OSMANLI SARAYINDA BAŞLALALIK VE BAŞLALA KULESİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 27, 461 - 488, 16.06.2021

Sinem Serin

Öz

Enderun teşkilatına yeni dahil olandan başlanmak üzere odalar içinde yeni bir göreve
getirilen veya bir başka odaya gönderilen çalışanlar “lalaya verilir” yani oda kuralları ve kaideleri,
birebir ilişki içinde, yakından takip edilerek, tavsiye ve bilgilendirme yoluyla öğretilirdi. Özellikle
padişahın yakın hizmetinin görüldüğü Has Oda’da buna oldukça dikkat edilir, Has Oda’ya yeni
gelen her ağa, geldiği odanın acemisi kabul edilerek bir lalaya verilirdi. Aynı zamanda XVII.
yy.dan itibaren sarayda ikamete başlayan şehzadelere de saray teşkilatı bünyesindeki Has
Odalı ağalardan lala tayin edilmiştir. Şehzadeliğinde bir lalanın rehberliğiyle idareciliği öğrenen
padişah, iktidara gelince de Has Odalı ağalardan seçtiği başlala ile yoluna devam etmektedir.
Lalalar arasında padişahın başlalalığını yürüten Has Odalı, taşıdığı itibar ve pozisyonunun
ehemmiyetinden dolayı her zaman ön plandaydı. XVIII. yüzyıl başında saraydaki bürokratik
işlemlerin yürütülmesinde ve idari mekanizma içinde Has Odalı ağaların fonksiyonları artmış,
padişahın yakın hizmetlerini gören vazifeliler daha da ön plana çıkmaya başlamıştır. Dolayısıyla
sistem, kendi içinde birtakım yeni roller doğurmuştur. Bu rollerin arasında XVIII. yüzyıl
başlarında ortaya çıkan ve özellikle bu yüzyılın sonu ile XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde etkinliği
artmış olan başlalalık da yer almaktadır. Çalışmamızda saray teşkilatı içinde başlalalığın
fonksiyonel önemi üzerinde durularak sistemin işleyişine hangi görevleri üstlenerek katkı
sunduğu, sarayın sağlık teşkilatının en üst derecedeki idarecisi olan hekimbaşı ile hangi
alanlarda yollarının kesiştiği arşiv vesikaları üzerinden tespit edilerek değerlendirilecektir. Ayrıca
Topkapı Sarayı’ndaki Başlala Kulesi’nin saray yapılanması içindeki yeri ve sahip olduğu değer
ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Başlalalık, Başlala Kulesi, Topkapı Sarayı, Has Oda, hekimbaşı

Kaynakça

• DEMİR, Remzi - Mutlu Kılıç, (2003), “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”, OTAM, sayı 14, s. 1-64.
• DİKER, Sevgi Ağca, (2019), Has Oda ve Teşkilatı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• ELDEM, Sedad Hakkı - Feridun Akozan, (1981), Topkapı Sarayı Bir Mimari Araştırma, İstanbul.