The Validity and Reliability Study of the Beliefs About Earthquake Preparedness Scale (BAEPS) Based on the Health Belief Model

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 554 - 578, 30.09.2024

Ömer Demir , Nuran Aydemir

https://doi.org/10.31682/ayna.1303088

Öz

Earthquakes are natural hazards that can lead to adverse outcomes. However, it is possible to prevent such hazards from turning into disasters through efficient disaster risk management. Therefore, the aim of the current study is to develop a measurement tool based on the Health Belief Model (HBM). We conducted item analysis and exploratory factor analysis in the first stage of the study, followed by confirmatory factor analysis in the second stage. In the two stages, the sample sizes were 176 and 577, respectively. In the first stage, we removed three items from the scale. The analyses revealed that the scale, comprising five factors and 11 items, explained 72% of the total variance. We named the factors perceived threat, perceived benefits, perceived barriers, cues to action, and health motivation. The Cronbach Alpha internal consistency of the total scale was .70. The confirmatory factor analysis findings showed that χ2/df and RMSEA were within the acceptable fit range, while SRMR, CFI, GFI, and AGFI were within the good fit range. The confirmatory factor analysis confirmed the factor structure obtained from the exploratory factor analysis. In summary, the present study demonstrates that the Beliefs About Earthquake Preparedness Scale is a valid and reliable measurement tool.

Anahtar Kelimeler

earthquake preparedness, disaster preparedness, the health belief model, health psychology, public health

Sağlık İnanç Modeline Dayalı Depreme Hazırlık İnançları Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Öz

Depremler, tüm dünyada ve Türkiye’de farklı boyutlarda olumsuz sonuçlar doğuran doğa kaynaklı tehlikelerden biridir. Ancak doğru bir afet risk yönetimi anlayışıyla tehlikenin afete dönüşmesi engellenebilmektedir. Bu nedenle mevcut çalışmanın amacı, depreme hazırlık davranışlarına yönelik inançların Sağlık İnanç Modeli çerçevesinde incelenmesini sağlayacak bir ölçüm aracının geliştirilmesi olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle 14 maddeden oluşan ölçeğin madde analizi ve açımlayıcı faktör analizi gerçekleştirilmiş, ikinci aşamada ise ilk aşamada elde edilen faktör yapısı, yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak yürütülen doğrulayıcı faktör analiziyle farklı bir örneklemde sınanmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında 176 yetişkin katılımcıdan veri toplanırken ikinci aşamanın örneklemi ise 577 yetişkin katılımcıdan oluşmaktadır. Çalışma kapsamında yürütülen madde analizi ve açımlayıcı faktör analizi sonrasında üç madde, madde-toplam korelasyonu ve tek faktöre yüklenme kriterleri için gerekli şartları karşılayamamış ve ölçekten çıkarılmıştır. Bu durumda ölçeğin beş faktör ve 11 maddeden oluşan faktör yapısı toplam varyansın %72’sini açıklamaktadır. Söz konusu beş faktör algılanan tehdit, algılanan yararlar, algılanan engeller, eylem ipuçları ve sağlık motivasyonu olarak isimlendirilmiştir. Ölçeğin tamamının Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısı ise .70 olarak hesaplanmıştır. İkinci aşamada yürütülen doğrulayıcı faktör analizi bulgularına göre χ2/sd ve RMSEA değerlerinin kabul edilebilir uyum aralığında; SRMR, CFI, GFI ve AGFI değerlerinin ise iyi uyum aralığında olduğu görülmektedir. Çalışma kapsamında yürütülen analiz bulguları sonucunda ilk aşamada elde edilen beş faktörlü yapının ikinci aşamada farklı bir örneklemde doğrulandığı görülmüştür. Sonuç olarak, 11 maddeden oluşan Depreme Hazırlık İnançları Ölçeğinin depreme hazırlık davranışlarına yönelik inançların ölçümünde kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğuna kanaat getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

depreme hazırlık, afete hazırlık, sağlık inanç modeli, sağlık psikolojisi, halk sağlık

