İNGİLİZ KAYNAKLARINA GÖRE TRANS- İRAN DEMİRYOLU PROJESİ (1903-1914)

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 17, 1 - 21, 30.06.2019

Aysel Erdoğan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.590552

Öz

İngiltere‟nin sömürgelerini koruma politikasında XIX. yüzyıldan itibaren demiryolları
önemli bir yer tutmuştur. Sanayi devriminin etkisi ile yaşanılan gelişmeler sonucunda İngiltere‟nin özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısında demiryolları konusunda önemli gelişme
gösterdiği görülmektedir. Rakip güçlerin sömürgelerine giden yolları kontrolü altına almasını
istemeyen Ġngiltere, bu bölgelere demiryolu inşa etmek suretiyle bölge üzerindeki kontrolünü
arttırmak istemiştir. Bu bölgelerin başında gelen Hindistan, İngiltere için her daim önemli olduğu
gibi bu dönemde de önemini korumuştur. Rusya ise İngiltere ile olan mücadelesinde İran‟ı
kullanarak bu devlet üzerinden İngiltere‟nin Hindistan‟daki sömürgelerini tehdit etme politikası
uygulamıştır. Güney İran‟da İngiliz etkisini azaltmak isteyen Rusya, bunun ancak İran içlerine
uzanacak bir demiryolu inĢası ile mümkün olacağını görmüştür. Trans Ġran demiryolu projesi
Ruslar tarafından bu amaç doğrultusunda planlanmıĢtır. Bu proje Ġngiltere‟de Hindistan
sömürgeleri konusunda büyük endiĢe uyandırmış, İngiltere‟nin Rusya ile anlaşmazlık içerisine
girmesine yol açmıştır. Bu anlaşmazlıkta denge politikası uygulayan İran ise kendi başına
demiryolu inşa edecek güce sahip olmadığı için ülke ekonomisini geliĢtirmek adına bu
devletlerden istifade etmeye çalışmıştır. Almanya‟nın Bağdat demiryolu projesi, Rusya‟nın
demiryolunun giderleri konusunda maddi desteğe ihtiyaç duyması, İngiltere‟nin İran‟ı Rus
kontrolüne bırakmak istememesi gibi sebepler sonucunda İngiltere ve Rusya arasında işbirliği
antlaşması gerçekleşmiş ve İran‟da demiryolu inşası konusunda iki devlet arasında görüşmeler
yapılmıştır. Çalışmada İngiltere‟nin İran demiryolu siyaseti konusunda Rusya ile yaşadığı
anlaşmazlık, demiryolu projesi konusunda yapılan planlamalar ve sonuçları ele alınmştır.

Anahtar Kelimeler

Iran, İngiltere, Rusya, Almanya, Trans- İran Demiryolu

Kaynakça

• .