Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

ÇATI KATEGORİSİNE DİLBİLİMSEL BİR YAKLAŞIM: ÖZBEKÇE ÖRNEĞİ

Yıl 2021, , 34 - 43, 20.12.2021
https://doi.org/10.33692/avrasyad.1035623

Öz

Çatı, tümcede yönetici konumunda olan eylemlerle, eylemlerin yönettikleri çekirdek
katılanlar olarak nitelendirilen özne ve nesne arasındaki anlamsal, sözdizimsel ve edimsel
işlevleri ifade eden bir dilbilgisi kategorisidir. Bu anlamda, çatıyla ilgili süreçler, dillerde,
sözcüklerin yeniden biçimlenmesini sağlayan ve tümcesel yapıda çeşitli değişikliklerin olmasına
sebep olan evrensel özellikler sergilerler. Geleneksel dilbilgisinde bu kategorinin işlevleri;
eylemin sözlüksel kütüğünde, katılanlarında ve tümcenin sözdizimsel yapısında yarattığı
değişiklikler, yalnızca biçimbilgisel işaretleyicileri bağlamında, başka bir deyişle sınırlı bir şekilde
ele alınır. Bu kategori altında incelenen süreçlerin, tümcede yönetici konumunda olan eylemin
bildirdiği iş, hareket ya da olayın gerçekleşebilmesi için katılanlara yüklediği anlamsal üst ve alt
roller, bu yapıların derin yapıdan yüzey yapıya taşınımı, dönüşümü gibi durumlar göz ardı edilir.
Aynı zamanda çatı ile ilgili süreçlere maruz kalan ögelerin sözdiziminde hangi pozisyonlara
neden yerleştiği konusu fazla incelenmez. Türk dillerinde yüklemcil eylemler göz önünde
bulundurulduğunda çatıyla ilgili ettirgenleşme, edilgenleşme gibi süreçlerin çoğunlukla eylem
kök ya da gövdesine eklenen biçimbirimler aracılığıyla gerçekleştiği görülür. Bu durum,
tümcesel yapıda eylemin gerektirdiği çekirdek katılan sayısını olduğu kadar bu katılanların
seçme sınırlılıklarını, anlamsal rollerini ve bu rollerin alt işlevlerini de etkiler. Bu çalışmada ise
çatı kategorisini oluşturan süreçler anlambilimsel ve sözdizimsel işlevler göz önünde
bulundurularak Özbekçe örneği üzerinden açıklanacak, kategorinin Özbekçedeki biçimbilgisel
işaretleyicilerine de kısaca yer verilecektir

Kaynakça

  • Abdurahmonov G., Shukurov. Sh., Mahmudov, Q. 2008. O'zbek Tilining Tarixiy Grammatıkası, Fonetıka, Morfologıya va Sıntaksıs. Toshkent: O'zbekistan Faylosıfları Mıllıy Jamıyat Nashrıyatı.
  • Aydın Özkan, Işıl. 2017. Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Dik, Simon Cornelis. 1989. The Theory of Functional Grammar. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Toplam 3 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Işıl Aydın Özkan 0000-0002-0932-7638

Yayımlanma Tarihi 20 Aralık 2021
Gönderilme Tarihi 7 Temmuz 2021
Yayımlandığı Sayı Yıl 2021

Kaynak Göster

APA Aydın Özkan, I. (2021). ÇATI KATEGORİSİNE DİLBİLİMSEL BİR YAKLAŞIM: ÖZBEKÇE ÖRNEĞİ. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(29), 34-43. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1035623

 27448 27618 27616   27615  27574 27609   27627


Avrasyad''de yayınlanan makaleler, Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır. Bilimsel araştırmaları kamuya ücretsiz sunmanın bilginin küresel paylaşımını artıracağı ilkesini benimseyen dergi, tüm içeriğine anında açık erişim sağlamaktadır. Makalelerdeki fikir ve görüşlerin sorumluluğu sadece yazarlarına ait olup Avrasyad''nin görüşlerini yansıtmazlar. Kullanım Şartları ve Gizlilik Politikası