OTTOMAN PROVINCIAL CUISINE: A SOCIOLOGICAL PERSPECTIVE ON THE 18TH-CENTURY DIYARBEKIR KITCHEN

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 45, 150 - 170, 15.10.2025

Nazife Gürhan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1699365

Öz

Sharia registers are among the sources that provide important data on the daily life, economic activities and consumption habits of Ottoman society. This set of sources, also known as kadi registers, provides concrete data on the culinary culture and dietary practices of the period, shedding light on issues such as which foodstuffs were consumed, which ingredients were used in the kitchens, and dietary differences between social classes. This study examines the food culture in Ottoman society through probate records found in Diyarbekir shar'iyye registers of the period. The study also focuses on revealing the differences in the culinary practices of the period depending on variables such as class, gender and religious identity. The main aim of the study is to reveal the food culture and eating habits of Ottoman society by analyzing the probate records of individuals living in Diyarbekir in the second half of the 18th century. In other words, to analyze the culinary and food practices of individuals living in Diyarbekir under Ottoman rule and to present a sociological evaluation of Ottoman cuisine within this framework. The main source of this research, which was conducted with a historical sociology approach, is the Shar'iyye Registry Book No. 3757 kept in the Amid court of the period. Within the scope of the study, the inheritance records (terekeler) of individuals from different social classes, genders and religious groups were examined and the culinary culture of the period was analyzed through the kitchen utensils and foodstuffs they owned. The study shows that food and culinary practices, which were an important part of daily life in Ottoman society, were shaped and differentiated under the influence of basic variables such as class, gender and religious identity in the social structure.

Anahtar Kelimeler

Ottoman , food , culture , shar , historical sociology.

OSMANLI TAŞRA MUTFAĞI: 18. YÜZYIL DİYARBEKİR MUTFAĞINA SOSYOLOJİK BİR BAKIŞ

Öz

Şeriye sicilleri, Osmanlı toplumunun gündelik yaşamına, ekonomik faaliyetlerine ve tüketim alışkanlıklarına dair önemli veriler sunan kaynaklar arasında yer almaktadır. Kadı sicilleri olarak da adlandırılan bu kaynak seti, dönemin mutfak kültürü ve beslenme pratikleri hakkında somut veriler sunarak, hangi gıda maddelerinin tüketildiği, mutfaklarda hangi malzemelerin kullanıldığı ve toplumsal sınıflar arasındaki beslenme farklılıkları gibi konulara ışık tutmaktadır. Bu çalışma Osmanlı toplumundaki yemek kültürünü dönemin Diyarbekir şer’iyye sicillerinde bulunan tereke kayıtları üzerinden incelemektedir. Ayrıca sınıf, cinsiyet ve dini kimlik gibi değişkenlere bağlı olarak dönemin mutfak pratiklerindeki farklılaşmaların açığa çıkarılması çalışmanın odaklandığı konular arasındadır. Çalışmanın temel amacı ise 18. yüzyılın ikinci yarısında Diyarbekir’de yaşayan bireylerin tereke kayıtlarını inceleyerek Osmanlı toplumundaki yemek kültürü ve beslenme alışkanlıklarını ortaya koymaktır. Başka bir deyişle, Osmanlı hakimiyeti altındaki Diyarbekir’de yaşamış bireylerin mutfak ve yemek pratiklerini analiz etmek ve bu çerçevede Osmanlı mutfağına dair sosyolojik bir değerlendirme sunmaktır. Tarihsel sosyoloji yaklaşımıyla gerçekleştirilen bu araştırmanın temel kaynağı dönemin Amid mahkemesinde tutulan 3757 numaralı şer‘iyye sicili defteridir. Çalışma kapsamında, farklı toplumsal sınıflardan, cinsiyetlerden ve dini gruplardan bireylere ait miras kayıtları (terekeler) incelenerek, sahip oldukları mutfak eşyaları ve besin maddeleri üzerinden dönemin mutfak kültürü analiz edilmiştir. Çalışmada Osmanlı toplumunda gündelik yaşamın önemli bir parçası olan yemek ve mutfak pratiklerinin toplumsal yapıdaki sınıf, cinsiyet ve dini kimlik gibi temel değişkenlerin etkisiyle şekillendiği ve farklılaştığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , yemek , kültür , şer’iyye sicili , tarihsel sosyoloji

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma hiç bir kurum tarafından desteklenmemektedir.

Kaynakça

• Akarçay, Erhan. 2016. Beslencenin Sosyolojisi -Orta Sınıf(lar)ın Yeme İçme ve Eğlence Örüntüleri-. İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Akyılmaz, Gül. 2017. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar”. TBB Dergisi Özel Sayı: 325-364.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meşihat, Şer’iyye Sicili Defterleri MŞH.ŞSC.d 3757.
• Beardsworth, Alan, Keil, Teresa. 2011. Yemek Sosyolojisi, Yemek ve Toplum Çalışmasına Bir Davet. Çev. Abdulbaki Dede, Ankara: Phoenix Yayınları.
• Beşirli, Hayati. 2012. Yemek Sosyolojisi Yiyeceklere ve Mutfağa Sosyolojik Bakış. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Beşirli, Hayati. 2013. “Yemek, Mutfak ve Toplumsal Eşitsizlikler”. Yemek ve Kültür (32): 122-131.
• Bilgin, Arif. 2008. “Klasik Dönem Osmanlı Saray Mutfağı (15-18. yüzyıl)”. Türk Mutfağı, Ed. Arif Bilgin ve Özge Samancı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Bilgin, Arif. 2024. “Bir Sufinin Dünyasından İstanbul Mutfağına Bakmak: Sohbetnâme’de Yemek Kültürü”. ss. 23-57 içinde Osmanlı Mutfak Kültürü Saraydan Halka, Klasikten Moderne, Ed. Arif Bilgin ve Ömer Faruk Can. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Bilgin, Arif., Can, Ömer Faruk. 2024. “Giriş. ss.15-21 içinde Osmanlı Mutfak Kültürü Saraydan Halka, Klasikten Moderne, Ed. Arif Bilgin ve Ömer Faruk Can, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Bozkurt, Fatih. 2011. Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği). Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Bozkurt, Fatih. 2013. “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11(22): 193-229.
• Canbakal, Hülya. 2009. 17. Yüzyılda Ayntâb -Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset-. Çev. Z. Yelçe, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Civelek, Gökhan. 2015. “XVII. Yüzyıl Ortalarında Elit Bir Kadının Terekesi: Manastır’lı Aişe Hatun”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (54): 241-260.
• Diyarbakır Şer’iyye Sicillleri Âmid Mahkemesi. 2015. C. 5, Ed. Ahmet Zeki İzgöer, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Douglas, Mary. 1972. “Deciphering a Meal”, Myth, Symbol and Culture 101(1): 61-81.
• Faroqhi, Suraiya. 2001. Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? Çev. Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Freedman, Paul. 2008. “Yeni Bir Mutfak Tarihi” ss. 7-33 içinde Yemek, Damak Tadının Tarihi, Çev. Nurettin Elhüseyni, Yay. Haz. Senay Haznedaroğlu, İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Genç, Nermin. 2024. “18. Yüzyılda Enderunluların Sofrası” ss. 187-208 içinde Osmanlı Mutfak Kültürü Saraydan Halka, Klasikten Moderne. Ed. Arif Bilgin ve Ömer Faruk Can, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.