ANADOLU SAHASI BAŞ GİYİMİ ÜZERİNE BİR SINIFLANDIRMA DENEMESİ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 407 - 424, 15.09.2025

Nurdan Yeşilyurt Gümüşkaya

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1694996

Öz

Giyim, insanlık tarihinin başlangıcından itibaren yalnızca fiziksel koruma aracı değil; aynı zamanda estetik, psikolojik ve kültürel bir ifade biçimi olarak da işlev görmüştür. Bu açıdan baş giysileri; bireyin sosyal statüsünü, cinsiyet rolünü, mesleki kimliğini ve inanç sistemini yansıtan çok katmanlı sembol hâline gelmiştir. Çalışmanın temel problemi, Anadolu sahasında kullanılan baş giysilerinin halkbilimi literatüründe sistematik bir biçimde sınıflandırılmaması ve baş giysilerinin taşıdığı anlamın yeterince görünür kılınmamış olması oluşturmaktadır. Bu eksiklikten hareketle çalışma, Anadolu kültür coğrafyasında kullanılagelen baş giysilerini işlevsel, tarihsel ve sembolik yönleriyle ele alarak bir sınıflama modeli geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Veriler, halk kültürü bağlamında şapka ve başlık tiplerinin tarihî, estetik ve işlevsel özellikleri göz önünde bulundurularak sınıflandırılmış; başlıklar cinsiyet, kullanım alanı, mesleki aidiyet, mevsimsel özellik, spor kültürü, dinî yapı ve göstergesel anlamlar ekseninde yedi ana başlık altında tasnif edilmiştir. Elde edilen bulgular, baş giysilerinin Anadolu halk kültüründe yalnızca giyim unsuru olarak değil; aynı zamanda kimlik, ritüel, sosyal ayrım ve kültürel süreklilik açısından güçlü bir sembolik unsur olduğunu göstermektedir. Ayrıca, modernleşme etkisiyle geleneksel başlık tiplerinin dönüşüme uğradığı ve popüler kültürle etkileşim içinde yeni başlık formlarının ortaya çıktığı da gözlemlenmiştir. Bu çalışma, halkbilimi alanında baş giysilerinin sistematik incelenmesine yönelik model önerisi sunarken başlıkların kültürel temsiliyet gücünü disiplinler arası yaklaşımlarla yorumlamaya da zemin hazırlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Sahası , Baş Giysileri , Giyim-Kuşam Kültürü , Kültürel Değerler , Sınıflandırma

A CATEGORISATION ATTEMPT ON ANATOLIAN HEAD WEAR

Öz

Since the beginning of human history, clothing has functioned not only as a means of physical protection, but also as a form of aesthetic, psychological and cultural expression. In this respect, head garments have become multi-layered symbols reflecting the social status, gender role, professional identity and belief system of the individual. The main problem of the study is that the head garments used in the Anatolian field are not systematically classified in the folklore literature and the meaning carried by the head garments has not been made visible enough. Based on this deficiency, the study aims to develop a classification model by addressing the head garments used in Anatolian cultural geography with their functional, historical and symbolic aspects.
The data were classified by considering the historical, aesthetic and functional characteristics of hats and headdress types in the context of folk culture; headdresses were classified under seven main headings on the axis of gender, area of use, professional belonging, seasonal characteristics, sports culture, religious structure and symbolic meanings. The findings show that head garments are not only a clothing element in Anatolian folk culture, but also a strong symbolic element in terms of identity, ritual, social distinction and cultural continuity. It has also been observed that traditional headdress types have been transformed under the influence of modernisation and new headdress forms have emerged in interaction with popular culture. This study proposes a model for the systematic study of headdresses in the field of folklore, and prepares the ground for interpreting the cultural representational power of headdresses with interdisciplinary approaches.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Field , Head Wear , Clothing-Clothing Culture , Cultural Values , Classification

Kaynakça

• Arığ, Ayten Sezer. 2007. Atatürk Türkiye’sinde Kılık Kıyafette Çağdaşlaşma. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Aydın, Sauvi. 2009. Halk Bilimi, El Sanatları Geleneği, Giyim Kuşam ve Süslenme. T.C. Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi.
• Cenkmen, Emin. 1948. Osmanlı Sarayı ve Kıyafetleri. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Cıbıroğlu, Yıldız. 2004. Kadın Saçı Büyü ve “Türban”. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Çağbayır, Yaşar. 2017. Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ertürk, Nilay. 2018. Orta Asya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na Türklerde Giyim Kuşam. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Faroqhı, Suraıya. 2002. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. (Çev. Elif Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gentizon, Paul. 2001. Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu. (Çev. Fethi Ülkü). Ankara: Bilgi Yayınları.
• Göle, Nilüfer. 2024. Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Görgünay, Neriman. 2008. Geleneksel Türk Giyim Tarihi. İzmir: Grafmat Basım Yayın.
• Koloğlu, Orhan. 2008. Cilbabtan Türbana Türkiye’de Örtünmenin Serüveni. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Küçükerman, Önder. 1997. Türk Giyim Tasarımının Tarihi Kaynakları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Lewis, Bernard. 2004. Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mardin, Şerif. 1992. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, Ümit. 2010. Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslâm’da Örtünme. İstanbul: İslami İlimler Araştırmalar Vakfı.
• Moran, Berna. 2021. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Muslu, Ramazan. 2008. “Türk Tasavvuf Kültüründe Tarikat Kıyafetleri ve Sembolik Anlamları”. EKEV Akademi Dergisi S. 36: 43-66.
• Ögel, Bahaeddin. 1978. Türk Kültür Tarihine Giriş. C. 5. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özder, Lale. 1999. İç Anadolu Bölgesi Geleneksel Kadın Başlıkları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özel, Mehmet. 1992. Folklorik Türk Kıyafetleri. Ankara: Ünal Ofset.
• Özer, İlbeyi. 2006. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda. İstanbul: Truva Yayınları.
• Sevin, Nureddin. 1973. On Üç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Süslü, Özden. 2007. Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.