12 Eylül’ün İletişimsel Belleği ve Bir Bellek Taşıyıcısı Olarak Ahmet Kaya

Yıl 2024, Cilt: 79 Sayı: 3, 491 - 513, 09.09.2024

Göze Orhon

https://doi.org/10.33630/ausbf.1289824

Öz

Bu çalışma 12 Eylül’ün toplumsal belleğine özgül bir bakış açısıyla yaklaşmayı ve darbenin toplumsal belleğinin kuşaklararası niteliğini Ahmet Kaya örneği dolayımıyla çözümlemenin konusu haline getirmeyi hedeflemektedir. Kimi özgül nitelikleri nedeniyle Ahmet Kaya 12 Eylül belleğinin kuşak içi inşasında ve kuşaklar arası aktarımında önemli bir figür olarak ele alınmaktadır. 12 Eylül darbesini kişisel olarak deneyimlememiş, kendini sol siyasete referansla farklı biçimlerde tanımlayan, 1970-1999 arasında doğmuş kişilerle yapılan bir saha araştırmasının verilerine dayanan bu çalışmanın, görüşmecilerin bellek anlatıları aracılığıyla Ahmet Kaya’ya odaklanıyor olmasının nedeni, Kaya’nın hem kuşaklar arası bellek aktarımında hem de kuşak içi etkileşimlerde özgül bir rol oynamasıdır. Ahmet Kaya’nın bu özgül niteliği, onu hem 12 Eylül’ün iletişimsel belleğinin bir bileşeni, hem de bir bellek taşıyıcı olarak tartışılmasını olanaklı kılmaktadır. Çalışma ilkin 12 Eylül’ü deneyimleyen ve deneyimlemeyen grupları, köklerini Mannheim’ın kuşak kavrayışından alan bir kuşak tartışmasıyla ele almakta, daha sonra görüşmecilerin anlatılarının sunduğu veriyi kavramsal olarak iletişimsel bellek ve bellek taşıyıcısı tartışmalarını odağa alarak çözümlemektedir.

Anahtar Kelimeler

12 Eylül, Kuşak, İletişimsel bellek, Bellek taşıyıcısı, Ahmet Kaya

The Communicative Memory of the 12 September and Ahmet Kaya as a Memory Carrier

Öz

This study focuses on the role of Ahmet Kaya in the intra- and inter-generational transmission of the memory of 12 September coup due to his specific qualities. Based on the data derived from a field research conducted with people born between 1970-1999 who did not personally experience the September 12 coup and define themselves in different ways with reference to leftist politics, the reason this article focuses on Ahmet Kaya through the memory narratives of the interviewees is that Kaya plays a specific role both in intra- and inter-generational transmission of the memory of 12 September coup. This specific quality of Ahmet Kaya makes it possible to discuss him as a component of communicative memory of the 12 September coup within intra-generational interactions as well as a memory carrier in intergenerational transmission. The study first deals with the groups that experienced and did not experience 12 September through a discussion on the concept generation that takes its roots from Mannheim's generational understanding, and then analyzes the data derived from the interviewees' narratives through employing conceptual discussions on communicative memory and memory carrier.

