KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE HZ. YÛSUF VE RİŞTE-İ PÎRE-ZEN ÜZERİNE

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 40, 67 - 78, 15.09.2024

Bahar Yılmaz

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1454325

Öz

Klasik Türk şiirinin mecrasında dinî, mitolojik, efsanevî ve tarihî pek çok kişi, olay ya da durumla karşılaşmak mümkündür. Şiirsel düzlemdeki kurguyu tasvir etmek isteyen şair, çeşitli bağdaştırmalardan yararlanmaktadır. Klasik Türk şiiri okuyucusu, herhangi bir dȋvânı eline aldığında kelimelerin anlamlarını bilse bile bazı mazmunları anlamakta güçlük çekebilmektedir. Okur, şiirsel bağlamda doğru bağdaştırmayı yapamazsa şiiri yanlış bir şekilde yorumlayabilmektedir. Bu bağdaştırmalar sadece eş zamanlı olmayıp aynı zamanda artzamanlı olarak da dinî mitolojik, efsanevȋ ya da tarihȋ kişi, olay ya da durumlar olabilmektedir. Telmih olarak adlandırılan bu sanatın ana figürlerinden biri de peygamberlerdir. Başta Muhammed, İsâ, Mȗsâ, Ya‘kȗp, Yȗsuf, Ȃdem, Hızır, Süleymȃn olmak üzere pek çok peygamberin sıra dışı olarak nitelendirilebilecek hadiseleri, klasik Türk şiirinin dünyasını şekillendiren önemli birer malzeme olarak okuyucunun karşısına çıkabilmektedir. Bu çalışmanın konusu olan Hz. Yȗsuf ve pazarda satılırken yaşlı bir kadının ona eğrilmiş iplerle talip olma hikȃyesi ise klasik Türk şiiri okuyucusu için hazırlanmış baş ucu kaynak olarak nitelendirilebilecek kitaplarda yer almayan bir hadisedir. Zaman zaman dîvânlarda geçmekte olan bu hadisenin kutsal kitaplarda da yer almadığı görülmüştür. Kutsal kitaplarda yer almamasına rağmen mevzubahis hadisenin neredeyse bütün Yȗsuf u Züleyhȃ mesnevilerinde yer alması dikkat çekicidir. Bu çalışmanın amacı, söz konusu hadisenin şiirsel imgelemde kazandığı anlamı, doğru bir şekilde yorumlayabilmektir. Çalışmada öncelikle Hz. Yȗsuf ve yaşlı kadın arasındaki ilginin anlaşılması için hadisenin mesnevilerdeki görünümü ile ilgili genel bir bilgi verilmiştir. Daha sonra ise dîvânlardan seçilmiş örnek beyitler, mesnevilerden edinilmiş bilgilerin ışığında analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Hz. Yûsuf, yaşlı kadın, ip, Yûsuf u Züleyhâ mesnevileri

The Prophet Joseph and The Old Woman's Rope in Classical Turkish Literature

Öz

It is possible to encounter many religious, mythological, legendary and historical people, events or situations in the context of classical Turkish poetry. The poet, who wants to describe the fiction on the poetic plane, uses various associations. When a reader of classical Turkish poetry reads any diwan, even if s/he knows the meaning of the words, s/he may have difficulty understanding some of the themes. If the reader cannot make the correct association in the poetic context, s/he may misinterpret the poem. These associations being both simultaneous and diachronous can be religious, mythological, legendary or historical characters, events or situations. One of the main figures of this literary art, called Telmih (allusion), is the prophets. The extraordinary events of many prophets, especially Muhammad, Jesus, Moses, Jacob, Joseph, Adam, Khidr, and Solomon, can appear before the reader as important materials that shape the world of classical Turkish poetry. The subject of this text, the story of Joseph and how an old woman bought him out with spun ropes while he was being sold in the bazaar, is an event not included in the books that can be described as an essential resource for readers of classical Turkish poetry. It has been observed that this incident, which is mentioned in diwans occasionally, is not included in the holy books. Although it is not included in the holy book, it has been seen that the incident in question takes place in almost all Joseph and Zulaikhȃ mathnawis. This study aims to correctly interpret the meaning of the event in question in poetic imagination. In this text, first of all, to understand the interest between Joseph and the old woman, general information is given about the appearance of this incident in mathnawis. Then, sample couplets selected from diwans were analysed in light of the information obtained from mathnawis.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Joseph prophet, the old woman, rope, Joseph and Zulaikhâ mathnawis

Kaynakça

• Aksoyak, İsmail Hakkı. 2018. Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html [Erişim Tarihi: 17.03.2024].
• Aktaş, Hasan. 2006. “Abdurrahman Gubârî Yûsuf u Züleyhâ”. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aslan, Üzeyir. 2017. Mustafa Nehcî Efendi-Dîvân. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194366/nehci-divani.html [Erişim Tarihi: 17.03.2024].
• Ay, Halil. 2015. “Şerîf'in Yûsuf u Züleyhâ'sı”. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Bektaş, Ekrem. 2017. Muvakkitzâde Muhammed Pertev Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195828/muvakkit-zade-muhammed-pertev-divani.html [Erişim Tarihi: 17.03.2024].
• Bilkan, Ali Fuat. 2011. Nâbî Dîvânı. Ankara: Akçağ.
• Cantemür, Merve. 2023. “Garîb’in Kıssa-yı Yûsuf'u: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi nüshası (1b-51b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım)”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Çetinkaya, Ülkü. 2008. “Aşk Mesnevîlerinde Kadın”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erten, Saniye Rukiye. 2018. “Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi’ndeki Bağdatlı Rûhî Dîvânı Nüshası (Metin-İnceleme)”. Yüksek Lisans Tezi, Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
• Karahan, Leyla. 1985. “Erzurumlu Mustafa Darîr Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ)”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaköse, Saadet. 2017. Nev‘îzâde ‘Atâyî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194357/nevi-zade-atayi-divani.html [Erişim Tarihi: 17.03.2024].
• Kaşkaya, Mehtap. 2004. “Yûsuf u Zelihâ”. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Kavruk, Hasan ve Selçuk, Bahir. 2009. Filibeli Vecdî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195644/filibeli-vecdi-divani.html [Erişim Tarihi: 17.03.2024].