İRAN TÜRKLERİ’NDE SÖZLÜ GELENEK BAĞLAMINDA ÂŞIKLIK GELENEĞİ VE MİLLİ BİLİNÇ

Yıl 2020, , 140 - 150, 15.03.2020

Nabi Kobotarian Azeroğlu Roghaiyeh Azizpour

https://doi.org/10.33692/avrasyad.702937

Cited By: 2

Öz

İran Türkleri yazılı edebiyattan çok sözlü edebiyat ürünlerine sahip olan bir topluluktur. Bu coğrafyada büyük Türk nüfusunun varlığı zengin şifahi halk edebiyatını ortaya koymuştur.
Sözlü kültür geleneğimizin önemli kolunu oluşturan ozan-âşık, uygarlığımızın derinliklerinden kuşaktan kuşağa aktaran Türk kültürünün eşsiz varlıklarıdır. Milli edebiyatın önemli yapıtı olan destan ve hikâyeler ozanların halefi sayılan âşıklar tarafından günümüze ulaşmaktadır. Milletlerin toplumsal gen kodlarını taşıyan sözlü kültür ürünlerinio milletin dünyayı algılayışı ve bakışını içermektedir. Milli bilinç ve milli kültür ögeleri bu kültürel olgularla nesilden nesile aktarılarak günümüze gelmiştir. Ozan- âşık destan anlatma geleneği de bu kaynaktan beslenmiştir. Tarih boyunca milli destanlardan ilham alarak milli benliğini ortaya koymuş toplulukları görmekteyiz.
Âşıkların sözlerinde Türkçenin (Azerbaycan Türkçesinin) en temiz ve en doğru ‎şeklini bulabiliriz. Şiirlerinde Türkçenin yapısına uygun olan hece ölçüsünü ‎kullanmalarının yanı sıra sözlerinde ifadelerinde Türkçenin söz dizimi ve yapısına uygun ‎şeklini görmekteyiz. Bugün bile çeşitli Türk topluluklarında ozanlar destan söyleme ‎geleneğini sürdürmektedir. Bu geleneğin Azerbaycan bölgesinde de önemli yeri vardır. ‎
Ȃşıkların anlattığı destanlar ister konu ister dil yönünden milli bilinç üzerine etkileri büyüktür. Kazak Türklerinin Alpamış Destanı, Kırgız Türklerinin Manas Destanı ve İran Türklerinde Şikâri Destanı milli biliç, milli benliği yüceltmektedir.
Bu yazımızda İran sınırları içinde yaşayan Türklerin genel konumuna değindikten sonra Azerbaycan Türklerinin âşık geleneği hakkında bilgi verilecek. Bu geleneğin sözlü kültürde önemi vurgulanarak milli bilinç üzerindeki etkisi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran Türkleri, Azerbaycan Türkleri, sözlü gelenek

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat (1999), Azerbaycan ve Türkiye’de tanınan ortak âşıklar, Türk dünyası dil ve edebiyat dergisi. 7. sy. 33-42. s. Ankara.
• ARTUN, Erman (2005), Âşık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Akçağ, Ankara.
• ATSIZ, H. Nihal (1969), “Makaleler I. İran Türkleri”, İrfan Yayınları,İstanbul.
• BAŞGÖZ, İlhan (1970), “İran Azerbaycan’ında Hikâye Anlatma Geleneği” Journal Of America Folklor. 330. sy. 391-405 s.
• BLAGGA, Rafael, (1997), “İran Halkları El Kitabı” s. 312.
• BORATAV, Pertev Naili (1982), “Türk Destanları Tekniklerinin Bugünkü Vaziyeti ve Verdiği Neticeler”, Folklor ve Edebiyat. İstanbul.
• ERGUN, Metin (1998),Altay Türklerinin Kahramanlık Destanları Alp Manaş, Kültür Bakanlığı, Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2006), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. (2002),Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara. ‎
• ÇERİBAŞ, Mehmet, (2012). Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Çalışmalarında İdeolojik Yaklaşımlar: Er Soltonoy Destanı. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1, s.753-780.
• DOEREFER, Gerhard (1996), “İran’daki Türk Dili ve Lehçeleri ile Bunların Hayatta Kalma Şansı, III. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, ss: 303-310, TDK yayınları, Ankara.
• GÜNAY, Umay (1992), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• İNAN, Abdulkadir (1966), Makaleler ve İncelemeler, TTK Yayınları.
• KAFKASYALI, Ali (2007). İran Türk Âşıkları ve Milli Kimlik, Erzurum: Eser Ofset.
• KAFKASYALI Ali (2011). İran Coğrafyasında Türkler,İstanbul: Bilgeoğuz.
• KOBOTARİAN, Nabi (2007), Âşık Yedullah ve Şikâri Destanı, “II وارلیق آذربایجان آشیق ادبیاتی”,Varlık, Tahran. 146. sy. 41-49. s. Kültürel Türkçe-Farsça Süreli Yayın
• KOBOTARİAN, Nabi (2013a), Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Karahan.
• KOBOTARİAN, Nabi (2013b), İran Azerbaycanı Âşık Destanları I, Şikâri Destanı, Ankara: TDK yayınları.
• KOBOTARİAN, Nabi (2019), İran Azerbaycanı Âşık Destanları II, Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı, Ankara: TDK yayınları.
• KOBOTARİAN (Azeroğlu), Nabi(2019), "Türk Sözlü Destanlarında İslamȋ Esintiler". BatmanÜniversitesi İslami İlimler Hakemli Dergisi 3 / 1, ss: 43-48 . KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat (1999), Edebiyat araştırmaları I,II, Akçağ, Ankara.
• REİCHL, Karl (2002), Türk boylarının destanları, Çeviren Metin Ekici, TDK yayınları, Ankara.
• SÖZLÜ KAYNAKLAR
• KK. 1. Âşık Yedullah Eyvazpur, (Şikâri Destanı’nı derlediğimiz âşık) yaş 81, Tebriz-Ilhıçı’da (03.15.1995), (11.02.1999), (11.05.2007) ve diğer görüşmelerimizde kayda alınmıştır.
• KK. 2. Âşık Hesen İskenderi, yaş 76, Tebriz, (19.04.1997) ve (10.04.1997) ve diğer görüşmelerimizde kayda alınmıştır.
• KK. 3. Âşık Hesen Gaffari, (vefat etmiştir), (08.04.1997), (09.04.1997) ve (10.04.1997) yıllarında görüşmelerimizde derlediğimiz Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı.
• KK. 4. Dr. Hüseyin Feyzullahi Vehid, yaş: 67, Tebriz, (11.05.1015) ve diğer görüşmelerimizde düşüncelerinden yararlanmıştır.
• KK. 5. Prof. Dr. Meherrem Kasımlı, yaş: 57, (11.05.2007) ve (1.5.2013) tarihli görüşmelerimizde kayda alınmıştır.