“DƏDƏ QORQUD KİTABI”NDA İŞLƏNMİŞ NADİR SÖZLƏR HAQQINDA

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 11, 9 - 22, 15.07.2017

Asıf Hacıyev

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509462

Öz

Epos bədii sözün ecazkar qüdrəti ilə yaddaşlara həkk olunmuş əvəzsiz sənət
nümunəsidir. Burada xalqın əski həyat və düşüncə tərzi ilə yanaşı, yüzillərin sınağından keçib
gələn söz dünyası da canlanır. Qədim türk təfəkkürünün monumental abidəsi olan “Dədə
Qorqud” eposunu səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən biri zəngin və bənzərsiz söz ehtiyatına malik
olmasıdır. Geniş şəkildə tədqiqata cəlb edilməsinə baxmayaraq, onun dilində hələ də dəqiq
açıqlanmayan məqamlara rast gəlinir ki, bu məqalədə “qazağuc” (at ilxısı), “urun” (şiş, çıxıntı) və
“ulmuş” (zəifləmiş, gücdən düşmüş), “sürçüşmə” (qovma, təqib etmə”, “təmlə-//tümlə” (bizlə-,
dümsüklə-) kimi nadir rast gəlinən sözlər araşdırılaraq şərh olunmuşdur. 

Anahtar Kelimeler

epos, söz, oxunuş, yazılış

Kaynakça

• ADDL (2007). Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı: Şərq-Qərb ADİL (1964-1987). Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, I-IV, Bakı: Elm. Battal A. (1934)). İbnü-Mühenna lûğati. İstanbul: Devlet Matbaası. CƏMŞIDOV, C. (1999). “Kitabi-Dədə Qorqud” (Tarixi, coğrafi, tekstoloji tədqiq və Drezden əlyazmasının dürüstləşdirilmiş elmi mətni). Bakı: Elm. D. Kitabi-Dedem Korkut âla Lisan-i Taife-i Oğuzan. Drezden nüsxesi. DS. Derleme Sözlügü (1993), XI, U-Z. Ankara:Ankara Üniversitesi Basımevi. DTS (1969). Drevnetjurkskij slovar', Len.: Nauka ERGIN, M. (1958). Dedem Korkut Kitabı. Giriş – Metin – Faksemele. Ankara: Türk Tarix Kurumu Basımevi, I c. ERGIN, M. (1963). Dedem Korkut Kitabı. Giriş – Metin – Faksemele. Ankara: Türk Tarix Kurumu Basımevi, II c. ERGIN, M. (2008). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. ESTY. Jetimologicheskij slovar' tjurkskih jazykov. Obshhetjurkskie i mezh-tjurkskie leksicheskie osnovy na bukvy “K”, “Қ”. (1997). M.: Jazyki russkoj kul'tury. ƏSIRƏDDIN. (1992.) Əsirəddin Əbu Həyyan əl-Əndəlusi. Kitab-əl-idrak li-lisan əl-ətrak (Türk dillərini dərketmə kitabı), Bakı: Azərnəşr. HACIYEV, A. (2004). Dədə Qorqud sözünün cazibəsində // Dədə Qorqud (Elmi-ədəbi toplu), I, s. 3-19. GÖKYAY, O.Ş. (2006). Dedem Korkutun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. İBN MÜHƏNNA (2008). Seyid Əhməd Cəmaləddin İbn Mühənna. Hilyətül-insan və həlbətül-lisan, Bakı. KAŞĞARI M. (2006). Divani luğat-it-türk. I-IV c, (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan: R,Əsgər), Bakı: Ozan. KDQ (1978). Kitabi-Dədə Qorqud (tərtib edən: Araslı H.) Bakı: Gənclik. KDQ (1988). Kitabi-Dədə Qorqud (Tərtib, transkripsiya, sadələşdirilmiş variant və müqəddimə F.Zeynalov və S.Əlizadənindir). Bakı: Yazıçı, 1988. KRS (1965). Kirgizsko-russkij slovar'. Sostavitel' K.K.Judahin. M.: Sovetskaja jenciklopedija, v 2-h t.. KMDK (1999). Kniga moego Deda Korkuta. Perevod V.V.Bartol'da, izdateli: V.M. Zhirmunskij, A.N. Kononov. Baku: YNE “XXI”. PEKARSKI. (1958). Pekarskij Je.K. Slovar' jakutskogo jazyka, t. I-III, M. . RADLOV, V.V. Opyt' slovarja tjurkskih narechij, t. I-IV. S.-Pb., 1889-1911. SERTKAYA, O.F. (2006). Dede Korkut Kitabının Drezden Nüshasının “Giriş” Bölümü. İstanbul, Ötüken. SEVORTJAN, Je.V. (1974). Jetimologicheskij slovar' tjurkskih jazykov (obshhetjurkskie i mezhtjurkskie osnovy na glasnye). M.: Nauka. ŞÜKÜRLÜ, E. (1993). Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı: Maarif. TS. Tarama Sözlügü. I-VI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996. TEKIN, T. (1986). Dede Korkut Hikayelerinde Bazi Düzeltmeler. / Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Bülleteni 1982-1983, Ankara, 1986. TEZCAN, TB. S., Boeschoten H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: YKY. TEZCAN, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: YKY. TULUM, M. (2003). “Dede Korkut Oğuznameleri üzerine notlar”a notlarla katkılarI. // Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, XXX, 2001-2003, İstanbul, s. 517-538. V. Vatikan nüsxəsi.