HAMAMÎZÂDE İSMAİL DEDE EFENDİ’NİN ESERLERİNDE SUS (ES) KULLANMA TERCİHLERİ VE BUNA ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 10 - 27, 30.10.2023

Kadir İnan , Nesrin Feyzioğlu

Öz

Bu makalenin çatısını, Hamamîzâde İsmail Dede Efendi’nin eserlerinde, “Sus (Es)” kullanımına dair tercihleri, ‘sus’ların vezin, usûl, nefes ve vurgulara göre kullanılışları ve ‘artistik sus’ tercihlerinin seçtiğimiz üç eser üzerinden incelenmesi oluşturmaktadır. Hamamîzâde İsmail Dede Efendi bestekârlıktaki kudreti ve mûsıkî nazariyesine olan hâkimiyeti ile Türk Mûsıkîsi’nde klasik dönemin son büyük temsilcisi olarak kabul edilir. Sözlü eserlerinin söz varlığını, hem klasik şiirimizden hem de halk şiirinden seçen Dede Efendi’nin, heceyi başarı ile kullanmanın yanında aruzlu güfteleri de kusursuza yakın bestelediği görülmektedir. Eserlerinde güftenin diline, Türkçenin artistik yapısına, dil inceliklerine, kelimelerin mana yüküne hâkimiyeti de dikkatleri çekmektedir. Bu makalede, Klasik mûsıkî geleneğinin taşındığı meşk zincirinin önemli bir halkası olan Dede Efendi’nin incelememize temel teşkil eden Sultâniyegâh Nakış Beste, Sultâniyegâh Ağır Semâî ve Sultâniyegâh Yürük Semâî isimli eserleri, mûsıkî prozodisi bağlamında ele alınmış olup ‘sus’ tercihleri ve bu tercihlerin eserin estetiğine katkıları, dönemin mûsıkî beğenileri çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsıkîsi, Dede Efendi, Mûsıkî Prozodisi, “Sus (Es)

Kaynakça

• Akdoğu, O. (2003). Türk Müziğinde Türler ve Biçimler. Meta Basım.
• Aksüt, S. (1993). Türk Mûsikîsinin 100 Bestekârı. İnkılâp Kitabevi.
• Arel, H. S. (1992). Prozodi Dersleri. Pan Yayınları.
• Ayan, Ö. (2020). Saadet Güldaş’ın Arşivindeki Mûsikî Sohbetleri. Kubbealtı
• Başer, F. A. (1996). Türk Mûsikîsinde Abdülbâkî Nâsır Dede (1765-1821). (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Behar, C. (1993). Zaman, Mekân, Müzik. Afa Yayıncılık.
• Belviranlı, A. K. (1965). Aruz ve Ahenk. Selçuk Yayınları.
• Çetin, M.N. (1991). “Aruz”. İslâm Ansiklopedisi. (III, 424-437). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çıpan, M. (1999). Güfte İncelemesi I (Notalar, Güfteler, Şekil özellikleri, Açıklamalar, Edebiyat ve Mûsıkî bilgileri). Sel-Ün Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi.
• Dilçin, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, S. N. (1942). Türk Mûsikîsi Antolojisi. Rıza Coşkun Matbaası.
• Ezgi, S. (1953). Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul Konservatuarı Neşriyatı.
• Feyzioğlu, N. (2017). Türk Mûsıkîsinin Modernleşmesi Bağlamında Hammamîzâde İsmail Dede Efendi ve Ferahfezâ Makamı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2): 625-646.
• Feyzioğlu, N. Klasik Türk Mûsıkîsi Eserlerinde Artistik Sus ve Kullanım Biçimleri, Basılmamış Ders Notları.
• Fonton, C. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği. (Çev.: Cem Behar). Pan Yayıncılık.
• Güldaş, S. (2003). Vurgu ve Vurgulamaları ile Türk Mûsıkîsinde Prozodi. Kurtiş Matbaacılık.
• İhsanoğlu, E. ve dğr. (2006). Osmanlı Musıki Literatürü Tarihi. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (2019). Hoş Sadâ Son Asır Türk Musikişinasları. Ketebe Yayınları.
• Kanar, M. (2012). Arap Harfli Alfabetik Osmanlı Türkçesi Cep Sözlüğü. Say Yayınları.
• Kaplan, M. (2002). “Divan Şiirinde Mûsikî”. Köprü Dergisi, 79, (52-62).
• Körükçü, Ç. (1998). “Türk Sanat Müziği”, Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. Yapı Kredi Yayınları.
• Özalp, N. (1992). Türk Mûsikîsi Beste Formları. TRT Genel Sekreterlik Basım ve Yayın Müdürlüğü Yayınları.
• Özalp, N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi, I-II. Milli Eğitim Basımevi.
• Özkan, İ. H. (1994). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri, Kudüm Velveleleri. Ötüken Neşriyat.
• Özpekel, O. N. (2019). Dârü’l-Elhân Külliyâtı, Ötüken Yayınları.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, I- II. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (1998). Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler. Ötüken Neşriyat A. Ş.
• Tanrıkorur, C. (2011). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. Dergâh Yayınları.
• Tanrıkorur, C., (2003), “Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi”, Dergâh Yayınları.
• Uslu, R. & Doğrusöz Dişiaçık, N. (2009). Abdülbâkî Nâsır Dede’nin Müzik Yazısı “Tahrîriye”. İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Mûsıkîsi Devlet Konservatuvarı Yayınları.
• Uysal, R. Selçuk, Mûsikî Edebiyatı, Doğu Kitabevi, 2010.
• Yahya Kaçar, G. (2012). Klâsik Türk Mûsikîsi Güftelerinde Osmanlıca Kelime ve Terkîbler. Maya Akademi Yayınevi . Yahya Kaçar, G. (2020). Türk Musikisinde Eser ve İcra Tahlili Yöntemleri (Kavramlar-Semboller ve Örnekleriyle). Gece Kitaplığı.
• Yeğin, A. (1973). Yeni Lûgat. Yeni Asya Yayınları
• Yener, S. ve Çiçek, V. (2016) Adım Adım Uygulamalı Müzik Teorisi Ve Armoni. Pegem Yayınları. Nota Arşivi
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Korosu Nota Arşivi.
• TRT Nota Arşivi.