Sağlık Hizmeti Kullanımında Aile Tipinin Rolü: “Büyük Ebeveyn Etkisi”

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 316 - 326, 30.12.2020

Ramazan Erdem , İskender Çetintürk , Zeynep Kuh

Öz

Aile, toplumun en temel ögesi olarak bireyin yaşamında oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Türk toplumunun geleneksel yapısı içerisinde büyük ebeveynler zaman içerisinde edinmiş oldukları tecrübeleri diğer aile bireylerine, özellikle torunlarına aktarmakta ve yol gösterici ve manevi bir doyum kaynağı olmaktadır. Araştırmanın amacı, Isparta ilinde yaşayan geniş ve çekirdek ailelerin sağlık hizmeti kullanım düzeylerinin tespit edilmesi ve aile içerisinde yaşayan büyük ebeveynlerin (anneanne, babaanne, dede vb.) ailedeki diğer bireylerin sağlık hizmeti alımına etkisinin ölçülmesidir. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmış, katılımcılara araştırmacı tarafından oluşturulan ölçek formu yöneltilmiş ve veri analizi için SPSS paket programı kullanılmıştır. Araştırmaya “kolayda örnekleme” yöntemi ile seçilmiş Isparta ilinde yaşayan 415 aile katılmıştır. Araştırma bulgularında, katılımcılar çekirdek aile ve geniş aile olarak incelenmiş ve bireylerin; poliklinik, aile hekimliği, özel hekim sağlık hizmeti kullanımlarında çekirdek aileler ve geniş aileler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Ayrıca, katılımcılara yöneltilen basit, ciddi ve çok ciddi (ölümcül) hastalıklarla baş etme tercihleri de çekirdek aileler ve geniş aileler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa sahiptir. Ancak aile tipleri arasında geleneksel tıp kullanımına ilişkin istatistiksel olarak anlamlı bir farka ulaşılamamıştır. Araştırma sonucunda bireylerin belli alanlarda sağlık hizmeti kullanım düzeylerinin aile tipinden etkilendiği, büyük ebeveynlerin olduğu ailelerde sağlık hizmeti kullanımının azaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aile, Büyük Ebeveyn Etkisi, Sağlık Hizmeti Kullanımı, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tedavi

Kaynakça

• Aday, L.A. and Andersen, R. (1974). “A Framework for the Study of Access to Medical Care”, Health Services Research, 9(3): 208-220.
• Andersen, R. and Newmen, J.F. (1973). “Societal and Individual Determinants of Medical Care Utilization in the United States”, The Milbank Memorial Fund Quarterly, 51(1): 95-124.
• Başol, E. (2015), “Gelişmekte Olan Ülkelerde Strateji: Sağlık Sisteminde Sevk Zinciri”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8):128-140.
• Bozkaya, R. Z. (2017). “Türkiye’de Yaşlı Bireylerin Cepten Sağlık Harcamaları ve 2050 Yılı İçin Projeksiyon, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü”, Sağlık Kurumları İşletmeciliği Ana Bilim Dalı Sağlık Kurumları İşletmeciliği, Tezli Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Creasey, G L.; Myers, B.J.; Epperson, M.J. and Taylor, J. (1989). “Grandchildren of Grandparents with Alzheimer’s Disease: Perceptions of Grandparents, Family Environment, and the Elderly”, Merrill-Palmer Quarterly, 35: 227-237.
• Çil, A. (2013). “İsrail’de Toplumsal Yapı: Evlilik ve Aile”. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Dedeli, Ö. ve Karadakovan, A. (2011). “Yaşlı Bireylerde İlaç Kullanımı, Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Uygulamalarının İncelenmesi”, Spatula DD, 1(1): 23-32.
• Efe, D.; Kılıç Akça, N.; Kiper, S.; Aydın, G. ve Gümüş, K. (2012). “Hipertansiyonu Olan Bireylerin Kan Basıncını Düşürmeye Yönelik Kullandıkları Destekleyici Yöntemler”, Spatula DD, 2(4): 207-212.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji, Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gökkaya, D. ve Erdem, R. (2017). “Sağlık Hizmetleri Kullanımına Etki Eden Faktörlerin Hastalık Şiddeti Algısıyla Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26): 149-184.
• Karabekiroğlu, S.; Öncü, E.; Kaplanoğlu, K. ve Ünlü, N. (2015) “Okul Çağındaki Çocuklarda Diş Hekimi Ziyaret Sıklığının Çürük Deneyimi ve Ağız Sağlığı Faktörleri Üzerine Etkisi”, Selçuk Dental Journal, 2: 58-64.
• Morgan, C.T. (2009). Psikolojiye Giriş, Konya: Eğitim Akademi Yayınları.
• Newhouse, J.P. (1977). “Medical Care Expenditure: A Cross-National Survey”, Journal of Human Resources, 12: 115-25.
• Ngwakongnwi, E. (2017). “Measuring Health Services Utilization in Ethnic Populations: Ethnicity and Choice of Frameworks”, Public Health Open J, 2(2), 53-58.
• Özkalp, E. (2015). Sosyolojiye Giriş, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Öztunç, H.; Haytaç, M.C.; Özmeriç, N.; Uzel, B. (2000). “Adana İlinde 6-11 yaş Grubu Çocukların Ağız ve Diş Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi”, G.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 17(2): 1-6.
• Pulgaron, E.R.; Marchante, A.N.; Agosto, Y.; Lebron, C.N. and Delamater, A.M. (2016). “Grandparent Involvement and Children’s Health Outcomes: The Current State of the Literature”, Families, Systems and Health, 34(3): 260-269.
• Sağkal, T.; Demiral, S.; Odabaş H. ve Altunok, E. (2013). “Kırsal Kesimde Yaşayan Yaşlı Bireylerin Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavi Yöntemlerini Kullanma Durumları”, Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 27(1):19-26.
• Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2017, Sağlık Bakanlığı, Ankara. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/31096, turkcesiydijiv1pdf.pdf?0 (20.01.2020).
• Scheppers, E.; Van Dongen, E.; Dekker, J.; Geertzen, J. and Dekker, J. (2006). “Potential Barriers to the Use of Health Services Among Ethnic Minorities: A Review”, Family Practice, 23(3): 325-348.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2004), Aile Hekimliği Türkiye Modeli, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Tabachnick, B.G. and Fidell, L.S. (2007). Using Multivariate Statistics. Pearson International. 5. Baskı. Boston, MA: Pearson.
• The National Academies of Sciences, Engineering, Medicine. (2018). Factors That Affect Health-Care Utilization. Health-Care Utilization as a Proxy in Disability Determination.
• Tutar, H. (2013). Tutumlar ve Davranışlar. Davranış Bilimleri Kavramlar ve Kuramlar, Ankara: Seçkin Yayıncılık.