The History of Eşençay Village in Çorum (Population, Settlement, Tax)

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 28, 186 - 225, 19.09.2021

Uysal Dıvrak

https://doi.org/10.33692/avrasyad.932750

Öz

In history, the communities with the same sense of belonging have come together and created settlements in various locations of Anatolia. The historical development and population of Eşençay Village, which was regarded as a rural settlement in Çorum and divided into three districts today, its historical development and paid taxes were investigated. It was observed that the population of these three villages consisted of 576 citizens in the latest population census. How they make their living was determined by investigating the economic and social situation of the village. Besides, how frequently and with what kind of complaints the villagers got to the Kadi court did was specified. The registries, that were first encountered related to this name of the village, dated back to 1570. As it is known, The Ottoman Empire had been registering cadastral books and census to get taxes and determine income properties. Eşençay Village was subjected to these censuses. The agricultural products grown in the village were also determined. The population of the village throughout history was also detected. In this study, conducted by depending specifically upon the Ottoman Archive documents, cadastral registry books (Tahrir), population registry, temettuat registry and shariah sicilies (Kadi registry) were applied. It is intended, with the study, to contribute to those who will conduct local history studies, and specifically, those, who are registered in the population of Eşençay Village, to learn about the history of their village. Furthermore, the historical improvement of the city, its socio-economic status and the differences between the surrounding villages were revealed from the Ottoman Registries.

Anahtar Kelimeler

Eşençay, Village, Gadastral Registry Book, Population, Settlement

16.YÜZYILDAN 20.YÜZYILA ÇORUM EŞENÇAY KÖYÜ TARİHİ (NÜFUS, YERLEŞİM, VERGİ)

Öz

Tarihte Anadolu’nun değişik yerlerinde aynı aidiyete mensup topluluklar bir araya gelerek yerleşim birimleri oluşturmuşlardır. Çorum’da kır yerleşmesi olarak görülen ve günümüzde üç parçaya ayrılan Eşençay Köyü’nün tarihi gelişimi, nüfusu ve geçmişte ödediği vergiler inceleme konusu yapıldı. Köyün bu üç bölümünün son nüfus sayımlarında toplam 576 kişiden oluştuğu görülmektedir. Köyün ekonomik ve sosyal durumu tahlil edilerek geçimlerini nasıl sağladıkları ortaya konuldu. Ayrıca kadı mahkemesine, köy halkının ne tür sıklıkla ve hangi şikâyetlerle gittikleri ortaya çıkarıldı. İlk olarak 1570 yıllarında köyün ismi ile ilgili kayıtlara tesadüf edildi. Bilindiği üzere Osmanlı Devleti, vergi almak ve gelir mülklerini tespit etmek için tahrirler ve sayımlar yapmıştır. Eşençay Köyü’de bu sayımlara tabi oldu. Köy’de üretilen tarımsal ürünlerin neler olduğu görüldü. Geçmişten günümüze köyün nüfus durumu da ortaya konuldu. Özellikle Osmanlı Arşivi belgelerinden faydalanılarak hazırlanan bu çalışmada köyün tarihi ile alakalı tahrir, nüfus, temettuat ve şeriyye sicil defterlerinden istifade edildi. Çalışmanın, yerel tarih çalışması yapacaklara katkı sunması, özelde ise Eşençay Köyü kütüğüne kayıtlı olanların köylerinin geçmişini öğrenebilmelerini hedeflemektedir. Ayrıca, Osmanlı belgelerinden köyün tarihsel gelişimi, sosyo-ekonomik durumu ve çevre köyler ile farklılıkları ortaya çıkarıldı.

