Erken Cumhuriyet Döneminde Fransızcanın Bilgi ve Belge Yönetimi Alanına Etkisi: Mevzuat Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 316 - 336, 29.07.2025

Sinan Sümbül

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1672204

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde Fransızcadan yapılan en önemli sözlük çalışmalarından biri olan Kamus-ı Fransevi’de yer alan bilgi ve belge yönetimi alanı ile ilgili temel kavramların Türkçeye nasıl çevrildiği ve bu kavramların 1923-1950 arasındaki bilgi ve belge yönetimi alanı ile ilgili mevzuat düzenlemelerine nasıl yansıdığı ele alınmıştır. Makalede amaç, Osmanlı bürokrasisi üzerinde önemli etkisi olan Fransızcadan yapılan sözlük çalışmalarında bilgi ve belge yönetimi ile ilgili terimlerin nasıl alındığını ortaya çıkarmak ve bu terimlerin mevzuata nasıl yansıdığını inceleyerek bilgi ve belge yönetimi alanında kullanılan kavramların tarihsel gelişimine ışık tutmaktır. Makalenin hipotezi, Fransızcanın, 19. yüz yıl Osmanlı bürokrasisi üzerindeki etkisine binaen Türkçede yer alan bilgi ve belge yönetimi ile ilgili kavramlar üzerinde önemli bir etkisinin olduğudur. Makalede tarihsel yöntem kullanılmıştır. Çalışma sonucunda bilgi ve belge yönetimi alanında kullanılan kavramlar üzerinde Fransızcanın önemli bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe , Fransızca , Bilgi ve Belge Yönetimi , Kamus-ı Fransevi , mevzuat

Language Interaction in the Field of Information and Document Management: The Impact of French on Scientific Concepts in the Early Republican Period

Öz

This study examines how basic concepts related to information and document management in Kamus-ı Fransevi, one of the most important French dictionaries, were translated into Turkish and how these concepts were reflected in legislation related to the field of information and document management between 1923 and 1950. This article aims to reveal how the terms related to information and document management were taken from the French dictionaries, which had a significant impact on the Ottoman bureaucracy, and to shed light on the historical development of the concepts used in the field of information and document management by examining how these terms were reflected in the legislation. The hypothesis of the article is that the French had a significant impact on Turkish concepts of information and document management due to its influence on the Ottoman bureaucracy in the 19th century.In the article, historical method was used. This study determined that French has a significant impact on the concepts used in the fields of information and document management.

Anahtar Kelimeler

Turkish , French , information and document management , Kamus-ı Fransevi , legislation

