Kamu Maliyesinin Müdahale Aracı Olarak Obezite Vergisinin Rolü: Denizli İli Örneği

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 252 - 272, 30.09.2024

Gizem Ersoy , Ramazan Gökbunar

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1409920

Öz

Obezite, bireyin aşırı kilolu olma(şişmanlık) durumuna verilen addır ve günümüzde giderek artmaktadır. Sağlıksız yiyecek ve içeceklerin aşırı tüketimi sonucu oluşan obezite; ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bu sebeple hükümetler, obeziteyi önlemek amacıyla bazı yollara başvurabilmektedir. Bu yollardan biri; sağlıksız olarak kabul edilen bazı yiyecek ve içeceklerin tüketiminin azaltılmasını sağlamaktır. Bu amaçla devletler, bu tür yiyecek ve içeceklerden obezite vergisi almaktadır. Son yıllarda birçok ülkede obezite vergisi uygulanmakta, Türkiye’de ise henüz tartışılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de obezite vergisinin halk tarafından kabul edilebilirliğine dair görüşleri değerlendirmektir. Çünkü obeziteyi önlemek amacıyla uygulanacak verginin başarısı, halkın vergiye vereceği tepkiye bağlıdır. Araştırma, Denizli İlinde 01.07.2023-01.10.2023 tarihleri arasında, anket uygulanan 18 yaş ve üzeri 337 gönüllü bireyle yapılmıştır. Veriler, SPSS programı ile analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucuna göre, katılımcıların obezite vergisini kabul edebilirlik düzeyleri düşük çıkmıştır. Katılımcıların çoğu obezite vergisini desteklememektedir, fakat obezite ile mücadelede vergi dışı araçların kullanılması gerektiğini düşünmektedirler.

Anahtar Kelimeler

: Kamu Maliyesi, Kamu Politikaları, Obezite, Obezite Vergisi

Etik Beyan

Makalenin yazarları, bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da finansal ilişkileri bulunmadığını dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışmasının olmadığını beyan ederler.

Destekleyen Kurum

YÖK 100/2000 ÖNCELİKLİ ALANLAR DOKTORA PROJESİ

The Role Of Obesity Tax As a Method Of Public Finance Intervention: The Example Of Denizli Province

Öz

Obesity is the name given to the condition of being overweight (obesity) and it is gradually increasing today. Obesity caused by excessive consumption of unhealthy foods and beverages causes serious health problems. For this reason, governments can resort to some ways to prevent obesity. One of these intervation is to reduce the consumption of certain foods and beverages that are considered unhealthy. For this purpose, governments levy obesity tax on such foods and beverages. İn recent years, this tax has been implemented in many countries, while it is still being discussed in Turkey.
The aim of this study is to evaluate the views on the acceptability of obesity tax in Turkey. Because the success of the tax to be applied to prevent obesity, depends on the reaction of the public to this tax. The research was conducted with 337 voluntary aged 18 and over who were surveyed between 01.07.2023-01.10.2023 in Denizli Province. The data were analyzed with the SPSS program. According to the results of the study, the acceptability levels of the participants for obesity tax were found to be low. Most respondents to the survey don’t support the obesity tax, but they think that non-tax tools should be used to combat obesity.

Anahtar Kelimeler

Public Finance, Public Policies, Obesity, Obesity Tax.