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Başkanlığı [AFAD]. (t.y.). Deprem. 2 Şubat 2022 tarihinde https://www.afad.gov.tr/afadem/deprem adresinden erişildi.
• Ajzen, I. (1985). From intentions to actions: A theory of planned behavior. Action Control, 11-39. https://doi.org/10.1007/978-3-642-69746-3_2
• Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Turkish Journal of Social Work Year, 2(1), 1-15.
• Amini, R., Biglari, F., Khodaveisi, M. ve Tapak, L. (2021). Effect of education based on the health belief model on earthquake preparedness in women. International Journal of Disaster Risk Reduction, 52. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101954
• Amini, R., Biglari, F., Khodaveisi, M. ve Tapak, L. (2021). Effect of education based on the health belief model on earthquake preparedness in women. International Journal of Disaster Risk Reduction, 52. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101954
• Arama Kurtarma Derneği [AKUT]. (t.y.). Deprem öncesinde alınacak önlemler. 1 Şubat 2022 tarihinde https://afet.akut.org.tr/deprem-oncesinde-alinacak-onlemler-nelerdir/ adresinden erişildi.
• Arcaya, M., Raker, E. J. ve Waters, M. C. (2020). The social consequences of disasters: Individual and community change. Annual Review of Sociology. https://doi.org/10.1146/annurev-soc-121919
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamalarda Eğitim Yönetimi (32), 470-483.
• Cheung, Y. B., Neo, S. H., Yang, G. M., Lee, G. L., Teo, I., Koh, A. R. X., Thumbo, J ve Wee, H. L. (2020). Two valid and reliable short forms of the Singapore caregiver quality of life scale were developed: scqols-10 and scqols-15. Journal of Clinical Epidemiology, 121, 101-108. https://doi.org/10.1016/j.jclinepi.2020.02.003
• Cho, E. ve Kim, S. (2015). Cronbach’s coefficient alpha: Well known but poorly understood. Organizational Research Methods, 18(2), 207-230. https://doi.org/10.1177/1094428114555994
• Coppola, D. P. (2015). Introduction to international disaster management (Third edition.). Butterworth Heinemann, Elsevier.
• Demir, Ö. (2023). Bireylerin depreme hazırlık davranışlarına yönelik tutum ve inançlarının sağlık psikolojisi kuramları çerçevesinde incelenmesi. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Ejeta, L. T., Ardalan, A. ve Paton, D. (2015). Application of behavioral theories to disaster and emergency health preparedness: A systematic review. PLoS Currents Disasters, 7. https://doi.org/10.1371/currents.dis.31a8995ced321301466db400f1357829
• Ejeta, L. T., Ardalan, A., Paton, D. ve Yaseri, M. (2016). Predictors of community preparedness for flood in Dire-Dawa town, Eastern Ethiopia: Applying adapted version of health belief model. International Journal of Disaster Risk Reduction, 19, 341-354. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.09.005
• Fabry, P., Gagneur, A. ve Pasquier, J. C. (2011). Determinants of A (H1N1) vaccination: cross sectional study in a population of pregnant women in Quebec. Vaccine, 29(9), 1824-1829. https://doi.org/10.1016/J.VACCINE.2010.12.109
• Federal Emergency Management Agency [FEMA]. (2017). Earthquake safety checklist. https://www.fema.gov/sites/default/files/2020-07/fema_earthquake_earthquake-safety-checklist_110217.pdf
• Field, A. (2018). Discovering statistics using IBM SPSS Statistics (5. Basım). Sage Publications Ltd.
• Fishbein, M. ve Ajzen, I. (2010). Predicting and changing behavior: the reasoned action approach. New York: Taylor & Francis.
• George, D. ve Mallery, P. (2019). IBM SPSS Statistics step by step (15. Basım). New York: Taylor & Francis. https://doi.org/10.4324/9780429056765
• Gözüm, S. ve Çapık, C. (2014). Sağlık davranışlarının geliştirilmesinde bir rehber: Sağlık inanç modeli. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 7(3), 230-237.
• Gregory, R. J. (2007). Psychology testing: History, principles, and applications (5. Basım.). Allyn & Bacon, Boston.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J. ve Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis (7. Basım). New York: Pearson.
• Hochbaum, G. M. (1958). Public participation in medical screening programs: A socio-psychological study. Public Health Service Publication, 572.
