LORD CURZON, ARNOLD JOSEPH TOYNBEE AND THREE ISSUES ON THE FUTURE OF ISTANBUL

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 39, 194 - 215, 15.06.2024

Ferdi Ertekin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1434060

Öz

Britain fought against Russia as an ally of the Ottoman Empire in the Crimean War and secured the independence and territorial integrity of the Ottoman Empire in the Paris Peace Treaty signed after the war. However, the defeat of the Ottoman army in the Russo-Turkish War of 1877-78 marked the first major turning point in relations between the two states, and after the border dispute of 1906, Britain came close to implementing its plans to capture Istanbul by occupying Gallipoli. The relations between the Ottoman Empire and Britain turned into open enmity with the outbreak of World War I. In 1918, towards the end of World War I, British decision-makers established two important units, the Political Intelligence Department and the Eastern Committee. These units influenced British decision-making from the occupation of Istanbul to the Lausanne Conference.
This article analyses the content of the strategic reports on Istanbul and the Straits prepared by the Political Intelligence Division, which included the famous historian Arnold J. Toynbee, and the Eastern Committee, headed by Lord Curzon, during the First World War. In 1915, when the British and French allied navies were badly defeated at Gallipoli, a secret treaty was signed between Britain, France and Russia, giving Istanbul and the Straits to Russia as a reward for victory. However, when a socialist revolution broke out in Russia in February 1917, all plans were thwarted and the question of the future of Istanbul became the main British agenda. This article analyses the British plans for the future of Constantinople, the status of the Straits and the Caliph-Sultan through the reports of Lord Curzon and Arnold J. Toynbee.

Anahtar Kelimeler

Lord Curzon, Arnold Joseph Toynbee, Istanbul, Political Intelligence Department, Eastern Committee.

LORD CURZON, ARNOLD JOSEPH TOYNBEE VE İSTANBUL’UN GELECEĞİ HAKKINDA ÜÇ MESELE

Öz

İngiltere, Kırım Harbi’nde Osmanlı’nın müttefiki olarak Rusya’ya karşı savaşmış, harp sonrası imzalanan Paris Barış Antlaşması’nda Osmanlı Devleti’nin bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü güvenceye almıştır. Ancak 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi’nde Osmanlı ordusunun aldığı mağlubiyet iki devlet arasındaki ilişkiler açısından ilk önemli dönüm noktasını oluşturmuş ardından 1906’daki sınır anlaşmazlığı sonrası İngiltere, Gelibolu’yu işgal ederek İstanbul’u ele geçirme planlarını uygulamaya koymanın eşiğine kadar gelmiştir. Osmanlı Devleti ile İngiltere arasındaki ilişkiler I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla aleni düşmanlığa dönüşmüş ve İngiliz karar alıcılar, I. Dünya Savaşı’nın sonralarına doğru, 1918’de, Politik İstihbarat Dairesi ve Şark Komitesi isimleriyle iki önemli birim oluşturmuştur. Bahsi geçen birimler, İstanbul’un işgalinden Lozan Konferansı’na kadar İngiltere’nin karar alma süreçlerine etki etmiştir.
Bu makalede, I. Dünya Savaşı devam ederken, ünlü tarihçi Arnold Joseph Toynbee’nin de aralarında bulunduğu Politik İstihbarat Dairesi ve Lord Curzon başkanlığındaki Şark Komitesi’nin İstanbul ve Boğazlar hakkında oluşturduğu stratejik raporların içeri ortaya konulmaktadır. İngiliz ve Fransız müttefik donanması 1915’te Çanakkale’de ağır hezimete uğradığı esnada, İngiltere, Fransa ve Rusya arasında, İstanbul ve boğazları, zafer ödülü olarak Rusya’ya bırakan gizli bir antlaşma imzalanmıştır. Fakat Şubat 1917’de Rusya’da sosyalist bir devrim patlak verince bütün planlar suya düşmüş, İstanbul’un geleceğinin ne olacağı sorunu İngilizlerin ana gündemi halini almıştır. Bu makalede Lord Curzon ve Arnold J. Toynbee’nin raporları üzerinden İngilizlerin Payitaht İstanbul’un geleceği, boğazların durumu ve Halife-Sultan hakkındaki planları masaya yatırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lord Curzon, Arnold Joseph Toynbee, İstanbul, Politik İstihbarat Dairesi, Şark Komitesi.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• The British Library (TBL)
• TBL, IOR/L/PS/18/B310a, IOR/L/PS/10/623, Mss Eur F112/271, Mss Eur F112/570.
• The National Archives (TNA)
• FO 424-38, CAB 24/72, CAB 24/45/5.
• Araştırma Eserleri A Handbook of Turkey in Europe. 1917. London: Intelligence Division.
• Bozkurt, Abdurrahman. 2021. İngiliz Perspektifinden Türkiye ve Milli Hareket (1918-1922): Mondros Mütarekesi’nden Çanakkale Krizi’ne. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Djuvara, Trandafir G. 2017. Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (1281-1913). Çev. Pulat Tacar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dockrill, Michael. 1996. “The Foreign Office Political Intelligence Department and Germany in 1918”. Strategy and Intelligence: British Policy During the First World War. Ed. Michael Dockrill, David French. London: The Hambledon Press.
• Doğru, Tuğrul Erdem, 2022. “Arnold Joseph Toynbee: Hayatı ve Osmanlı Modernleşmesi Üzerine Görüşleri”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10/30:112-124.