RUANDA'YI HATIRLAMAK: JEAN-PHILIPPE STASSEN'İN DEOGRATIAS İSİMLİ GRAFİK ROMANINDA TARİH, BELLEK VE SOYKIRIM

Yıl 2020, , 279 - 289, 15.03.2020

Ahmet Özkan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.679788

Öz

XX. yüzyılda, çok sayıda toplu
katliam yaşanmıştır. Toplumsal ayrışmanın kaçınılmaz sonucu olarak yaşanan bu
katliamlarda milyonlarca insan ölmüş, yaşanan dramların bireyler üzerindeki
travmatik etkisi kuşaklar arası aktarımla toplumsal belleğe kazınmıştır. Bu
geniş ölçekli şiddet eylemlerinden biri de hiç şüphesiz Ruanda soykırımıdır. Sömürgeci
ve yerel güçlerin etkisiyle tırmanan toplumsal kamplaşma bir iç savaşa
evrilmiş, sonuç olarak Ruanda'nın halklarından olan Hutuların diğer Ruandalılar
Tutsileri ve Twaları hedef alan kanlı şiddet eylemleri gerçekleştirmişlerdir. Bu
şiddet eylemleri sonucunda yaklaşık yüz gün içinde 800.000 kişi hayatını
kaybetmiştir. 1994 yılında yaşanan bu vahşet, sosyolojik, antropolojik, politik
ve edebi birçok çalışmanın konusu olmuştur. Ruanda soykırımını bireysel ve
toplumsal travma ve bellek ekseninde ele alması bakımından Belçikalı çizer
Jean-Philippe Stassen'in Déogratias (2000)
adlı eseri de önemlidir. Eserde soykırım süreci, tanık olduğu insanlık dışı
olayların ardından ölümcül bir deliliğe tutulan genç Hutu Déogratias'ın
gözünden anlatılır. Zamansal düzlem olarak soykırımın hemen sonrasında başlayan
bu anlatıda zihinsel geri dönüşlere sıklıkla yer verilir. Gerçek tanıklıkların
derlenmesiyle kaleme alınan bu kurgusal eserde, çizer Stassen söylenmesi mümkün
olmayan, resmi tarih anlatılarında yer almayanları bir “bellek ödevi”
bilinciyle aktarır. “Soykırımı ve sonuçlarını içeriden görmek” fikrinden yola
çıkan Stassen'in karşılaştığı sorunsal şudur: kelimelere dökülmesi imkansız
olan bu insanlık dramını çizgi ve resimlerle nasıl anlatmak gerekir? Bu
çalışmada Stassen'in grafik romanı Déogratias
tarih ve belleğin çizgisel temsilleri ekseninde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ruanda Soykırımı, Grafik Roman, Bellek

Kaynakça

• Momberg, M. 2016. Hotel Rwanda : individual heroism or interconnectedness in the portrayal of Paul Rusesabagina?. Scriptura, 115(1): 1-12, doi: http://dx.doi.org/10.7833/115-0-1176.?
• Kuperman, A. J. (2000). Rwanda in retrospect. Foreign Affairs,1, 94-118.
• Barnett, M. 2002. Eyewitness to a Genocide : the United Nations and Rwanda Ithaca, Cornell University Press