• Inal, E., Altintas, K. H. ve Dogan, N. (2018). The development of a general disaster preparedness belief scale using the health belief model as a theoretical framework. International Journal of Assessment Tools in Education, 5(1), 146-158. https://doi.org/10.21449/ijate.366825
• Inal, E., Kocagöz, S. ve Turan, M. (2012). Basic disaster consciousness and preparation levels. Turkiye Acil Tip Dergisi, 12(1), 15-19. https://doi.org/10.5505/1304.7361.2012.05658
• Jones, C. J., Smith, H. ve Llewellyn, C. (2014). Evaluating the effectiveness of health belief model interventions in improving adherence: a systematic review. Health Psychology Review, 8(3), 253-269. d https://doi.org/oi:10.1080/17437199.2013.802623
• Jose, R., Narendran, M., Bindu, A., Beevi, N., L, M. ve Benny, P. V. (2021). Public perception and preparedness for the pandemic COVID 19: A health belief model approach. Clinical Epidemiology and Global Health, 9, 41-46. https://doi.org/10.1016/J.CEGH.2020.06.009
• Kadıoğlu, M. (2008). Modern, bütünleşik afet yönetiminin temel ilkeleri. İçinde M. Kadıoğlu ve E. Özdamar (Edl.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri içinde (ss. 1-34). Ankara: JICA Türkiye Ofisi.
• Karancı, A. N. (2008). Afet zararlarını azaltmada psikolojinin önemi. İçinde M. Kadıoğlu ve E. Özdamar (Edl.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri (1. Basım, ss. 51-58). Ankara: JICA Türkiye Ofisi.
• Karancı, A. N., Akşit, B. ve Dirik, G. (2005). Impact of a community disaster awareness training program in Turkey: Does it influence hazard-related cognitions and preparedness behaviors? Social Behavior and Personality, 33(3), 243-258. https://doi.org/10.2224/sbp.2005.33.3.243
• Kasapoğlu, A. ve Ecevit, M. (2003). Impact of the 1999 East Marmara earthquake in Turkey. Population and Environment, 24(4), 339-358. https://doi.org/10.1023/A:1022453722574
• Kasapoğlu, E. (2007). Depremler ve Türkiye hakkında bilmek istedikleriniz. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası.
• Kılıç, S. (2016). Cronbach’ın alfa güvenirlik katsayısı. Journal of Mood Disorders, 6(1), 47-48. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TWpBM09ESXpNdz09/cronbach-in-alfa-guvenirlik-katsayisi
• Kibar, F. A. (2019). T.C. Sağlık Bakanlığı Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi çalışanlarının bireysel olarak depreme hazırlık durumlarının ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi.
• Kline, R. B. (2019). Yapısal eşitlik modellemesinin ilkeleri ve uygulaması. (S. Şen, Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kohn, S., Lipkowitz Eaton, J., Feroz, S., Bainbridge, A. A., Hoolachan, J. ve Barnett, D. J. (2012). Personal disaster preparedness: An integrative review of the literature. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 6(3), 217-231. https://doi.org/10.1001/dmp.2012.47
• Kundak, S. ve Kadıoğlu, M. (2011). İlk 72 saat. İstanbul: T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• Maiman, L. A., Becker, M. H., Kirscht, J. P., Haefner, D. P. ve Drachman, R. H. (1977). Scales for measuring health belief model dimensions: A test of predictive value, internal consistency, and relationships among beliefs. Health Education & Behavior, 5(3), 215-231. https://doi.org/10.1177/109019817700500303
• Moran, L. A., Guyatt, G. ve Norman, G. R. (2001). Establishing the minimal number of items for a responsive, valid, health-related quality of life instrument. Journal of Clinical Epidemiology, 54(6), 571-579. https://doi.org/10.1016/s0895-4356(00)00342-5
• Naeem, F., Ayub, M., Masood, K., Gul, H., Khalid, M., Farrukh, A. ve Chaudhry, H. R. (2011). Prevalence and psychosocial risk factors of PTSD: 18 months after Kashmir earthquake in Pakistan. Journal of Affective Disorders, 130(1-2), 268-274. https://doi.org/10.1016/j.jad.2010.10.035
• Ong, A. K. S., Prasetyo, Y. T., Lagura, F. C., Ramos, R. N., Sigua, K. M., Villas, J. A. ve Redi, A. A. N. P. (2021). Factors affecting intention to prepare for mitigation of “the big one” earthquake in the Philippines: Integrating protection motivation theory and extended theory of planned behavior. International Journal of Disaster Risk Reduction, 63, 102467. https://doi.org/10.1016/J.IJDRR.2021.102467