Kaynakça

• Akar, S. (2015). Obezite İle Mücadelede Vergilendirme: Türkiye’de Mümkün Mü?. Journal of Life Economic, 2(4), 29-46. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jlecon/issue/29369/314261
• Akkaya Ş., & Gergerlioğlu U. (2017). Obezite Vergilerine İlişkin Tutumların Analizi: İstanbul Örneği. Marmara İktisat Dergisi, 1(2), 119-154. https://dergipark.org.tr/en/pub/mje/issue/32137/356400
• Asilkan, Z. & Balçık Yalçın P. (2022). Obezite Vergisine Yönelik Görüşlerin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(2), 703-718. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1144202/
• Ayas, I. (2016). Obezite İle Mücadelede Obezite Vergilerinin Algılanan Etkinliği, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016, Sakarya. Yök Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 448344.
• Ayyıldız Y. & Demirli Y. (2015). Obezite Vergisine İlişkin Halkın Düşünceleri: Türkiye’de Bir Alan Araştırması. İşletme Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(2), 59-78. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/196781/
• Alemanno, A. & Carreno, I. (2013). Fat Taxes in Europe – A Legal and Policy Analysis Under EU and WTO Law. European Food and Feed Law Review, 2/2013, 97-112.
• Barry, C. L., Nerderdeppe, J., Gollust, S. E. (2013). Taxes on Sugar-Sweetened Beverages: Result from a 2011 National Public Opinion Survey, American Journal of Preventive Medicine ,(4482), 158-163. Taxes on sugar-sweetened beverages: results from a 2011 national public opinion survey - PubMed (nih.gov)
• Gergerlioğlu, U. (2014). Davranışları Etkilemeye Yönelik Özel Tüketim Vergilerinin Tutum ve Davranışlar Üzerindeki Etkilerinin Ampirik Analizi İstanbul İli Örneği, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, İstanbul. Yök Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 388977.
• Gezgin T. (2017). Obezite Vergisinin Toplumsal Kabul Edilebilirliği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, 2017, İstanbul. Yök Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 482193.
• Giray, F. & Zeren, G. (2020). Özel Tüketim Vergilerinde Vergi Gelir Esnekliği: Türkiye ve OECD Karşılaştırması. Journal of Life Economics, 4(3), 239-256. https://dergipark.org.tr/pub/jlecon/article/791304
• Gökbunar, R., Doğan, A., Utkuseven A., (2015). Obezite ile Mücadelede Bir Kamu Politikası Aracı Olarak Vergilerin Değerlendirilmesi, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 22(2), 581-602. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yonveek/issue/13703/165914
• Gözener, B. & Sayılı, M. (2015). Ankara İli Merkez İlçede Bireylerin Gazlı İçecek Tüketimine İlişkin Bir Değerlendirme, Türk Tarım- Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(6), 453-458, https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/188156/
• Kahyaoğlu, G. (2006). Gıda Maddelerinde Trans Yağ Asiti İçeriklerine Ait Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Tekirdağ, 2006. Yök Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 183441
• Karaçor, S., Tuncer, T., Bulduklu, Y., (2018), “Çocuklarda Obezite Artışı ile Yiyecek ve İçecek Reklamları Arasındaki İlişki”, Pesa International Journal Of Social Studies, 4(1), 134-141.
• Malik V. S., Schulze M. B., Hu F. B. (2006). Intake of Sugar-Sweetened Beverages and Weight Gain: A Systematic Review, AM J Clin Nutr. Aug; 84(2) 278-288-. Doi: 10.1093/ajcn/84.1.274. PMID: 16895873; PMCID: PMC3210834. (Intake of sugar-sweetened beverages and weight gain: a systematic review - PubMed (nih.gov).)
• Müftüoğlu, O. (2005). Hayat Bilgisi (Yaşasın Hayat 3). Doğan Kitap, İstanbul, Mayıs 2005.
• Nayır, D. Z., & Demiralay, S. (2007). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramının Gıda Sanayii Tedarik Zincirindeki Yeri: Sorumlular, İşlevler ve Unsurlar. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 23(2): 249-262. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muiibd/issue/4315
