HAZAR DENİZİ’NDE RUSLAR İLE TÜRKMENLER ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER (18-19. YÜZYILLAR)

Yıl 2018, , 100 - 120, 30.05.2018

Mustafa Gökçe

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509996

Öz

Hazar Denizi tarihin ilk devirlerinden itibaren büyük ticaret yollarının kavşak noktasında
bulunmaktadır. Bu nedenle denizin çevresinde yaşayan topluluklar bir şekilde uluslararası
ticaret ağına dâhil olmaktadır. İslam kaynaklarına göre Hazar’ın doğusunda 10. yüzyılda
Türkmenler bulunmaktadır. Türkmenlerin denizin doğu tarafında bulunan Siyahkuh bölgesinde
fırtına nedeniyle parçalanan gemilerdeki malları yağmaladıkları şeklinde kaynaklarda bilgiler
mevcuttur. Türkmenlerin Hazar ile ilişkisine dair ilk kayıtlar bu şekildedir. 18. yüzyıldan itibaren
bölgeyi ziyaret eden seyyahların eserlerinde ve Rusya tarafından gönderilen heyetlerin
raporlarında Türkmenlerin Hazar’ın güney doğusundaki limanlar aracılığıyla Rusya, İran ve
Türkistan şehirleri ile ticaret yaptıkları ayrıntılı bir şekilde kaydedilmektedir. Bu yüzyılda
Türkmenler, İran sahası ile Buhara, Semerkant gibi Türkistan şehirleri arasındaki ticarette aktif
olarak rol almaktadırlar. İran’dan alınan malların önemli bir kısmı ise deniz yoluyla Türkmen
topraklarına getirilerek buradan kervanlarla Türkistan şehirlerine gönderilmektedir. Türkmenler,
İran ile Türkistan şehirleri arasındaki ticarette olduğu kadar aktif olmasalar da Hazar’ın
kuzeyindeki Astarhan ve batısındaki Bakü, Derbend gibi limanlara da ticari ürünler taşıyorlardı.
Türkmenlerin özellikle Astarhan ile yaptıkları ticaret dolayısıyla 16. yüzyıldan itibaren Ruslar ile
ticari ve siyasi ilişkilerde bulundukları görülmektedir. Rusların Hazar havzasındaki işgal
hareketlerinin artması Türkmenlerin denizdeki ticari faaliyetlerini de etkilemiştir. Bu çalışmada
Rusya’nın özellikle I. Petro döneminden itibaren bölgeye yönelmesiyle başlayan Rus-Türkmen
ticari ilişkileri ile Ruslar ve Türkmen denizciler arasındaki mücadeleler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hazar, Türkmen, Rusya, Ticaret

Kaynakça

• BREGEL,Yuri (1981), “Nomadic and Sedentary Elements Among the Turkmens”, Central Asiatic Journal, Vol. 25, No. 1/2: 5-37. BURNABY, Fred (1895), A Ride to Hiva, London. CASTERA, Henry (1800), History of Catharine II, (çev. Henry Hunter), London. CİHAN, Cihad (2010), XIX. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Hazar Ötesi Türkmenleri, Gazi Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). ÇAPRAZ, Hayri (2011 Aralık) “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 24: 51-78. DE HELL, Xavier Hommarie (1847), Travels in the Steppes of Caspian Sea, London. DI BORGOMALE, H.L. Rabino (1928), Mazandaran and Astarabad, London. Ebu Dülef (1342), Sefernâme-i Ebu Dülef der İran, (çev. Seyyid Ebü’l-faz Tabatabai), Tehran. Gerdizî (1347), Zeynü’l-Ahbâr, (neşr. Abdulhay Habibi), Tehran. GÖKÇE, Mustafa (2011 Ekim), “Soğuk Savaş Öncesinden Günümüze İran’ın Hazar Denizi Siyaseti”, Tarihin Peşinde, Sayı 6 :153-176. GÖKÇE, Mustafa (2012), Siyah Altın Peşinde Hazar’da Bin Yıl, Ankara: Berikan Yay. GÖKÇE, Mustafa-KALKAN, Tuba (2017), “Yolların ve Medeniyetlerin Buluşma Noktası Hazar Havzası (9-13. Yüzyıllar)”, Atsız Armağanı II, (ed. Saadettin Yağmur Gömeç), İstanbul: Altınordu Yay.: 201-231. HANWAY, Jonas (1753), An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea IV, London. HAYİT, Baymirza (2004), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara: TTK Yay. Herodotos (1973), Herodot Tarihi, (çev. Müntekim Ökmen), İstanbul: Remzi Kitabevi Yay. Hudûdü’l-Âlem (2008), (Yay. V. Minorsky, çev. Murat Ağarı), İstanbul: Kitabevi Yay. İbn Havkal (2014), Sûrat el-Arz, (çev. Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yay. İbn Hurdazbih (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı, (çev. Murat Ağarı) İstanbul: Kitabevi Yay. İstahri (2015), Ülkelerin Yolları, (çev. Murat Ağarı), İstanbul: Ayışığı Yay. İZGİ, Özkan (1989), Çin Elçisi Wang Yen-te’nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: TTK Yay. JENKINSON, Anthony (1968), Early Voyages and Travels Russia and Persia II, New York. KARATAY, Osman (2010), “Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası”, Belleten, LXXIV/269, Ankara: 69-108.