Kaynakça

• Akalın, H. Ş. (2010). Sözcük bilimi ve sözlükçülük. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XCVIII(698), 162-169.
• Aktaş, N. ve Halaçoğlu, Y. (1992). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (122-126 ss.), 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alpay, M. (1973). Kütüphanecilik terimleri sözlüğü. İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Ataman, B. K. (1995). Arşivcilik terimleri sözlüğü: Almanca, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Hollandaca, Rusça ve İspanyolca karşılıklarıyla. Marmara Üniversitesi Arşivcilik ve Evrak Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (t.y.). Başbakanlık Osmanlı Arşivi rehberi. 13 Ocak 2025 tarihinde https://www.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Yayinlar/Yayinlar.aspx adresinden edinilmiştir.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (t.y.). Tarihçe. 13 Ocak 2025 tarihinde https://www.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Sayfa.aspx?icerik=9&h=ADA45D7B737CB C58F13C672C0AECCA8E9F0DDB54A7AB8426349949A5FDEB9E15 adresinden edinilmiştir.
• Çetin, A. (1978). Arşiv terimleri ve deyimleri. Vakıflar Dergisi, (12), 351-394.
• Çetin, A. (1979). Başbakanlık Arşivi kılavuzu. Enderun Kitabevi.
• Çiçek, N. (2017). Harf Devrimi’nin kamu yönetimine ve yazışma geleneğine etkileri. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Durmuş, İ. (2009). Sözlük. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (398-401 ss.), 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erciyas, O. (2022). Osmanlı’da Batı dillerine ait sözlükler. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 70-78.
• Gültekin, H. (2007). Osmanlıca tapu terimleri sözlüğü. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü.
• Günalan, R. ve Çiçek, N. (2017). Tanzimat’ın ardından Osmanlı Devletindeki idari işlemlerde türkçe yerine mahalli dillerin kullanılması teşebbüsleri ve alınan önlemler. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(1), 119-135.
• Karakaş, S., Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2009). Belge yönetimi ve arşiv terimleri sözlüğü. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Keskin, İ. (2013). Arşiv kanunlarının karakteristik yapısı üzerine bir değerlendirme. Arşiv Dünyası, 14(15), 6-24.
• Keskin, İ. (2016). Arşiv kanunlarının anatomisi. Yeditepe Yayınevi.
• Koselleck, R. (2020). Kavramlar tarihi politik ve sosyal dilin semantiği ve pragmatiği üzerine araştırmalar. İletişim Yayınları.
• Kubbealtı Lügati. (t.y.). Lügat. 11 Ocak 2025 tarihinde http://lugatim.com/s/LUGAT adresinden edinilmiştir.
• Kuşçu, E. ve Yağlı, A. (2022). Yabancı dil olarak Fransızcanın Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki siyasal, kültürel ve eğitsel alanlardaki hâkimiyeti. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 467-488.
• Kütükoğlu, M. S. (1994). Osmanlı belgelerinin dili (diplomatik). Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (t.y.). Hakkımızda. 11 Ocak 2025 tarihinde https://kygm.ktb.gov.tr/TR-3/kurulus-ve-gorevler.html adresinden edinilmiştir.
• Lemaitre, H. ve Thompson, A. (1959). Dört dilde kütüphanecilik terimleri sözlüğü (haz. Leman Şenalp). Türk Tarih Kurumu.
• Özekes, M. (2024). Mevzuat. Tübitak Sosyal Bilimler Ansiklopedisi içinde https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/mevzuat
• Özlem, D. (2003). Kavramlar ve tarihleri I. İnkılap Kitapevi.
• Özlem, D. (2006). Kavram ve düşünce tarihi çalışmaları: kavramlar ve tarihleri II. İnkılap Kitapevi.
• Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2009 Ekim). Arşivciliğe kavramsal yaklaşım. 8. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi: Sosyolojik ve Hukuki Boyutlarıyla Sekreterlik Mesleği. Ankara.
• Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2021). Arşivcilikte Aynı Dili Konuşuyor muyuz?. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı Tarık Akan Toplantıları III: Bilgi ve Belge Yönetimi Alanında Dil ve Anlam Uluslararası Çevrimiçi Sempozyumu. Ankara.
• Rukancı, F., Anameriç, H., ve Başar, A. (2023). Arşiv terimleri. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
• Sertoğlu, M. (1955). Muhteva bakımından başvekâlet arşivi. Türk Tarih Kurumu.
• Sezal, İ. (1981). Sosyal bilimlerde temel kavramlar. Birlik Yayınları.
• Şemsettin Sami (1882). Kamus-ı Fransevi Fransızcadan Türkçeye lügat. Mihran Matbaası.
• Tosun, A. R. (2019). Meral Alpay’ın kütüphanecilik terimleri sözlüğündeki kimi sözcüklerin etimolojisi. Türk Kütüphaneciliği, 33(4), 371-378.
• TÜBA. (2025). Türkçe bilim terimleri sözlüğü. 10 Mayıs 2025 tarihinde http://terim.tuba.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• Türk Dil Kurumu (t.y.). Sözlük. 13 Ocak 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• Üstün, A. (2011). Enformasyon bilimi ve teknolojisi kavramlar sözlüğü Almanca - Türkçe, Türkçe - Almanca. Türdav.
• Williams, R. (2005). Anahtar sözcükler: kültür ve toplumun sözvarlığı. İletişim Yayınları.
• Yurdadoğ, B. U. (1974). Kitaplıkbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.