Bizans’a Damat Olan Türk Sultan: I.Gıyaseddin Keyhüsrev ve İktidardan Uzak Yılları

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 36, 488 - 507, 20.09.2023

Abdullah Bayındır

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1330609

Öz

Anadolu Selçuklu sultanlarından olan fakat pekte şanslı bir sultanlık evresi geçirmeyen Gıyaseddin Keyhüsrev ilginç ve dikkat çekici bir yaşam öyküsüne sahiptir. Saltanata geldiği yıllarda ağabeylerinin hışmına uğrayarak tahtının elinden alınması onu, uzun yıllar yorucu ve çileli bir gurbet hayatına sürüklemişti. Etrafındaki yakınlarından destek arayışı içerisine gitmiş, hemen hemen bütün ağabeylerinin kapısını çalmıştı. Hatta komşu devletlerde bile yardım arayışı için ziyaretlerde bulunan Keyhüsrev, ne yazık ki aradığı dostluğu ve desteği bulamamıştı. Bu durum üzerine İstanbul’a yönünü çeviren Keyhüsrev, babasının dostluk ilişkilerine güvenerek Bizanslı dayılarına sığınmak durumunda kalmıştı. Burada dokuz yıl kadar kalmış ve iyi hürmet görmüştü. Onun için özel toprak ve kalacak yer tahsis edilmişti ve hatta İmparator onu Komnenos hanedanlığı gibi soylu bir aile ile tanıştırmış ve burada bir kadınla evlenmesine vesile olmuştu. Nitekim 1204 yılına gelindiğinde Keyhüsrev’in huzuru tekrar bozulmuş oldu. Haçlıların Venediklilerden yardım alarak İstanbul’u zapt etmesiyle Bizans imparatorluğunda durumlar değişmişti. Bozgun sonrası adeta harabeye dönen şehir Haçlılar tarafından günlerce yağmalanmıştı. Durum karşısında aciz kalan şehir halkı ancak canının derdine düşmüştü. İmparatorun şehri terk etmesi üzerine Bizans asilzade aileleri de şehirden ayrılmıştı. Latinler hiç vakit kaybetmeden burada yeni bir imparatorluk kurarak Bizans’ın parçalanmasını hızlandıracaklardı. Öte yandan Şehri terk etmek zorunda kalan Keyhüsrev de, kayınbabası Mavrozomes’in büyük desteklerini görmüştü. Yine onun sayesinde Anadolu’ya geçmişti. Meliklik döneminde kontörlündeki Uc Türkmen beylerinin destekleri ile tekrar Konya’da tahta oturmayı başaran Keyhüsrev, ikinci sultanlığı döneminde geçmişteki hatalarından ders çıkarttığını gösterecekti.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu, Bizans, Gıyaseddin Keyhüsrev, Mavrozomes, Konya.

The Turkish Sultan Who Became Son-in-Law to Byzantium: I. Gıyaseddin Keyhüsrev and His Years in Exile

Öz

Gıyaseddin Keyhüsrev, one of the Anatolian Seljuk sultans, had an interesting and remarkable life story, although he did not experience a very fortunate period during his sultanate. When he ascended to the throne, he faced the wrath of his brothers and was dethroned, which led him to endure many years of exhausting and challenging exile. He sought support from his close relatives and even knocked on the doors of almost all his brothers. He even visited neighboring states in search of help but unfortunately couldn't find the friendship and support he sought. As a result, he turned his direction towards Istanbul, seeking refuge with his Byzantine uncles based on his father's friendship relations. He stayed there for about nine years and was treated with respect. Special land and accommodation were allocated for him, and he was even introduced to a noble family like the Komnenos dynasty, which led to his marriage to a woman from that family. However, by the year 1204, Keyhüsrev's peace was once again disrupted. The Crusaders, aided by the Venetians, captured Istanbul, which drastically changed the situation in the Byzantine Empire. After the defeat, the city was looted by the Crusaders for days, leaving it in ruins. The helpless city dwellers were left to fend for themselves, and with the departure of the Emperor, the Byzantine aristocratic families also left the city. Taking advantage of the situation, the Latins quickly established a new empire there, further accelerating the fragmentation of the Byzantine Empire. On the other hand, Keyhüsrev, who had to leave the city, received significant support from his father-in-law, Mavrozomes. Thanks to him, Keyhüsrev made his way to Anatolia again. During his reign as a Melik (ruler), he managed to reclaim the throne in Konya with the support of the Turkmen tribal leaders in his territory. In his second sultanate, Keyhüsrev demonstrated that he had learned from his past mistakes.

