Türkiye-İsrail İlişkilerinin Amerikan Dış Politikası Eksenli Değerlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 48 - 74, 17.09.2020

Levent Özdemir Zafer Akbaş

Öz

1948 yılında İsrail kurulmuş ve ilk tanıyan ülkelerden biri Türkiye olmuştur. Soğuk Savaş döneminde Sovyet tehlikesine karşı Batı Blokunda yer alan Türkiye genel olarak Batı eksenli bir dış politika izlemiştir. Türkiye ve ABD ilişkileri gelişme gösterdiğinde Türkiye-İsrail ilişkileri de ivme kazanmış, ancak ABD ile ilişkiler gerildiğinde buna paralel olarak Türkiye-İsrail ilişkilerinde de bozulmalar yaşanmıştır. İnişli çıkışlı bir hal alan Türkiye-İsrail ilişkileri Amerikan dış politikasından bağımsız düşünülemez. Zira İsrail’in çıkarları ve güvenliği ABD’nin Ortadoğu politikalarının merkezine oturtulmuştur. Türkiye’nin Ortadoğu’da yürüttüğü politikalara baktığımızda ise; Araplar arasında çıkan çatışmalarda tarafsızlık, Arap-İsrail arasındaki çatışmalarda denge politikası izlendiği görülmektedir. Bu politikalar dönemsel olarak değişiklik göstermekle beraber Türk dış politikasındaki asıl değişim AK Parti’nin 2002’de iktidara gelmesi ile gerçekleşmiştir. Bu minvalde Türkiye-İsrail ilişkileri gelişme göstermiştir. Ancak İsrail’in Filistin’e uyguladığı baskı politikaları ve işgal girişimleri Türkiye ile olan ilişkileri germiş hatta kopma noktasına getirmiştir. Geçmişte olduğu gibi bu durum Türkiye-ABD ilişkilerinin de seyrini değiştirmiştir. Bu makalenin amacı, Türkiye ve ABD’nin Ortadoğu politikalarını analiz ederek İsrail ile olan ilişkilerini ortaya koymak ve Türkiye-İsrail ilişkilerini Amerikan dış politikası ekseninde değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Ortadoğu, ABD, İsrail, Filistin

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• AKBAŞ, Z. (2015). Türkiye’nin Fırat ve Dicle Sınıraşan Sularından Kaynaklanan Güvenlik Sorunu ve Çatışma Riski. Bilig, 72, 93–116. doi:10.12995/bilig.2015.7205.
• ALTUNIŞIK, M. B. (2009). Ortadoğu ve ABD: Yeni Bir Döneme Girilirken. Ortadogu Etütleri, 1(1), 69–81.
• ARI, T. (1999). Avrasya Dosyası. Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 5(1), 233–249.
• AYDIN, A. ve POYRAZ, E. (2020). Mavi Marmara Saldırısı Sonrası Süreçte Türkiye’nin Kamu Diplomasisi Faaliyetleri. Kırklareli Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 15–29. doi:10.1017/CBO9781107415324.004.
• AYDIN, Aydın. (2013). Three Types Of Turkish Foreign Policy After The Cold War On The Middle East. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 475–495.
• AYHAN, V. (2012). Arap Baharı İsyanlar, Devrimler ve Değişim. Bursa: MKM Yayıncılık.
• BAKIR, B. (2016). Dünden bugüne Türkiye-İsrail ilişkileri. Habertürk. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://www.haberturk.com/yazi-dizisi/haber/1262938-dunden-bugune-turkiye-israil-iliskileri adresinden erişildi.
• BAŞ, A. (2018). Soğuk Savaş Döneminde Türkiye-İsrail İlişkileri (1948-1991). İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi, (3), 92–122.
• ÇAVUŞOĞLU, E. (2018). Kudüs Meselesinin Çıkmazları. ORDAF. 29 Mayıs 2020 tarihinde https://ordaf.org/kudus-meselesinin-cikmazlari/ adresinden erişildi.
• CNN Türk. (2009). Davos’ta kriz. 22 Mayıs 2020 tarihinde https://www.cnnturk.com/2009/dunya/01/29/davosta.kriz/511241.0/index.html adresinden erişildi.
• ÇOPUR, H. (2017). Obama’nın adımı “ABD-İsrail simbiyotik ilişkisini” bozar mı. Anadolu Ajansı. 28 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/obamanin-bm-adimi-abd-israil-simbiyotik-iliskisini-bozar-mi/718011 adresinden erişildi.
