ANALYSIS OF THE VOCABULARY OF SHOR TURKS RELATED TO FOOD CULTURE

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 45, 187 - 202, 15.10.2025

Semih Babatürk

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1700524

Öz

Food embodies a society’s culture and culinary studies uncover rich cultural information. Traditional dishes, beverages, and their associated vocabulary reveal people’s eating habits, daily lives, and occupations from centuries past. Although globalization has standardized many ingredients and cooking methods worldwide, traditional cuisines preserve unique characteristics that are passed down through generations. The traditional cuisine of Shor Turks, with its distinctive dishes and drinks, offers valuable data on both cultural practices and core Turkic vocabulary.
Researching culinary terminology helps identify shared features among related peoples and languages. Consequently, analyzing Shor Turks culinary terms help us to determine the common Turkic roots and highlights the extent of Russian on Shor Turkic culinary vocabulary. This study employs document analysis alongside descriptive and comparative analysis methods. We compiled the vocabulary of Shor Turk food-culture related terms, compared them with equivalents in other Turkic dialects, and identified borrowings from other languages. The findings illuminate the food culture of the Shor Turks and their specialized vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Shor Turks , Shor Turkic , food culture , vocabulary , traditional cuisine

ŞOR TÜRKLERİNİN YEMEK KÜLTÜRÜ İLE İLGİLİ SÖZVARLIĞININ İNCELENMESİ

Öz

Bir toplumda yemekler halka has kültürün somutlaşmış hali olduğundan mutfak ile ilgili araştırmalar birçok saklı kültürel bilginin ortaya çıkarılmasını sağlamaktadır. Geleneksel yemekler ve içecekler ile bunlara ait sözvarlığı aracılığıyla yüzyıllar önce insanların beslenme alışkanlıkları, günlük hayatları, uğraşları ile ilgili bilgiler ediniriz. Günümüzde küreselleşme nedeniyle insanların tükettikleri gıda maddeleri ve yemek hazırlama şekilleri dünyanın dört bir yanında benzerlik gösterse de geleneksel mutfaklar farklı özellikler taşıyarak bunların yeni nesillere aktarılmasını sağlar. Şor Türklerinin geleneksel mutfağı da kendine has yemekler ve içeceklerle hem kültürel hem de temel Türkçe söz varlığı açısından önemli özellikler taşımaktadır.
Geleneksel mutfak ile ilgili söz varlığı araştırmaları akraba halklar ve diller arasındaki ortaklıkları tespit etmeye yarar. Dolayısıyla Şor Türklerinin mutfak terminolojisinin dil açısından incelenmesi, ortak Türk söz varlığını ve Şor Türkçesinin Rusçadan ne kadar etkilendiğini belirlemeye yarayacaktır. Araştırmada belge taraması, betimsel ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada Şor Türklerinin mutfak kültürü ile ilgili söz varlığı ortaya konulmuş, bu sözcükler diğer Türk lehçeleriyle karşılaştırılmış ve başka dillerden alıntılananlar belirtilmiştir. Çalışma ile Şor Türklerinin yemek kültürü ve yemek kültürüyle ilgili söz varlığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

ŞOR TÜRKLERİNİN YEMEK KÜLTÜRÜ İLE İLGİLİ SÖZVARLIĞININ İNCELENMESİ

Öz

Bir toplumda yemekler ve yemeklerle ilgili sözvarlığı halka ve topluma has kültürün somutlaşmış hali olduğundan mutfak ve mutfak kültürü ile ilgili araştırmalar birçok saklı kültürel bilginin ortaya çıkarılmasını sağlamaktadır. Geleneksel yemekler ve içecekler ile bunlara ait sözvarlığı aracılığıyla insanların yüzyıllar önceki beslenme alışkanlıkları, yaşam tarzları, günlük hayatları, uğraşları ile ilgili bilgiler ediniriz. Günümüzde küreselleşme nedeniyle insanların tükettikleri gıda maddeleri ve yemek hazırlama şekilleri dünyanın dört bir yanında benzerlik göstermektedir. Geleneksel mutfaklar ise toplumlara ait özel ve farklı özellikler taşıdıkları için bu kültürün yeni nesillere aktarılması açısından önemli faydalar sağlamaktadır. Şor Türklerinin geleneksel mutfağı da kendine has yemekler ve içeceklerle hem kültürel hem de temel Türkçe söz varlığı açısından önemli özellikler taşımaktadır.
Geleneksel mutfak ile ilgili söz varlığı araştırmaları akraba halklar ve diller arasındaki ortaklıkları, benzerlikleri ve farklılıkları tespit etmeye yarar. Dolayısıyla Şor Türklerinin mutfak terminolojisinin dil açısından incelenmesi, ortak Türk söz varlığını ve Şor Türkçesinin Rusçadan ne kadar etkilendiğini belirleme açısından önem taşımaktadır. Araştırmada belge taraması, betimsel ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada Şor Türklerinin mutfak kültürü ile ilgili söz varlığı ortaya konulmuş, bu sözcükler diğer Türk lehçeleriyle karşılaştırılmış ve başka dillerden alıntılananlar belirtilmiştir. Çalışma ile Şor Türklerinin geçmişten günümüze yemek kültürü ve yemek kültürüyle ilgili söz varlığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şor Türkleri , Şor Türkçesi , yemek kültürü , söz varlığı , geleneksel mutfak

