XIII. YÜZYIL BÜYÜK MOĞOL ULUSUNDA KAĞAN VE HAN UNVANININ KULLANIMINA DAİR BİR İNCELEME

Yıl 2020, , 290 - 297, 15.03.2020

Çetin Kaya

https://doi.org/10.33692/avrasyad.661403

Cited By: 1

Öz

Tarihin her döneminde birçok devlette olduğu gibi XIII. yüzyılda yaşamış olan Moğol hükümdarları da bazı unvanlar kullanmışlardır. Bu açıdan bakıldığında Büyük Moğol Ulusu içerisinde hükümdarlar tarafından kullanılan unvanların başında kağan ve han gelmektedir. Böylelikle çalışmamızda bu unvanlar esas alınmıştır. Araştırma kapsamında çeşitli dil ve yazım şekilleri incelenerek onların; kullanımı ve birbirlerine olan üstünlükleri hakkında deliller aranmıştır. Bu hususta XIII. yüzyıldaki ilk hükümdarları Cengiz’den başlayarak sırasıyla Ögödey, Göyük, Möngke ve Kubilay gibi Büyük Moğol Ulusu hükümdarları incelenip onların dönemlerinde oluşturulmuş belgeler ayrıntılı olarak taranmıştır. Taranan bu belgeler içerisinde yazıtlar, yarlıklar (fermanlar), kronikler, nümizmatik veriler ve bazı tarihi kalıntılar bulunmaktadır. Söz edilen kaynaklardan elde edilen veriler ışığında unvanların ortaya çıkış zamanlarından kısaca bahsedilmiştir. Ayrıca incelediğimiz dönemdeki kullanımları hakkında birtakım çıkarımlarda bulunulmuştur. Bu araştırmalar neticesinde elde edilen çıkarımlardan biri dönem itibarı ile iki unvanın eş zamanlı kullanımlarının olduğu şeklindedir. Buna ek olarak araştırılan iki unvan arasındaki tek farkın yazım şekli olduğu ve birinin diğerine her hangi bir üstünlüğünün olmadığı görüşüdür.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Kağan, Han

