THE COLLECTION OF ETHNOGRAPHIC ITEMS OF THE KARAKALPAKS (from the State Museum of History of Uzbekistan)

Yıl 2025, Sayı: 121, 125 - 146, 21.03.2025

Mansur Safayev

Öz

This article examines the ethnographic collection of the Karakalpak people preserved in the State Museum of History of Uzbekistan. The study focuses on the systematization, scholarly research, and popularization of these artifacts. Particular attention is given to traditional clothing, carpets, handicrafts, and household items that reflect the historical and cultural heritage of the Karakalpaks. The processes of museification and exhibition display, as well as the role of 20th-century expeditions in shaping the collection, are analyzed. The research methodology is based on a comparative analysis of ethnographic artifacts, their interpretation within a historical and cultural context, and the systematization of ornamental motifs that reflect the traditions and worldview of the Karakalpak people.
This study highlights the significance of the collection for interdisciplinary research in ethnography, art history, and museology. The findings demonstrate that these materials play a crucial role in preserving the cultural identity of the Karakalpaks, integrating them into contemporary scholarly and cultural discourses, and promoting the ethnographic heritage of Central Asia. The research also underscores the need for further expeditions to address gaps in the collection, particularly in the areas of daily life and ritual objects.

Anahtar Kelimeler

Ethnography, Karakalpak culture, museum exhibits, traditional crafts, cultural heritage.

КОЛЛЕКЦИЯ ЭТНОГРАФИЧЕСКИХ ПРЕДМЕТОВ КАРАКАЛПАКОВ (на примере собрания Государственного музея истории Узбекистана)

Öz

В данной статье рассматривается этнографическая коллекция каракалпакского народа, хранящаяся в Государственном музее истории Узбекистана. Исследование направлено на анализ систематизации, научного изучения и популяризации данных артефактов. Особое внимание уделено традиционной одежде, коврам, ремесленным изделиям и предметам быта, отражающим историко-культурное наследие каракалпаков. Анализируются процессы музеефикации и музейного оформления экспонатов, а также роль экспедиций, проведенных в XX веке, в формировании коллекции. Методология исследования основана на сравнительном анализе этнографических артефактов, их интерпретации в историко-культурном контексте, а также систематизации орнаментальных мотивов, отражающих традиции и мировоззрение каракалпакского народа.
Исследование подчеркивает значение коллекции для междисциплинарных исследований в области этнографии, искусствоведения и музееведения. Полученные результаты показывают, что данные материалы играют ключевую роль в сохранении культурной идентичности каракалпаков, способствуют их интеграции в современные научные и культурные дискурсы, а также популяризации этнографического наследия Центральной Азии. В ходе исследования подчеркивается необходимость дальнейших экспедиций для восполнения пробелов в коллекции, особенно в сфере быта и ритуальных предметов.

Anahtar Kelimeler

Этнография, каракалпакская культура, музейные экспонаты, традиционные ремёсла, культурное наследие.

ҚАРАҚАЛПАҚТАРДЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ ЗАТТАР КОЛЛЕКЦИЯСЫ (Өзбекстан тарихы мемлекеттік мұражайындағы топтамалар негізінде)

Öz

Бұл мақалада Өзбекстан Мемлекеттік тарих музейінде сақталған қарақалпақ халқының этнографиялық мұраларының топтамасы қарастырылады. Зерттеу осы артефактілерді жүйелеу, ғылыми зерттеу және танымал ету мәселелеріне бағытталған. Әсіресе дәстүрлі киімдер, кілемдер, қолөнер бұйымдары мен қарақалпақтардың тарихи-мәдени мұрасын бейнелейтін тұрмыстық заттарға ерекше назар аударылады. Экспонаттарды музейлендіру және оларды музейде рәсімдеу үдерістері, сондай-ақ ХХ ғасырда жүргізілген экспедициялардың коллекцияның қалыптасуына тигізген ықпалы талданады. Зерттеу әдістемесі этнографиялық артефактілерді салыстырмалы талдауға, оларды тарихи-мәдени контексте түсіндіруге және қарақалпақ халқының дәстүрі мен дүниетанымын көрсететін ою-өрнек мотивтерін жүйелеуге негізделген.
Зерттеу коллекцияның этнография, өнертану және музейтану салаларындағы пәнаралық зерттеулер үшін маңыздылығын көрсетеді. Алынған нәтижелер бұл материалдардың қарақалпақ халқының мәдени бірегейлігін сақтауда шешуші рөл атқаратынын, олардың қазіргі ғылыми және мәдени дискурстарға интеграциялануына ықпал ететінін және Орталық Азияның этнографиялық мұрасын насихаттауға көмектесетінін айқындайды. Зерттеу, әсіресе, тұрмыс және рәсімдік заттар саласындағы олқылықтардың орнын толтыру үшін қосымша экспедициялар жүргізу қажеттігін атап көрсетеді.

Anahtar Kelimeler

Этнография, қарақалпақ мәдениеті, мұражай коллекциялары, дәстүрлі қолөнер, мәдени мұра.