Anahtar Kelimeler

Eşençay, Köy, Tahrir, Nüfus, Yerleşim

Kaynakça

• BOA, ML.VRD.TMT.d, 582, NFS.d., 1917, MŞH.ŞSÇ.d, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11,13, TK.GM.d, 54
• Başbakanlık Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 387 Numaralı Başbakanlık Devlet Arşivleri Muhâsabe-i Vilâyet-i Karaman ve Rum Defteri (987/1530) II, Ankara 1997.
• EFENDİ, Ali İzzet, (2017), Çorum Evliyaları “Tezkire-i Makamat, Yayına Hazırlayan Ethem Erkoç, Ankara, Varan Matbaacılık.
• ENGİN, M., ALANDAĞLI, M.(2014), H.984(M.1576/1577) tarihli ve TKG.KK.TTd.54 Numaralı Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Çorum Tıbkıbasım I-II, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Ankara.
• İNALCIK, H.(1954), Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arnavid, Ankara.
• SAYIN, Abdurrahman Vefik,(2000), Tarih-i Mâli, Kuruluşunda Kanunî Döneminin Sonuna Kadar Osmanlı Maliye Tarihi(1299-1566), Maliye Bakanlığı Yayınları Yayın No 2000/356, Ankara.
• ŞAHİN, H.H. (2012), Çorum Nüfus Defterleri (1844), Ankara Okulu Basım Yayın Ltd.Ştd., Çorum 2012.
• AKYILMAZ, S. G. (1999), “Bad-ı Heva Vergilerine Bir Örnek”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.7, Sayı 1-2, 1s.115-128.
• AYAYDIN, R. (2011), Osmanlı Devleti’nde Askeri Yükümlülükler ve Muafiyetler (1826-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, Danışman Prof. Dr. Tahsin Özcan, İstanbul.
• BARKAN, Ö.L. (1953), “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, TM, C.X, İstanbul, s.1-26.
• BULDUK, Ü. (1992), “ Çorum Sancağının Osmanlı İdarî Teşkilatındaki Yeri I”, Otam, Ankara, Sayı 3, s.129-164.
• BULDUK, Ü. (1991), “16.Yüzyılda Çorum Sancağının İdari Yapısı”, Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyum Tebliğleri, 26-27 Temmuz 1991, Uluslar arası 11. Çorum Hitit Festivali, s. 19-55.
• Dahiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, (1933), Köylerimiz (Köy kanunu tatbik olunan ve olunmayan köy isimlerini alfabe sırasile gösterir), İstanbul Matbacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi.
• DEVELLİOĞLU, F. (2007), Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• EFE, R. (1996), “Kızılırmağın Akım ve Rejim Özellikleri”, Öneri, C.1, S. 4, s. 39-60.
• EMECEN, F. (1989), XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK Basımevi, Ankara.
• EMECEN, F. (1993), “Çift Resmi”, DİA, Cilt 8, İstanbul 1993, s.309-310.
• EMECEN, F. (1991), “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Tahrir Defterleri”, Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28-29 Mayıs 1990, Bildiriler, İstanbul, s.149-155.
• ERDOĞDU, M.A. (2014), “XIV. ve XV. Yüzyıllarda Çorum”, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, Yayın No. 8, Ankara, s.11-31.
• ERKOÇ, E. (2001), Yirmibirinci Yüzyılda Çorum İli ve İlçeleri, Kardeş Matbacılık, Çorum.
• GÖKÇE, T. (2000), XV. Ve XVII. Yüzyıllarda Lâzıkıyye(Denizli) Kazâsı, Ankara.
• GÖKŞEN, A. (2007), Anadolu Selçuklu ve Beylikler Döneminde Çorum Şehri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans, Danışman Abdulhalik Bakır, Elazığ.
• GÖYÜNÇ, N. (1979), “‘Hane’ Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Ord. Prof.Dr. İ.Hakkı Uzunçarşılı Hatıra Sayısı, İstanbul, Sayı 32, s. 331-348.
• GÜMÜŞÇÜ, O.-KÜÇÜKAŞÇI, M.S. “KÖY”, TDV İslâm Ansiklopedisi, s.85-87, https://islamansiklopedisi.org.tr/koy (25.11.2020).
• GÜNDOĞDU, A. (1989), Çorum’un 2 Numaralı Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve değerlendirme (H.1268-1280 M.1852-1853), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans, Danışman Prof.Dr. Mustafa Kafalı, Ankara 1989.
• HAYLİ, S.-CANPOLAT, F.A. (2018), “Türkiye’de Kırsal Yerleşmelerin Kuruluş ve Gelişmesinde Etkili Olan Faktörlere Teorik Bir Yaklaşım, ZfWT, Vol 10, No.2, s.183-206.
• İSLAMOĞLU-İNAN, H. (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KORKMAZ, Ş. (2008), “Çorum Tarihi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu, Çorum, Cilt 1, s.71-83.
• KÖSEOĞLU, N. (1939), “Tarihte Çorum Köyleri ve Paşaköy ile Sakız Divanı”, Çorumlu Dergisi, Çorum, Sayı 15, s. 448-456.
• MİROĞLU, İ. (1990), Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası 1520-1566, TTK, Ankara.
• ÖZ, M. (2000), “Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler”, Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik, Ankara, s.15-32.
• ÖZ, M. (1991), “15 ve 16. Yüzyılda Çorum Sancağı: Nüfus ve İktisadî Hayat”,Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyum Tebliğleri, 26-27 Temmuz 1991, Uluslar arası 11. Çorum Hitit Festivali, s.5-17.
• ÖZ, M. (1991), “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, Vakıflar Dergisi, Sayı 22, Ankara, s.429-439.
• ÖZ, M. (2010), “Tahrir”, DİA, Cilt 39, İstanbul 2010, s.425-429.
• ÖZ, M. (1999), XV ve XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, TTK, Ankara.
• ÖZCAN, A. (1991), “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 3, s.457-458.
• ÖZCAN, A. (2007), “Redif”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 34, s.524-526.
• ÖZSEMERCİ, S. (2019), Çorum İli Yer Adlarının Halkbilimsel Açıdan İncelenmesi, Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman Dr.Öğr. Üyesi, Tuğçe Erdal, Yozgat.
• PAMUK, Ş. (2005), Osmanlı Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul.
• SAHİLLİOĞLU, H. (1991), “ Bad-ı Hevâ”, DİA, İstanbul, Cilt 4, s.416-418.
• SÜMER, F. (1999), Oğuzlar (Türkmenler), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• ŞAHİN, İ. (2004). “Mezraa”, DİA, Ankara 2004, Cilt 29, s.546-548.
• TAŞKIN, Ü. (2013), “Rüsûm-ı Örfiye”, Tarih Okulu, İlkbahar-Yaz, Sayı XIV, s.55-73.
• ÜNAL, M.A. (1989), XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), TTK Basımevi, Ankara.
• YÜKÇÜ, S.- FİDANCI, N.- SOYSAL, U. (2004), “Osmanlı Devleti’nde Temettuat Defterleri’nin Önemi ve Vergisel Açıdan Değerlendirilmesi: Tire Kazası Örneği”, Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, Yıl 2004, Sayı 7, s.170-199.