GELENEKSEL KIRSAL YERLEŞİMLERDE SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞİMİN MEKÂNA YANSIMALARI: MALATYA/DARENDE GÜNPINAR YERLEŞİMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 29, 84 - 99, 20.12.2021

Nihal Arda Akyıldız

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1035628

Cited By: 1

Öz

Geçmişten günümüze modernleşme ve sanayileşmeyle başlayan kentsel alanlardaki
yer değiştirme kadar, farklı nedenlerle kırsal alanlarda yaşadığı yerleşimi istemli veya zorunlu
olarak terk etme, göç etme olgusu da yaşanmıştır. Kırsal alanlardan kentlere göç hareketi -
özellikle sanayileşme sürecinde- yeni boyutlar kazanmıştır. Sosyal ve ekonomik yaşam
şartlarını yükseltme gerekçesiyle yapılan kentlere göç veya kırsal yerleşim alanlarının terk
edilmesi kadar, çeşitli dönemlerde yaşanan tehcirler de toplumsal ve kültürel değerleri oldukça
önemli bir biçimde etkilemiştir. Göç, terk, mübadele ve tehcir gibi nedenlerle yaşanan değişim
süreçleri; göç alan ve veren bölgedeki insanları, ilişkileri, bölgeye has kültürel değerleri, yaşam
çevrelerini ve mekânsal tüm değerleri de önemli değişimlere uğratmıştır. Çeşitli sebeplerle yer
değiştiren ya da değiştirmek zorunda kalan bireyler, gittikleri her coğrafyada yeniden var olma
ve yeniden sosyo-kültürel yapısını yaşatabilme çabasına girmiştir. Yer değiştirmeler sonucunda
yeni gereksinimlerle şekillenen bu yaşam çevreleri, özellikle geleneksel kırsal yerleşim
alanlarındaki değerleri ve kültürel bütünlüğün varlığını tehlikeye sokmuştur. Kırsal yerleşim
alanında kullanıcı terkinden kaynaklı olarak konut yapılarında, ortak etkileşim alanlarında, sokak
dokularında, dini ve kültürel yapılarda da önemli eskime, köhneme ve yok oluş olarak
nitelendirilebilecek fiziki değişimler yaşanmıştır. Yerleşim alanını terk eden topluluklara ait
kültürel miras değerleri, yaşam alışkanlıklarına göre şekillenmiş yerleşim dokuları ve bunları
zenginleştiren konut ve dini yapılar kadar; kendilerine has özgün yapı işçilik teknikleri de
bölgeye miras bırakılmıştır. Kırsal yerleşim alanlarına sonradan gelen yeni topluluklar, var olan
sosyo-kültürel yapı yansımalarını kendi kültür yapılarına, dini ve manevi geleneklerine
uymaması gerekçeleri ile terk edebilmişlerdir. Bu değerleri yok sayma referansıyla, kendi
kültürel değerlerine göre şekillenen dini, mesken ve kamusal yapılarına uygun olarak kırsal
yerleşim alanlarının merkezlerini değiştirerek yeni yapılaşmalara gitmişlerdir. Yeni ihtiyaçlar
doğrultusunda şekillenen tercihler ve kullanım değerleri, var olan kültürel miras değerlerinde de
önemli değişimler yaşatmıştır. Geleneksel kırsal çevrenin korunması ve yaşatılması, değerlerin
ve kültürel bütünlüğün gelecek nesillere aktarılması açısından önem arz etmektedir. Bu
bağlamda çalışma alanı olarak Ermeni tehciri nedeniyle zorunlu göç sonrası önemli sosyokültürel değişimlere uğrayan Malatya İli Darende İlçesinin Günpınar yerleşim bölgesi seçilmiştir.
Günpınar ile ilgili literatür incelendiğinde, yerleşim hakkında oldukça az bilginin bulunduğu;
tehcir nedeniyle yaşananlarla ilgili olarak da detaylı bir çalışmanın yapılmadığı görülmüştür. Bu
nedenle konu hakkında bilgiler almak üzere Günpınar yerleşim alanında yaşayan kişilerle
yapılan söyleşilerde; aynı zamanda yerinde gözlemlerle göçlerin yaşandığı süreçle birlikte
yerleşme süreci ve o zamandan bugüne kadar gerçekleşen sosyal, kültürel ve mekânsal
dönüşümler analiz edilmiştir. Çalışma, elde edilen veriler, alan araştırmaları ve yerleşim alanıyla
ilgili ulaşılabilen literatür ile de desteklenmiştir. Bu anlamda Malatya Günpınar yerleşim alanında
yaşanan göç, terk ve mübadele gibi nüfus yer değişimleri sonrasında, bölgenin sahip olduğu
sosyo-kültürel ve mekânsal yapılarının yeni gereksinimler sonrasında uğradığı değişimlerin
tespiti hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırsal yerleşim alanları, Göç, Tehcir, Sosyo-kültürel değişimler

Kaynakça

• Adak, Hülya. 2011. “’Ötekileştiremediğimiz Kendimizin Keşfi’: Yirminci Yüzyıl Otobiyografik Anlatıları ve Ermeni Tehciri”. Tarih Toplum ve Yeni Yaklaşımlar, 5, 231-253.
• Ağaldağ, Sebahattin. 2016. “Malatya Eskiçağ Tarihi”. 1. Baskı, Malatya: Malatya Valiliği Malatya Kitaplığı Yayınları.
• Akkayan, Taylan. 1979. “Göç ve Değişme”. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.