TÜRKÇEDE EKSİZ EDİLGENLİK (PASİFLİK) İFADESİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 16, 456 - 465, 24.03.2019

Ayten Atay

https://doi.org/10.33692/avrasyad.543830

Cited By: 1

Öz

Türkçede, herhangi bir gramer anlamı taşımakla birlikte, bir göstericisi bulunmayan
gramer kategorileri bulunmaktadır. Dilde en az çaba ilkesi, gereksiz tekrarlardan kaçınma
zorunluluğu, estetik kaygılar ve dilin yapısal özelliklerinden kaynaklanan zorunluluklar gibi
sebeplerle iletişim sırasında kimi dil birimleri derin yapıda bırakılmakta ve yüzey yapıda bazı
boşluklar ortaya çıkmaktadır. Yüzey yapıda yer almayan bu ekler, “-Ø” işaretiyle
gösterilmektedir. Dil bilimi alanında sıfır morfem (ing. zero-morpheme, Fr. morphème zéro, Alm.
nullmorphem) denen bu dil hadisesinde anlam değiştiren veya işlev yükleyen hiçbir morfem
yoktur. Bu yazıda, sıfır morfem olarak belirtilen gramer kategorileri içine dâhil edilebilecek,
Tarihî Türk Şivelerinden günümüze kadar görülen başka bir sıfır morfem diyebileceğimiz eksiz
edilgenlik (pasiflik) konusunu ele aldık. Edilgen fiil, öznesi belli olmayan yani fiilin gösterdiği işi
yapan şahsın veya nesnenin açıkça bildirilmediği çekimli fiildir. Edilgenlik eklerimiz olan -l- ve -n-
„yi almadığı halde Eski Türkçeden itibaren edilgenlik ifade eden fiillere rastlanmakta ve bunlar
sadece söz diziminde ortaya çıkmaktadır. Eksiz edilgen olarak gösterdiğimiz çoğu fiilin kendi
kullanıldıkları dönemler içinde -l-„li veya -n-„li edilgen şekillerinin de var olduğu görülür: ˝ay-, ayıl-
˝; ˝yarat-, yaratıl-˝; ˝kıl-, kılın-˝; ˝tu-, tun-, tul-˝; ˝it-, itil-˝; ˝çal-, çalın-˝; ˝yaz-, yazıl-˝ gibi. Bu fiillerin,
Türkiye Türkçesindeki “kapı çalındı” yerine “kapı çaldı”, “yapılacak işlerim var” yerine “yapacak
işlerim var”, örneğine benzer şekilde eksiz edilgen kullanımlarının her dönemde var olduğu
söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Türk Ģiveleri, sıfır morfem, Edilgenlik

Kaynakça

• .