACINTYRE, Alasdair (2001), Hamerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik'in Kısa Tarihi (istanbul: Paradigma Yayınları) (çev: Hakkı Hünler ve Solmaz Zelyut Hünler).
• MARCUSE, Herbert (1989), Us ve Devrim (Istanbul: Idea Yayınları) (çev: Aziz Yardımlı).
• O'NEILL, Daniel Irvin (1999), A Revolution in Morals and Manners: The Burke-Wollstonecratt Debate (Los Angeles: University of Califomia, Doktora Tezi).
• SCHOULS, A. Peter (1989), Descartes and the Enlightenment (Edinburgh: Edinburg University Press).
• SUNAR, ILkay (1979), DüşUnve Toplum (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları). TOULMIN, Stephen (2002), Kozmopolis: Modernite'nin Gizli Gündemi (istanbul: Paradigma Yayınları) (çev: Hüsamettin Arslan).
• WEBER, Alfred (1998), Felsefe Tarihi (Istanbul: Sosyal Yayınlar, Beşinci Baskı) (çev: H. Vehbi Eralp).
• YALÇiN, $ahabettin (2004), "Insan Haklarına Deontolojik Bir Temel," Liberal Düşünce (Sayı 34, Bahar): 155.162.
• YAYLA, Atilla (2002), Liberalizm (Ankara: Liberte Yayınları, 4. Baskı).