Anahtar Kelimeler

Seljuk, Byzantine, Gıyaseddin Keyhüsrev, Mavrozomes, Konya.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, Ali. 2021. Attila ve Hunlar. İstanbul: Selenge Yayınları. Anonim Selçuknâme Târîh-i Âl-i Selçuk, (Ter. ve Not. Gök, H.İ ve Coşguner, F.). 2014. Ankara: Atıf Yayınları. Bayındır, Absullah. 2020. Selçuklularda Saltanat Mücadeleleri. İstanbul: Hiperyayın. Baykara, Tuncer. 1990. Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar. İzmir: Ege Üni. Basımaevi.
• Baykara, Tuncer. 1997. I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1164-1211) Gazi Şehit. Ankara: TTK Yayınları. Cahen, Claude. 1994. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. (Çev. Yıldız Moran). İstanbul: e Yayınları. Cameron, Averil. 2015. Bizanslılar. İstanbul: İşbankası Yayınları. Clari, Robert De. 1994, İstanbul’un Zaptı. (Çev. Beynun Akyavaş). Ankara: TTK Yayınları. Çiftçioğlu, İsmail. 2013. “Anadolu Selçuklu Sultanlarının Gayrimüslim Kadınlarla Evlilikleri”. ZfWT, 5(1): 7-25. Erkiletlioğlu, Halit, Güler, Oğuz. 1996. Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri. Kayseri: Erciyes Üni. Yayınları. Gömeç, Sadettin Yağmur. 2018. Türk-Hun Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi. Gregory, E. Timothy. 2011. Bizans Tarihi. (Çev. Esra Ermert). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Grousset, Rene. 2006. Bozkır İmparatorluğu (Attila, Cengiz Han, Timur). (Çev., M.Reşat Uzmen). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• İbn Bîbî. 2014. el Evâmirü’l Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye, Selçuknâme II. (Çev., Mürsel Öztürk). Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l Esir. 1987. el Kâmil fî’, t-Tarih, c.IX-XII. (Haz., Carlous Johannes Tornberg, Beyrut 1966). (Çev. Abdülkerim Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları. Kafesoğlu, İbrahim. 2014. Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları. Kafesoğlu, İbrahim. 1992. Selçuklu Tarihi İstanbul: MEB Yayınları. Kaya, Selim. 2010. “Süleyman Şah II”. ss.105-108 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38 Ankara: TDV Yayınları..
• Kaymaz, Nejat. 2011. Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara: TTK Yayınları. Khoniates, Niketas. 2004. Niketas Khoniates’in Historia’sı (1195-1206) İstanbul’un Haçlılar Tarafından Zaptı ve Yağmalanması. (çev. Işın Demirkent). İstanbul: Dünya Yayıncılık. Köymen, Mehmet Altay. 1995. Alparslan ve Zamanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Köymen, Mehmet Altay. 2016. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Ankara: C. I. TTK Yayınları. Mango, Cyril. 2011. Bizans-Yeni Roma İmparatorluğu. (Çev. Gül Çağalı Güven). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Müneccimbaşı Ahmet b. Lütfullah. 2000. Câmiu’d-Düvel: Selçuklular Tarihi I (Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları). (Der., Ali Öngül). İzmir: Akademi Kitabevi Yayınları.
• Ostrogosky, Georg. 2011. Bizans Devleti Tarihi. (Çev. Fikret Işıltan). Ankara: TTK Yayınları. Öngül, Ali. 2014. Selçuklular Tarihi II-Anadolu Selçukluları Ve Beylikler. İstanbul: Çamlıca Yayınları. Runciman, Steven. 2008. Haçlı Seferleri Tarihi. (Çev. Fikret Işıltan). Ankara: C. I. TTK Yayınları. Sevim, Ali. 2014. Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: TTK Yayınları. Sevim, Ali. 2022. “Keyhusrev I”. ss. 346-348 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25 Ankara: TDV Yayınları.
• Sevim, Ali, Merçil, Erdoğan. 2014. Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat Ve Kültür. Ankara: TTK Yayınları. Taşağıl, Ahmet. 2014. Gök-Türkler I-II-III. Ankara: TTK Yayınları. Turan, Osman. 1993. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Turan, Osman. 2014a. Selçuklular Tarihi Ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Turan, Osman. 2014b. Selçuklu Tarihi Araştırmaları. Ankara: TTK Yayınları. Turan, Osman. 2014c. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları. Turan, Osman. 2002. “Kılıç Arslan II (İzzeddin)”. ss. 688-703 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25 Ankara: TDV Yayınları.
• Urfalı Mateos. 1962. Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (Çev. D. Hrant Andreasyan). Ankara: TTK Yayınları.
• Villehardouin, Geoffroi De, Valenciennes Henri De. 2016. IV. Haçlı Seferi Kronikleri. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: İş Bankası Yayınları.