• Özden, E. (2016). Türk Vergi Sisteminin Obeziteyle Mücadeleye Katkı Sağlamaya Yönelik İşlevselleştirilmesi. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Fakültesi Dergisi, 7(14): 189-220. Türk Vergi Sisteminin Obeziteyle Mücadeleye Katkı Sağlamaya Yönelik İşlevselleştirilmesi (dogus.edu.tr)
• Powell L. M., Zhao Z., Wang Y. (2009). “Food Prices and Fruit and Vegatable Consumption Among Young American Adults”. Health Place. Dec; 15(4): 10641070), (DOI: 10.1016/j.healthplace.2009.05.002).
• Sandalcı, U. & Tuncer, G. (2018). Obezite Vergisi Algısını Belirleyen Faktörlerin Analizine Yönelik Bir Uygulama. 4rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 28-30 June, 2018, Venice/Italy 2018, ISBN: 978-605-68010-9-9.
• Sandalcı, U. & Tuncer, G. (2019). Obezite Vergisinin Kabul Edilebilirliğini Belirleyen Faktörlerin Analizine Yönelik Bir Uygulama, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2594-2634. https://doi.org/10.33206/mjss.493287
• Saruç, N. T., Sağbaş, İ., Ayas I. Y. (2017). Obezite Vergisi Ülke Uygulamaları, AKÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 69-82. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/395904. DOI NO: 10.5578/jeas.64015.
• Sturm, R. (2002). The Effects of Obesity, Smoking and Driking on Medical Problems and Cost, Healt Affairs. 21(2), 245-253. The effects of obesity, smoking, and drinking on medical problems and costs - PubMed (nih.gov)
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics (6th ed. Boston: Allyn and Bacon.
• Tezcan, B. (2009). Obez Bireylerde Benlik Saygısı, Beden Algısı ve Travmatik Geçmiş Yaşantılar. T.C. Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Basılmamış Uzmanlık Tezi, İstanbul.
• Throw, A. M., Jan, S., Leeder, S., Swinburn, B. (2010). The Effect of Fiscal Policy on Diet, Obesity and Chronic Disease: A Systematic Review, Bullettin World Health Organization, 88(8), 609–614, doi:10.2471/BLT.09.070987. The effect of fiscal policy on diet, obesity and chronic disease: a systematic review (who.int)
• Timmins, K. (2011). On With The Pennies, Off With The Pounds? The Use Of Taxation Policies in Obesity Prevention, Perspectives in Public Health, Royal Society for Public Health, 131(4), 155– 167. DOI: 10.1177/1757913911412476. On with the pennies, off with the pounds? The use of taxation policies in obesity prevention - PubMed (nih.gov).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri, 2020, 1-170. (toplumsal_cinsiyet_istatistikleri_2020.pdf (tuik.gov.tr))
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri, 2021, 1-193. (toplumsal_cinsiyet_istatistikleri_2021.pdf (tuik.gov.tr))
• Uğur, A., & Kızılkaya, A. (2022). Türkiye’de Kolalı Gazoz İçerisindeki Vergi İle Sigara ve Tütün Ürünlerindeki Verginin Karşılaştırılmasına Yönelik Ampirik Bir Çalışma, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR) 2022, 8(1), 38-58. https://dergipark.org.tr/en/pub/kkujebpir/issue/70509/1079746.
• Usluel, Y. K., Avcı, Ü., Kurtoğlu, M., Uslu, N. A. (2013). Yeniliklerin Benimsenmesi Sürecinde Rol Oynayan Değişkenlerin Betimsel Tarama Yöntemiyle İncelenmesi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 53-71. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/182207.
• Yayla, H. (2020). Obeziteyi Önlemede Obezite Vergilerinin Potansiyel Rolü: İstanbul İli Örneği, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Maliye Teorisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2020. Yök Ulusal Tez Merkezi, Tez No: 626857.
• Wang, Y. C. (2010). The Potential Impact of Sugar Sweetened Beverage Taxes in New York Satate, A Report to the NYC Department of Health and Mental Health, 1-28. (Erişim Tarihi: 28.08.2023: SSB tax brief Wang 2010 06 21 _Final_.doc (columbia.edu).
• World Health Organization (WHO) (2014), Global Status Report on Noncommunicable Diseases, Cenevre: World Health Organization. https://www.who.int/publications-detail-redirect/9789241564854 (Erişim Tarihi: 19.07.2023).
• World Health Organization (WHO) (2021), Obesity and Overweight, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/ (Erişim Tarihi: 17.08.2023).