• DEMİR, S. ve BİNGÖL, O. (2017). Yeni Ortadoğu Aktörler, Dinamikler ve Denge Arayışları. Ankara: Barış Kitap.
• DEMİRTAŞ-BAGDONAS, Ö. (2013). Politics of National Honor in Turkish-Israeli Relations: An Alternative Account of the Recent Tensions. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 10(38), 101–125.
• DEVECİ, M. (2018). ABD’nin İsrail’e desteği Ortadoğu barışını tehdit ediyor. Anadolu Ajansı. 28 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abdnin-israile-destegi-ortadogu-barisini-tehdit-ediyor/1216978 adresinden erişildi.
• DEVECİ, M. (2019). “Yüzyılın Anlaşması” Filistin davasını ortadan kaldırmayı hedefliyor. Anadolu Ajansı. 14 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/yuzyilin-anlasmasi-filistin-davasini-ortadan-kaldirmayi-hedefliyor-/1514999 adresinden erişildi.
• DURAN, B. (2020). Ne Anlaşma Ne Barış. SETA. 31 Mayıs 2020 tarihinde https://www.setav.org/ne-anlasma-ne-baris/ adresinden erişildi.
• DURAN, H. ve KARACA, A. (2013). 1950-1980 Döneminde Türkiye-Ortadoğu İlişkileri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 121–136.
• EKŞİ, M. (2018). Türk Dış Politikasının Ultimo Ratiosu: Yumuşak Güçten Sert Güce Türkiye’nin Suriye Politikası. Karadeniz Arastirmalari Dergisi, 15(60), 71–99.
• EKŞİ, Ö. (2010). İsrail çağrılmazsa gelmiyoruz. Hürriyet. 22 Mayıs 2020 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/israil-cagrilmazsa-gelmiyoruz-15682357 adresinden erişildi.
• ERCAN, M. ve AYATA, A. (2018). Değişen Uluslararası Sistemde ABD’nin Ortadoğu Politikalarının Sürdürülebilirliği. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (69), 114–129.
• ERKMEN, S. (2005). 1990’lardan Günümüze Türkiye-İsrail Stratejik İşbirliği. Uluslararası İlişkiler, 2(7), 157–185.
• EROL, M. S. ve ÇELİK, K. E. (2018). ABD’nin Suriye Politikasında Vekil Aktör Olarak Terör Örgütleri: YPG Örneği. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 2(2), 14–45.
• ERŞEN, E. (2016). Suriye Sorunu Gölgesinde Türkiye-Rusya İlişkilerinde Normalleşme Süreci. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3(2), 153–171. doi:10.16985/MTAD.2016227947.
• FIRAT, E. (2017). 1917’den 2017’ye bir asırdır bitmeyen mesele: Kudüs. Anadolu Ajansı. 29 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/1917-den-2017ye-bir-asirdir-bitmeyen-mesele-kudus/991875 adresinden erişildi.
• FIRAT, E. (2018). Dünya Trump’ın skandal Kudüs kararını kabul etmedi. Anadolu Ajansı. 29 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunya-trumpin-skandal-kudus-kararini-kabul-etmedi/1331060 adresinden erişildi.
• GÜDER, S. ve MERCAN, M. H. (2012). 2000 Sonrası Türk Dış Politikasının Temel Parametreleri ve Orta Doğu Politikası. İnsan & Toplum Dergisi, 2(3), 57–92. doi:10.12658/human.society.2.3.M0040.
• GÜRPINAR, B. (2017). Dış Politika ve Kamuoyu: Mavi Marmara Krizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(53), 241–253.
• Habertürk. (2009). “Türkiye’ye yakışan neyse onu yaparız”. 22 Mayıs 2020 tarihinde https://www.haberturk.com/gundem/haber/127662-turkiyeye-yakisan-neyse-onu-yapariz adresinden erişildi.
• KAYA, M. (2019). Türk-İsrail İlişkileri ve Filistin. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1043–1065. doi:10.29029/busbed.563990.
• KAYGUSUZ, B. (2020). Son dakika: Yüzyılın Anlaşması nedir? Yeni Ortadoğu projesi: İsrail-Filistin. Habertürk. 31 Mayıs 2020 tarihinde https://www.haberturk.com/yuzyilin-anlasmasi-nedir-yeni-ortadogu-projesi-israil-filistin-2567589 adresinden erişildi.
