KIRIM HANLIĞI'NDA LEVİRAT EVLİLİKLER

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 38, 394 - 404, 15.03.2024

Umut Yolsever

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1400992

Öz

Etimolojik olarak latince kökenli olup günümüzde kocanın erkek kardeşi anlamına gelen levirat kavramı, Türk kültür tarihi araştırmalarında oldukça ilgi çekmektedir. Kadim bir gelenek olan ve sadece Türklerde değil Afrika, Amerika ve Avusturalya’daki kimi kabileler ve Yahudi topluluklarında, İslam öncesi Araplarda ve Hindu geleneğinde dahi görünen levirat evlilik, ölen kardeşin dul kalan eşiyle evlenme durumunu açıklamak için kullanılmıştır. Türk ve Moğol halklarında, ölen erkek kardeşin eşinin yanı sıra ölen babanın dul kalan eşleri yani üvey anneleriyle de evlenilmesi şeklinde de görülen bu evlilik türü Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Timurlular gibi Türk devletlerinde yaygın bir şekilde uygulanmıştır. Türklerin İslamiyet’i seçmesiyle üvey anne ile yapılan evliliklerin yasaklanması neticesinde sadece ölen erkek kardeşin dul kalan eşiyle yapılmaya devam edilen levirat evlilikler konumuz olan Kırım Hanlığı’nda da görülmüştür. Altın Orda’nın dağılması sonucu ortaya çıkan hanlıklardan biri olan Kırım Hanlığı zamanla kuvvetlenerek bölgesel bir güç haline gelmiştir. Bu hanlığın yöneticilerinden biri olan I. Mengli Giray Han’ın oğullarının bazıları ölen erkek kardeşlerinin dul kalan eşleriyle evlenmiştir. Kaynaklarda tespit ettiğimiz bu levirat evliliklerin yanı sıra levirat evlilik olup olmadığı kesin olmayan kimi evlilik akitlerine dair ipuçlarına da rastlanmıştır. I. Mengli Giray Han’ın oğullarından sonra da bir takım hanların ve hanzadelerin ölen erkek kardeşlerinin eşleriyle levirat evlilikler yaptıklarına dair bilgiler bulunmaktadır. Söz konusu çalışmada levirat evliliklerin Kırım Hanlığı’ndaki mevcudiyeti incelenerek bir takım sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırım Hanlığı, Tatar, Levirat, Evlilik, Giray

Levirate Marriages In The Crimean Khanate

Öz

The concept of levirat, which etymologically originates from Latin and today means the brother of the husband, is of great interest in Turkic cultural history studies. Levirat marriage, which is an ancient tradition and appears not only in Turks but also in some tribes in Africa, America and Australia, Jewish communities, pre-Islamic Arabs and Hindu tradition, has been used to explain the situation of marrying the widow of a deceased brother. In Turkic and Mongolian peoples, this type of marriage, which is also seen in the form of marrying the widow of the deceased brother as well as the widows of the deceased father, i.e. stepmothers, was widely practised in Turkish states such as the Huns, Gokturks, Uighurs, Karakhanids, Ghaznavids, Seljuks and Timurids. As a result of the prohibition of marriages with stepmother after the Turks converted to Islam, levirate marriages, which continued to be performed only with the widow of the deceased brother, were also seen in the Crimean Khanate, which is our subject. The Crimean Khanate, one of the khanates that emerged as a result of the disintegration of the Golden Horde, strengthened over time and became a regional power. Some of the sons of Mengli Giray Khan I, one of the rulers of this khanate, married the widows of their deceased brothers. In addition to these levirate marriages that we have identified in the sources, there are also hints of some marriage contracts that are not certain whether they were levirate marriages or not. There is information that after the sons of Mengli Giray Khan I, a number of khans and khanzadas had levirate marriages with the wives of their deceased brothers. In this study, the existence of levirate marriages in the Crimean Khanate was analysed and some conclusions were reached.

Anahtar Kelimeler

Crimean Khanate, Tatar, Levirat, Marriage, Giray

Kaynakça

• Acar, Serkan. 2013. Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552). Ankara: TTK.
• Ayan, Ergin. 2020. Sultan Tuğrul Bey. İstanbul: Kronik Yay.
• Aynakulova, Gülnisa. 2006. “Kırgızlarda Evlilik ve Evlenme Törenleri”. Milli Folklor 18(72): 95-106.
• Bostancı, Fatih. 2021. Berke Han Dönemi Altın Orda Devleti Tarihi (1256-1266). İstanbul: Efe Akademi Yay.
• Can, Aykut. 2022. “Hurremî Çelebi Akay Tarihi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, Ahmet. 2023. “İslam Hukukunda Nikâh Akdinin Uygulanması: Kırım Hanlığı Örneği”. GTTAD 5(9): 241-262.
• Eberhard, W. 1996. Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Nimet Ulutuğ, Ankara: TTK.