Teşekkür

Moğolistan'da dil eğitimi almam için bana eğitim bursu veren Moğol Devletine, Moğolca öğrenmeme vesile olan Prof. Dr. Ekrem Kalan'a ve Moğolistan'a gitmem için beni teşvik eden değerli hocalarım Prof. Dr. Tilla Deniz Baykuzu ve Prof. Dr. Ömer Soner Hunkan'a, Farsça öğrenmem için maddi destek veren Türk Tarih Kurumu ve orada bana kefil olan Prof. Dr. Saadettin Yağmur Gömeç hocaya sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• AKNERLİ GRİGOR, (2012), Okçu Milletin Tarihi, Çev. Hrant D. Andresyan, İstanbul: Yeditepe Yayınları. Anonim, (1990), Mongolun Nigoça Tobçiyan, Trs. B. Sumyabaatar, Ulaanbaatar: Ulsin Hevleliin Gazar. Anonim, (1995), Moğolların Gizli Tarihi, Çev. Ahmet Temir, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Anonim, (2011), Moğolların Gizli Tarihçesi, Çev. M. Levent Kaya, Ed. Ekrem Kalan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. ŞAGDARİN, Bira, (2011), Mongolin Tengeriin Uzel, Ulaanbaatar: Olon Ulsin Mongol Sudlalin Holboo Mongol Ulsin ŞUA- iin Hel Zohiolin Hureelen. CLEAVES, Françis W., (1949), “The Mongolian Names and Terms in the History of the Nation of the Archers by Grigor of Akanc”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. XII, Nu. ¾, Cambridge: Harvard-Yenching İnstitute, pp. 400-443. CUVEYNİ, (2016), Tarih-i Cihan Guşa, Neşr. Muhammed Kazvini, Tahran: İntişarat-ı Hermes. CUZCANİ, (2010), Tabakat-ı Nasıri, C. II. Neşr. Abdul Hay Habibi, Tahran: İntişarat-ı Esatir. DONUK, Abdulkadir, (1988), Erki Türk Devletlerinde İdari ve Askeri Unvanlar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı. ENHBAT Ç. ve NYAMAA B. ve BATSAİHAN Ts., (2005), Mongol Ulsin Zoos Möngön Temdegt, Ulaanbaatar: Admon Hevlel. ERGİN, Muharrem, (2011), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. ERSOY, Feyzi, (2007), “Moğol Yazısının Tarihi Gelişimi ve Moğolların Kullandıkları Alfabeler”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, s. 393-404. GÖMEÇ, Saadettin, (1997), “Kagan Hatun”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 29, s. 81-90. HEMEDANİ, Reşidudin Fazlullah, (2014), Cami’ut Tevarih. Neşr. Behmen Kerimi, Tahran: İntişarat-ı İkbal. İBNU’L-ESİR, (2003), el-Kamil Fi’t-Tarih, C. X, Neşr: Muhammed Yusuf, Beyrut: Dar al-Kutub al-İlmiyah. KAFESOĞLU, İbrahim, (2007), Türk Milli Kütürü. İstanbul: Ötüken Yayınları. KALAN, Ekrem, (2012), “Nümismatik Materyallere Göre İslamlaşma Sürecinde Altın Orda Hanlarının Kullandığı İsim ve Unvanlar”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 33 (Bahar), s. 23-34. KALAN, Ekrem, (2018), “Moğollarda Yazılı Geleneğin Kökenleri ve “Cengiz Taşı”, Türkbilig, S. 35, s. 1-16. KAŞANİ, (2012), Tarih-i Olcaytu. Neşr. Mehin Hembeli. Tahran: İntişarat-ı Elmi u Ferhengi. LESSİNG, Ferdinand D., (2003), Moğolca Türkçe Sözlük 1, Çev. Günay Karaağaç, Ankara: Türk Dil Kurumu. MARCO POLO, (1907), The Travels of Marco Polo, Ed. Tomas Wright - M. A. - F. S. A., London: George Bell and Sons. MİRHAND, (2006), Tarih-i Ravzat’ul Safa, C. VIII, Neşr. Cemşid Keyanfur, Tahran: İntişarat-ı Esatir. Mission to Asia Narratives and Letters of The Franciscan Missionaries in Mongolia and China in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, Çev. Stanbrook Abbey, Ed. Christopher Dawson, New York: Harper & Row Publishers. OKTAY, Hasan, (2007), Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar. İstanbul: Selenge Yayınları. ÖLMEZ, Mehmet ve VOVIN A., (2018), “Istanbul Fragment in ‘Phags-pa and Old Uyghur Script Revisited”, Journal Asiatique, Nu. 306/1, pp. 147-155. PLANO CARPINI, (2000), Moğol Tarihi ve Seyahatname, Çev. Ergin Ayan, Trabzon: Derya Kitapevi. RACHEWILTZ, Igor, (1983), “Qan and Qa’an Seal of Güyüg”, Documenta Barbarorum, Nu. 18, pp. 272-281. RASONYİ, Lazlo, (1971), Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. SHIRATORI, Kurakichi, (1926) “On The Titles Khan And Kaghan”, Proceedings Of The Imperial Academy, Nu. 6/2, pp. 241-244. ŞAKİROĞLU, Mahmut, (2003). “Marko Polo mad.”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 28, İstanbul: TDV Yayınları, s. 41-43. TEBATEBAİ, Seyyid Cemal Turabi, (1971), Sekkeha-ı Şahhan-ı Eslami İran, C. II., Şiraz: Muvesse-i Geraver u Çap Şea. DOMIIN, Tömörtogoo,(2015) Khubilai Haanı Zarlıguud, C. V., Ulaanbaatar: Mongolian Acedemy Sciences Institute of Language and Litarature. DOMIIN, Tumurtogoo, (2006), Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI Centuries), Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica. TURAN, Osman, (2016), Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 2016. USER, Hatice, (2006), “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 39, s. 219-236. VASSAF, (1968), Tahrir-i Tarih-i Vassaf, Neşr. Abdul Muhammed Ayeti, Tahran: İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran. WOOD, Frances, (1995), Did Marco Polo Go to China?, London: Westviev Prints.