• KURT, V. (2019). 11 Eylül’den Sonra ABD’nin Ortadoğu Politikası. SETA. 23 Nisan 2020 tarihinde https://www.setav.org/11-eylulden-sonra-abdnin-ortadogu-politikasi/ adresinden erişildi.
• NTV. (2017). Mavi Marmara’da ölenlerin ailelerine tazminatlar ödendi. 23 Mayıs 2020 tarihinde https://www.ntv.com.tr/turkiye/mavi-marmarada-olenlerin-ailelerine-tazminatlar odendi,zrJLFP2_BEiXF8Q9oj3NCw adresinden erişildi.
• ORAN, B. (2013). Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt III: 2001-2012). İstanbul: İletişim Yayınları.
• ORUÇ, H. (2014). ABD’nin İsrail-Filistin Politikası. researchgate.net. 28 Mayıs 2020 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/316967531_ABD’nin_Israil-Filistin_Politikasi adresinden erişildi.
• ÖRSELLİ, E. ve BABAHANOĞLU, V. (2019). Doğu Akdeniz’de Açılmaya Çalışılan Pandoranın Kutusu: Enerji Kaynaklarından Alan Hakimiyetine Uzanan Ekonomi Politik Hesaplar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 387-400.
• PİRİNÇÇİ, F. (2019). Sahanın masaya yansıması: ABD ile mutabakat ve Güvenli Bölge. Anadolu Ajansı. 18 Mayıs 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/analiz/sahanin-masaya-yansimasi-abd-ile-mutabakat-ve-guvenli-bolge/1618230 adresinden erişildi.
• RASİKOV, M. (2019). İsrail Lobisi ve Amerikan Dış Politikası. ULUSAM. 27 Mayıs 2020 tarihinde http://www.ulusam.com/wp-content/uploads/2019/02/ABD-Dış-Politikası-ve-İsrail-Lobisi.pdf adresinden erişildi.
• ŞAHİN, M. (2010a). Türkiye’nin Ortadoğu Politikası: Süreklilik ve Değişim. Akademik Ortadogu Dergisi, 4(2), 9–21.
• ŞAHİN, M. (2010b). ABD-İsrail İlişkileri: Böyle Dost Düşman Başına. Ortadoğu Analiz, 2(21), 39–45.
• SARIASLAN, F. (2019a). Filistin Sorunu ve Türkiye: Bir Denge Siyaeti. Fiistin Araştırmaları Dergisi, (6), 1–32.
• SARIASLAN, F. (2019b). Türkiye-İsrail İlişkilerinde Değişmeyen Dinamik: Ekonomi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(4), 1065–1102. doi:10.33630/ausbf.536442.
• SİNKAYA, B. (2011). Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve Batı Etkisi. Adam Akademi, 1, 79–100.
• SÖNMEZOĞLU, F. (2016). Son On Yıllarda Türk Dış Politikası (1991-2015). İstanbul: DER Yayınları.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. Türkiye - İsrail Siyasi İlişkileri. 14 Mayıs 2020 tarihinde http://www.mfa.gov.tr/turkiye-israil-siyasi-iliskileri.tr.mfa adresinden erişildi.
• TAŞTEKİN, F. (2020). Trump’ın damadına hazırlattığı “Yüzyılın Anlaşması”: Filistin için son tasfiye planı. BBC. 31 Mayıs 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51320835 adresinden erişildi.
• The White House. (2017). National Security Strategy of the United States of America. Washington.
• TRT Haber. (2019a). Türkiye bölgeye barış ve huzur götürüyor. 18 Mayıs 2020 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/gundem/turkiye-bolgeye-baris-ve-huzur-goturuyor-434744.html adresinden erişildi.
• TRT Haber. (2019b). Bakan Çavuşoğlu Güvenli Bölge’yi harita üzerinden tek tek anlattı. 18 Mayıs 2020 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-cavusoglu-guvenli-bolgeyi-harita-uzerinden-tek-tek-anlatti-437131.html adresinden erişildi.
• UZER, U. (2011). Türkiye-İsrail İlişkilerinde Bunalım. Ortadoğu Etütleri, 2(2), 137–168.
• YALÇIN, H. B. (2015). Obama Stratejisi ve Ortadoğu. Akademik ORTA DOĞU, 9(2), 55–74. YILMAZ, T. (2009). Uluslararası Politikada Ortadoğu. Ankara: Barış Platin Yayınevi.