KARAKALPAKLARIN ETNOGRAFİK EŞYALARININ KOLEKSİYONU (Özbekistan Devlet Tarih Müzesi’nden)

Öz

Bu makalede, Özbekistan Devlet Tarih Müzesi’nde bulunan Karakalpak halkına ait etnografik koleksiyon ele alınmaktadır. Çalışma, bu eserlerin sistematik şekilde tasnif edilmesi, bilimsel olarak incelenmesi ve tanıtılması üzerine odaklanmaktadır. Geleneksel giysiler, halılar, el sanatları ve Karakalpakların tarihi ve kültürel mirasını yansıtan ev eşyalarına özellikle dikkat çekilmektedir. Koleksiyonun oluşumunda 20. yüzyılda gerçekleştirilen keşif gezilerinin rolü, müzeleştirme süreçleri ve sergileme yöntemleri analiz edilmektedir. Araştırmanın metodolojisi, etnografik eserlerin karşılaştırmalı analizi, onların tarihî ve kültürel bağlamda yorumlanması ve Karakalpak halkının geleneklerini ve dünya görüşünü yansıtan süsleme motiflerinin sistematik hale getirilmesine dayanmaktadır.
Çalışma, koleksiyonun etnografya, sanat tarihi ve müzecilik alanlarındaki disiplinlerarası araştırmalar için önemini vurgulamaktadır. Elde edilen sonuçlar, bu materyallerin Karakalpakların kültürel kimliğinin korunmasında kritik bir rol oynadığını, onların kültürel söylemlere entegrasyonuna katkı sağladığını ve Orta Asya’nın etnografik mirasının tanıtımına destek olduğunu göstermektedir. Araştırma, özellikle günlük yaşam ve ritüel objeler alanındaki eksiklikleri tamamlamak amacıyla daha fazla keşif gezisinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Etnografya, Karakalpak kültürü, müze koleksiyonları, geleneksel zanaatlar, kültürel miras.

Kaynakça

• Алламуратов, А. (2019). Каракалпакское Декоративно-Прикладное Искусство. Вопросы художественного своеобразия. Самарканд: МИЦАИ.
• Аржанцева, И.А. (2016). Хорезм. История Открытий И Исследований. Этнографический Альбом. Ульяновск: ООО «Артишок».
• Богословская, И.В. (2021). У Моря Барханов, На Земле Такыров. Сборник Воспоминаний О Т.А.Жданко.Ташкент: SAN’AT.
• Богословская, И.В. (2019). Каракалпакский Орнамент: Образ И Смысл. Алматы: МИЦАИ.
• Доспанов, О.Т. & Юсупова, А.И. (2024). Государственный Музей Истории И Культуры Республики Каракалпакстан Монография. Нукус.
• Доспанов, О.Т. (2023). Видному Ученому Этнографу И Музееведу Х.Есбергенову 90 Лет. Ташкент.
• Иванов, П. П. (1935) Очерк Истории Каракалпаков. Москва.
• Исмаилова, Ж., & Левтеева, Л. (2020). Ўзбекистон Маданий Мероси Муаллифлик Туркуми: Ўзбекистон Тарихи Давлат Музейи Тўплами. Иккинчи Қисм. Этнографик Фонд Китоб-Альбоми. Тошкент: East Star Media МЧЖ.
• Кубель, Е.Л. (2013). Основные Занятия Каракалпаков В Фото Коллекциях А.Л. Мелкова(МАЭ).СПб.: МАЭ РАН.
• Материалы К Историко-Этнографическому Атласу Средней Азии И Казахстана. (1961). М.-Л.
• Минасянц, В.С., & Алпаткина, Т.Г.(2014). Т.М. Миргиязов - Малоизвестное Имя В Среднеазиатской Археологии. Ташкент.
• Русяйкиной, С.П. (1961). Музейные Этнографические Фонды Как Источник Для Составления Историко-Этнографического Атласа Средней Азии И Казахстана. М.-Л. C.36-85.
• Садыкова Н., Лефтеева Л., Султонова Н., & Турсуналиев, К.(1986). Кустарные Промыслы В Быту Народов Узбекистана XIX – XX Веков. Т.: Фан.
• Садыкова, Н.С. (1974). Музей Истории Народов Узбекистана Им. М.Т. Айбека. / Наука в Узбекистане. Ташкент: Фан.C.250-272.
• Садыкова, Н.С. (1975). Музейное Дело В Узбекистане. Ташкент: Фан.
• Садыкова, Н.С. (1966). Этнографические Коллекции Музея Истории Народов Узбекистана (История Комплектования И Краткое Описание). Ташкент.
• Содиқова, Н. (1981). Маданий Ёдгорликлар Хазинаси. Тошкент: Фан.
• Центральный Архив Академии Наук Республики Узбекистан. (1946). Фонд 54, опись 1, дело 26, листы. Академия Наук УзССР
• Центральный Архив Академии Наук Республики Узбекистан. (1950). Фонд 59, личное дело Турды Миргиязова. Академия Наук УзССР
• Этнография Каракалпаков. (1980). XIX-начало XX века (Материалы исследования). Ташкент: ФАН.
• Doniyorov, A. X., Bo‘riyev, O.B., & Ashirov, A.A. (2020) Markaziy Osiyo Xalqlari Etnologiyasi. Toshkent: NIF MSH.