Anahtar Kelimeler

12 September, communicative memory, memory carrier, generation, ahmet kaya

Kaynakça

• Argın, Ş. (2003), Nostalji ve Ütopya Arasında (İstanbul: Birikim Yayınları).
• Assmann, J. (2001), Kültürel Bellek (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Ayşe Tekin).
• Assmann, Jan (2008), “Communicative and Cultural Memory”, Erll, Astrid ve Ansgar Nünning (Der.), Cultural Memory Studies (Berlin: Walter de Gruyter): 109-118.
• Ben-Ze’ev, Efrat ve Lomsky-Feder, Edna (2022), “The Intergenerational Hero: Carrier of a Bonding Memory”, Memory Studies, https://doi.org/10.1177/17506980221122231.
• Boratav, K. (2008), “İktisat Tarihi (1981-2002)”, Tanör, B. vd. (der.), Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye 1980-2003 (İstanbul: Cem Yayınevi): 187-245.
• Butler, J. (2016), Kırılgan Hayat (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Başak Ertür).
• CNN Türk (2014), https://www.cnnturk.com/kultur-sanat/muzik/turk-muziginde-son-30-yilin-en-sevilen-albumleri?page=2 (09.06.2014).
• Coşar, S. (2002), “Milliyetçi Liberalizmden Liberal Milliyetçiliğe”, Bora, T. (Der.), Milliyetçilik (İstanbul: İletişim Yayınları): 718-730.
• Eralp, A. vd. (1993) “Introduction”, Eralp, A. vd. (Der.) The Political and Socioeconomic Transformation of Turkey (Londra: Praeger): 1-10.
• Fischer, Nina (2015), Memory Work: The Second Generation (New York: Palgrave Macmillan). Hirsch, Marianne (2012), The Generation and Postmemory: Writing and Visual Culture after the Holocaust (New York: Columbia University Press).
• İnsan Hakları Derneği (2010) http://www.ihd.org.tr/images/pdf/12_eylul_suc_duyurusu_13_09_2010.pdf (24.07.2023).
• Karabağ-Sarı, Ç. (2019), “12 Eylül Filmleri ve Üniversite Gençliği: Politik Söylemler Bağlamında 12 Eylül Filmlerinin Alımlanması”, SineCine, 4(2): 9-39.
• Karacan, E. (2016), Remembering the 1980 Turkish Military Coup D’Etat (Wiesbaden: Springer).
• Kaya, İlkay (2016), Açık Yaranın Sesi (İstanbul: İletişim). Kertzer, David I. (1983), “Generation as a Sociological Problem”, Annual Review of Sociology, 9: 125-149.
• Keyder, Ç. (1990), “Türkiye’de Demokrasinin Ekonomi Politiği”, Schick I. C. ve Tonak, E. A. (Der.), Geçiş Sürecinde Türkiye (İstanbul: Belge Yayınları): 38-75.
• Maktav, H. (2000), “Türk Sinemasında 12 Eylül”, Birikim, 138: 79: 84.
• Mannheim, Karl (1998), “The Sociological Problem of Generations”, Kecskemeti, Paul (Der.), Essays on the Sociology of Knowledge V. 5 (Abingdon: Taylor and Francis Books): 163-195.
• Mavioğlu, E. (2006a), Asılmayıp Beslenenler: Bir 12 Eylül Hesaplaşması 1 (İstanbul: İthaki Yayınları).
• Mavioğlu, E. (2006b), Apoletli Adalet: Bir 12 Eylül Hesaplaşması 2 (İstanbul: İthaki Yayınları).
• Mavioğlu, E. (2008), Bizim Çocuklar Yapamadı: Bir 12 Eylül Hesaplaşması 3 (İstanbul: İthaki Yayınları).
• Milliyet (2000), https://www.milliyet.com.tr/cadde/10-yilin-tiraj-rekortmenleri-5324206 (12.04.2000). Misztal, Barbara (2003), Theories of Social Remembering (Berkshire: Open University Press).
• Oran, B. (2003), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt 2: 1980-2001 (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Orhon, G. (2023), “Darbeyi Hatırlamak: 12 Eylül’ün Belleği”, Kaynar, M. K. (Der.), Türkiye’nin 1980’li Yılları (İstanbul: İletişim) (Yayın aşamasında).
• Orhon, Göze (2020), “Bir 12 Eylül Yazısının İlk Cümlesi ya da Kuşaklar, Sessizlikler, Kederler”, Bora, Tanıl (Der.), 40 Yıl 12 Eylül (İstanbul: İletişim): 15-36.
• Orhon, Göze (2015), The Weight of the Past: Memory and Turkey’s 12 September Coup (Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing).
• Ozan, E. D. (2012), Gülme Sırası Bizde (İstanbul: Metis Yayınları).
• Özkazanç, A. (1997), “Refah Devletinden Yeni Sağa Siyasi İktidar Tarzında Dönüşümler”, Mürekkep, 7: 21-39.
• Pickering, Micheal ve Keightley, Emily (2013), “Communities of Memory and the Problem of Transmission”, European Journal of Cultural Studies, 16 (1): 115–131.
• Pilcher, Jane (1994), “Mannheim’s Sociology of Generations”, British Journal of Sociology, 45 (3): 482-495.
• Riessman, C. (2005), “Narrative Analysis”, N. Kelly et al. (Eds.), Narrative, Memory and Everyday Life (Huddersfield: University of Huddersfield Press): 1-7.
• Schuman, Howard ve Corning, Amy D. (2000), “Collective Knowledge of Public Events: The Soviet Era from the Great Purge to Glasnost”, American Journal of Sociology, 105 (4): 913-956.
• Soyer, A. (2001), http://www.ttb.org.tr/eweb/aclik_grevleri/a_soyer.html (28.07.2023).
• Tekin, O. (2013), Factories of Memory: Cinematic Representations of the 12 September Coup (Hamburg: Anchor Academic Publishing).
• Traverso, E. (2018), Solun Melankolisi (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Elif Ersavcı).
• Tuşalp, E. (1986), 12 Eylül Tutanakları, Bin Tanık (Ankara: Dost Kitabevi Yayınları).
• Welzer, Harald (2008), “Communicative Memory”, Erll, Astrid ve Ansgar, Nünning (Eds.), Cultural Memory Studies (Berlin: Walter de Gruyter): 285-298.
• Williams, R. (1961), The Long Revolution (Harmondsworth: Penguin).
• Williams, Travis B. (2019), History and Memory in the Dead Sea Scrolls (Cambridge: Cambridge University Press).
• Wydra, H. (2018), “Generations of Memory: Elements of a Coceptual Framework”, Comparative Studies in Society and History, 60 (1): 5-34.
• Youtube (2014), https://www.youtube.com/watch?v=2_iKwMeo748&t=35s (28.07.2023).