• Öcal, A. (2019). Natural disasters in Turkey: Social and economic perspective. International Journal of Disaster Risk Management, 1(1), 51-61. https://doi.org/10.18485/ijdrm.2019.1.1.3
• Özdamar, K. (2017). Eğitim, sağlık ve davranış bilimlerinde ölçek ve test geliştirme yapısal eşitlik modellemesi. Nisan Kitabevi.
• Pınar, G., Öksüz, E., Beder, A. ve Elbaş, N. Ö. (2011). Testis kanseri taramalarında Champion’un sağlık inanç modeli ölçeğinin Türkçe uyarlamasının güvenirlik ve geçerliliği. Tıp Araştırmaları Dergisi, 9(2), 89-96.
• Priebe, S., Grappasonni, I., Mari, M., Dewey, M., Petrelli, F. ve Costa, A. (2009). Posttraumatic stress disorder six months after an earthquake. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 44(5), 393-397. https://doi.org/10.1007/s00127-008-0441-y
• Rosenstock, I. (1960). What research in motivation suggests for public health. American Journal of Public Health and the Nations Health, 50(3), 295-302. https://doi.org/10.2105/AJPH.50.3_PT_1.295
• Rosenstock, I., Strecher, V. J. ve Becker, M. H. (1988). Social learning theory and the health belief model. Health Education & Behavior, 15(2), 175-183. https://doi.org/10.1177/109019818801500203
• Rostami-Moez, M., Rabiee-Yeganeh, M., Shokouhi, M., Dosti-Irani, A. ve Rezapur-Shahkolai, F. (2020). Earthquake preparedness of households and its predictors based on health belief model. BMC Public Health, 20(1). https://doi.org/10.1186/s12889-020-08814-2
• Sato, H., Techasrivichien, T., Omori, A., Ono-Kihara, M. ve Kihara, M. (2019). Psychosocial consequences among nurses in the affected area of the great east Japan earthquake of 2011 and the Fukushima complex disaster a qualitative study. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 13, 519-526. https://doi.org/10.1017/dmp.2018.100
• Schmitt, N. (1996). Uses and abuses of coefficient alpha. American Psychological Association, 8(4), 350-353. https://doi.org/10.1037/1040-3590.8.4.350
• Shmueli, L. (2021). Predicting intention to receive COVID-19 vaccine among the general population using the health belief model and the theory of planned behavior model. BMC Public Health, 21(1), 804. https://doi.org/:10.1186/S12889-021-10816-7/TABLES/4
• Skinner, C. S., Tiro, J. ve Champion, V. L. (2015). The health belief model. İçinde K. Glanz, B. K. Rimer ve K. Viswanath (Ed.), Health Behavior: Theory, Research, and Practice (5. Basım, ss. 75-94). San Francisco: Jossey-Bass/Wiley.
• Tabachnick, B.G. ve Fidell, L.S. (2013). Using Multivariate Statistics (6. Basım). Pearson.
• Tavakol, M. ve Dennick, R. (2011). Making sense of Cronbach’s alpha. International Journal of Medical Education, 2, 53. https://doi.org/10.5116/IJME.4DFB.8DFD
• TBMM Destek Hizmetleri Başkanlığı. (t.y.). Deprem öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılması gerekenler. https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/brosurler/deprem_oncesinde_sirasinda_sonrasinda_yapilmasi_gerekenler.pdf
• Teitler-Regev, S., Shahrabani, S. ve Benzion, U. (2011). Factors affecting intention among students to be vaccinated against A/H1N1 influenza: A health belief model approach. Advances in Preventive Medicine, 1-8. https://doi.org/10.4061/2011/353207
• Uluslararası Afet Veri Tabanı [EM-DAT]. (2022). EM-DAT: Uluslararası Afet Veri Tabanı. Brüksel. https://public.emdat.be/
• Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu [IFRC]. (t.y.-a). What is a disaster? 2 Şubat 2022 tarihinde https://www.ifrc.org/what-disaster adresinden erişildi.
• Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu [IFRC]. (t.y.-b). Earthquakes. 2 Şubat 2022 tarihinde https://www.ifrc.org/earthquakes adresinden erişildi.
• Varol, N. ve Gültekin, T. (2016). Afet antropolojisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1431-1436. https://doi.org/10.17755/esosder.89650
• Whetzel, E., Walker-Cillo, G., Chan, G. K. ve Trivett, J. (2013). Emergency nurse perceptions of individual and facility emergency preparedness. Journal of Emergency Nursing, 39(1), 46-52. https://doi.org/10.1016/J.JEN.2011.08.005
• Yang, Z. J. (2015). Predicting young adults’ intentions to get the H1N1 vaccine: an integrated model. Journal of Health Communication, 20(1), 69-79. https://doi.org/10.1080/10810730.2014.904023