Kaynakça

• Araviyskiy, A. (1994). Şoriya i Şortsı. Şorskiy Sbornik, 1. Kemerovo: KGU, s. 86-102.
• Arbaçakova Lyubov. (2001). Kuhnya Şorii. Novosibirsk: Ofset.
• Arbaçakova, Lyubov, Kostoçakov, G. (2012). Taglıg Şordın koralçıgan annar-agaştar. Redkiye jivotnıe i rasteniya Gornoy Şorii. Novokuznetsk: İzdatel’stvo KuzGPA.
• Ak, Mehmet. 2012. “19. Yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-Ekonomik Durumu”. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Babatürk, Semih. (2016). Şor Türkçesi. Doktora Tezi. KTMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babatürk, Semih. (2022). Şor Türklerinin Atasözleri. Dil Araştırmaları, 31: 197214. 10.54316/dilarastirmalari.1172485
• Beşirli, Hayati. (2010). Yemek, Kültür ve Kimlik. Milli Folklor, 22(87), ss.159-169.
• Beşirli, Hayati. (2016). “Yabancı Seyyahların Gözünden Farklı Yüzyıllarda Türk Yemek Kültürü”. Türklük Bilimi Araştırmaları, sy. 40, ss. 11-31, doi:10.17133/tubar.270425.
• Bostanci, Nur. (2024). “Günümüz Orta Doğu Yemek Kültürüne Bir Bakış.” Artuklu Tourism Studies (1), 39-53.
• Çispiyakov, Elektron (1992). Uçebnik şorskogo yazıka: Posobie dlya prepodavateley i studentov. Kemerovo: kemerovskoe knijnoe izdatel’stvo.
• Çispiyakov, Elektron (2004). Yazık, istoriya, ku’tura türkov Yujnoy Sibiri. Novosibirsk: Sibirskiy hronograf.
• Dırenkova, (1940). Şorskiy fol’klor. Zapisi, perevod, vstupitel’naya statya i primeçaniya N.P. Dırenkovoy. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo AN SSSR.
• Georgi, İ. G. (1994). Abintsı. Şorskiy Sbornik, 1. Kemerovo: KGU, s.17-19.
• Kemaloğlu, Muhammet. (2011). “Terekeme-Karapapak Türkleri ve Yemek Kültürü (Muş-Bulanık Çevresinde). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 415-438.k,
• Kimeev, V. (1989). Şortsı. Kto oni? Kemerovo: Kemerovskoe knijnoe izdatel’stvo.
• Kropoçev, İ. Editör. (2008). Zapiski missionera Kuznetskogo otdeleniya Altayskoy missii svyaşennika Vasiliya Verbitskogo. Novo-kuznetsk: Sretenie.
• Macit, Nilgün. ve Kıran, Özgür. (2024). “Yemek ve Toplum: Kültür, Kimlik ve Eşitsizlikler.” Olgu Sosyoloji Dergisi, 3(2), 97-106. https://doi.org/10.58632/olgusos.1573307
• Özen, Eratalay, Sevda. (2019). “Batı Anadolu Yörüklerinde Yemek ve Mutfak Terimleri I: Yemek Adları ve Mutfak Gereçleri.” Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi (3), 11-34.
• Radlov, Vasili. (1994). Şortsı. Şorskiy Sbornik, 1. Kemerovo: KGU, s. 32-43.
• Telyakova, Vera. (2014). Blyuda şorskoy babuşki. Kemerovo: Tsentr İzdatel’skoy deyatel’nosti KGU.
• Verbitskiy, V. (2005). Slovar’ altayskogo i aladagskogo nareçiy türkskogo yazıka. Gorno-Altaysk: Ak Çeçek.