NAPOLÉON BONAPARTE AND ISTANBUL

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 38, 256 - 271, 15.03.2024

Işık Ertekin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1380359

Öz

During his first consulship (1799-1804) and his empire (1804-1814), Napoléon Bonaparte sought to expand France and increase its sphere of influence. For this purpose, Istanbul, which has been strategically important throughout history, became Napoléon's target on several occasions. The privileged location of Istanbul offered Napoléon Bonaparte the opportunity to increase his influence in the Mediterranean and expand to the East at a time when the Ottoman Empire was plagued by internal turmoil and rebellions. At the same time, Istanbul was seen as the eastern frontier of Napoléon's dream of a great French Empire and a barrier to Russia's expansionist policy. The Treaty of Campo-Formio (1797) ended the First Coalition Wars. Meanwhile, the French Directory government had set its sights on Egypt, but the occupation was short-lived. Nevertheless, it was enough to give Napoléon an idea of his future ambitions. With his successive military victories in Egypt, Napoléon Bonaparte found the courage to march on Istanbul via Syria, and subsequently projects to conquer Istanbul were put on the agenda in Paris. The new French settlement in Egypt was therefore planned to be both a strategic base for France in the East and a route to Istanbul. The Treaty of Paris (1802), which ended the Franco-Turkish war that had begun after the Egyptian campaign, paved the way for Napoléon Bonaparte to repair his deteriorating relations with the Ottoman Empire and to take advantage of the political and diplomatic benefits offered by Istanbul. During this period, Napoléon made a series of diplomatic moves to reduce the increasing Anglo-Russian influence in the Porte with the occupation of Egypt, but then he realised that he could not achieve any results against the British and Russian faction in Istanbul with the dethronement of Selim III. From this point on, Napoléon adopted a completely different Eastern policy. This new foreign policy vision led to the birth of alliances with Russia based on the division and partition of the Ottoman Empire. Although Napoléon Bonaparte aimed to conquer Istanbul, which he considered the capital of the world, as one of the most valuable acquisitions of his empire, this great project was delayed by Russia's aim to do the same. This study examines the steps that Napoléon Bonaparte took to implement his Istanbul-centred eastern policy and the instruments he used to achieve his goal.

Anahtar Kelimeler

Napoléon Bonaparte, Istanbul, French Campaign in Egypt and Syria, French Directory, Eastern Policy of Napoléon, Treaties of Tilsit, Alexander I.

NAPOLÉON BONAPARTE VE İSTANBUL

Öz

Napoléon Bonaparte, birinci konsüllüğü (1799-1804) ve imparatorluğu (1804-1814) dönemlerinde I. Fransız İmparatorluğu’nun genişlemesi ve nüfuz alanını arttırmasını amaçlamış ve bu hedef doğrultusunda tarih boyunca stratejik öneme sahip olan İstanbul’u birkaç kez hedefi haline getirmiştir. İstanbul’un konumunun sunduğu ayrıcalık, Osmanlı Devleti’nin iç karışıklıklar ve isyanlarla çalkalandığı bir dönemde Napoléon Bonaparte’a Akdeniz’deki etkisini arttırma ve Doğu’ya açılma fırsatı sunmaktaydı. Fakat aynı zamanda Napoléon’un hayalini kurduğu büyük Fransa İmparatorluğu’nun doğu sınırını teşkil etmesi ve Rusya’nın genişlemeci politikasına bir set oluşturması açısından önemli görülmekteydi. 1797 Campo-Formio Antlaşması ile Birinci Koalisyon Savaşları’nın nihayete ermesi akabinde Fransız Devrimi sonrasında ülkeyi idare eden Direktuvar Hükümeti’nin Mısır’ı hedef haline getirmesiyle başlayan bu süreç kısa sürmüşse de Napoléon’a gelecekteki hedefleri konusunda bir fikir vermişti. Napoléon Bonaparte, Mısır’da birbiri ardına kazandığı askerî zaferlerle Suriye üzerinden İstanbul’a yürüme cesareti bulmuş, akabinde İstanbul’u zapt etme projeleri Paris’te birbiri ardına gündeme gelmişti. Dolayısıyla Mısır’da kurulan yeni Fransız yerleşkesinin, burayı hem Fransa için doğudaki stratejik bir üs, hem de İstanbul’a açılan bir kapı haline getirmesi planlanmıştı. Mısır seferinden sonra başlayan Türk-Fransız savaşını sonlandıran 1802 Paris Antlaşması ise, Napoléon Bonaparte’ın Osmanlı Devleti ile bozulan ilişkilerini düzeltmesi ve İstanbul’un sunduğu avantajlardan siyaset ve diplomasi yoluyla istifade etmesinin önünü açmıştır. Napoléon bu dönemde Mısır’ın işgali ile Babıali’de artan İngiliz-Rus tesirini bertaraf etmek için bir dizi diplomatik hamlede bulunmuş, lakin III. Selim’in tahttan indirilmesi ile İstanbul’daki İngiliz ve Rus hizbine karşı bir sonuç elde edemeyeceğini anlamıştı. Napoléon, bu noktadan sonra bambaşka bir doğu politikası benimseme yoluna tevessül etmişti. Bu yeni dış siyaset vizyonu, Rusya ile Osmanlı Devleti’ni bölüp, paylaşmak üzerine kurulu ittifakların doğumuna sebep olmuştu. Napoléon Bonaparte, dünyanın başkenti olarak gördüğü İstanbul’u, imparatorluğunun en değerli kazanımlarından birisi olarak topraklarına katmayı amaçlamışsa da, Rusya’nın da aynı şeyi hedeflemesiyle bu büyük projesi sürüncemede kalmıştı. Bu çalışmada, Napoléon Bonaparte’ın konsüllükten imparatorluğa uzanan süreçte İstanbul merkezli doğu politikasını pratiğe dökmek adına attığı adımlar ve amacına giden yolda kullandığı araçlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Napoléon Bonaparte, İstanbul, Fransa’nın Mısır ve Suriye Seferi, Direktuvar, Napoléon’un Doğu Politikası, Tilsit Antlaşması, I. Aleksandr.

Kaynakça

• Archives du Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères [AMEAE], TRA/18020010.
• Archives du Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères [AMEAE], TRA/18070010.
• Archives du Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères [AMEAE] La Courneuve, Correspondance politique, Turquie, C. 192, fo. 99, 23 Ekim 1795 (1 Brumaire IV).
• Archives du Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères [AMEAE] La Courneuve, Correspondancepolitique, Turquie, C. 206, fo. 41, 23 Mart 1803 (2 Germinal XI)
• Bourrienne, Louis Antoine Fauvelet de. 1829. Mémoires de M. de Bourrienne, ministre d'état; sur Napoléon,le directoire, le consulat, l'empire et la restauration, C. II, Paris.
• Chronique Universelle 10 Frimaire VII/30 Kasım 1798.
• Clerq, Jules de. 1864. Recueil des Traités de la France, C. 2, Paris