TEMETTUAT (TEMETTÜ VERGİSİ) KAYITLARININ SOSYO-EKONOMİK ANALİZE KATKISI: MENGEN/AĞALAR KÖYÜ (1844-1845)

Yıl 2025, Sayı: 123, 103 - 134, 27.09.2025

Fatih Kıran , Cengiz Güney

Öz

1844-1845 Temettuat Defterine göre Ağalar köyünün sosyo-ekonomik görünümünü ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma Halkbilim ve Muhasebe Tarihi alanlarının multidisipliner bir çalışma örneğini oluşturmaktadır. Araştırmacılar yapmış olduğu saha çalışmasında Ağalar köyünde ve (göç nedeni ile) İstanbul’da yaşayan köylüler ile “görüşme” yöntemini kullanarak veri toplamıştır. Aynı zamanda Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivlerinde araştırma yaparak Ağalar köyünün 1844-1845 tarihli temettuat kayıtlarına ulaşmıştır (Belge inceleme). Çalışma, saha çalışması sırasında toplanan bilgiler ve 1844-1845 tarihli temettuat defterinden elde edilen veriler ışığında şekillenmiştir. Bu şekliyle çalışma multidisipliner bir çalışma özelliği taşımaktadır. 1844-1845 Temettuat Defteri'ne dayanan bu çalışma sonucunda, Ağalar köyünün o tarihlerde 135-270 arasında tahmin edilen bir nüfusa sahip; 27 haneli bir köy olduğu söylenebilir. Köylülerin Türkçe, Arapça ve Farsça kökenli isimler taşıdığı ve temelde dört ana meslekle uğraştıkları (işçi, çiftçi, öğrenci ve oduncu) bulgulanmıştır. Bolu’nun geniş ormanları nedeniyle sınırlı tarım, birçok köylünün köy dışında çalışmasına yol açmış, İstanbul bu açıdan hedef şehir olarak seçilmiştir. Hayvancılık daha çok küçükbaş hayvancılık şeklinde yapılmaktadır. Koyun, keçi ve arıcılığa odaklanılan köyün, toplam vergi geliri 15.358 kuruştur. Bazı haneler yardıma muhtaç, vergi ödeyemez bir haldedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti tarihi , Mengen/Ağalar köyü , Halkbilimi , Muhasebe tarihi , 1844-1845 yılı temettuat defterleri

CONTRIBUTION OF TEMETTUAT (DIVIDEND TAX) REGISTERS TO SOCIO-ECONOMIC ANALYSIS: MENGEN/AĞALAR VILLAGE (1844-1845)

Öz

This study, which aimed to reveal the socio-economic profile of Ağalar Village based on 1844-1845 Temettuat registers records, constitutes an example of a multidisciplinary study in the fields of Folklore and Accounting History. The researchers collected data using the “interview” method with villagers living in Ağalar Village and in Istanbul (due to migration) during the field study. At the same time, the 1844-1845 temettuat records of Ağalar Village were accessed in the Presidency Ottoman Archives. The study was shaped in the light of the data collected during the field study and the data obtained from the 1844-1845 records. Thus, the study is multidisciplinary. The records from the 1844-1845 Temettuat registers showed that Ağalar Village had a population estimated between 135-270 at that time with 27 households. Villagers had names of Turkish, Arabic and Persian origin and that they were basically engaged in four main professions (worker, farmer, student and lumberjack). Animal husbandry took the form of small livestock breeding. The village, which focused on sheep, goats and beekeeping, had a total tax income of 15.358 kuruş. Due to the large forests of Bolu region where Ağalar Village is located, limited agriculture led many villagers to work outside the village, and because it had the greatest employment potential . Finally, some households were in need of assistance and could not pay their taxes.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire history , Mengen/Ağalar village , Folklore , Accounting history , 1844-1845 Dividend books

ВКЛАД НАЛОГОВЫХ ЗАПИСЕЙ О ДИВИДЕНДАХ В СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ: ДЕРЕВНЯ МЕНГЕН/АГАЛАР (1844-1845 ГГ.)

Öz

Данное исследование, целью которого является выявление социально-экономического облика деревни Агалар на основании теметтуатских записей 1844–1845 годов, представляет собой отраслевое исследование в области фольклористики и истории бухгалтерского учета. В ходе экспедиционной работы исследователи собрали материалы методом интервью с жителями деревни Агалар и переселенцами, проживающими в Стамбуле. Кроме того, посредством работы в Президентском управлении Османского архива были изучены теметтуатские записи деревни Агалар за 1844–1845 годы (документальный анализ). Исследование опирается как на сведения, полученные в ходе экспедиции, так и на данные из теметтуатских регистров за указанный период. В этой связи работа носит междисциплинарный характер. На основании данных «Теметтуатской книги» (книги дивидендного налога) 1844–1845 годов установлено, что в тот период в деревне Агалар проживало около 135–270 человек, объединённых в 27 домохозяйств. Имена жителей имели, главным образом, тюркское, арабское и персидское происхождение; основными сферами их занятости были четыре вида деятельности: рабочие, земледельцы, учащиеся и лесозаготовители. Огромные лесные массивы Болуского региона ограничивали возможности для земледелия, вследствие чего многие жители вынуждены были искать заработок за пределами деревни, преимущественно направляясь в Стамбул, обладавший наибольшим потенциалом трудоустройства. Животноводство в деревне велось преимущественно в форме мелкого скотоводства. Основное внимание уделялось разведению овец, коз и пчеловодству. Совокупный налоговый доход деревни составил 15 358 курушей (денежная единица того времени). При этом часть домохозяйств нуждалась в помощи и не могла уплачивать налоги.

Anahtar Kelimeler

История Османской империи , деревня Менген/Агалар , фольклор , история учета , теметтуатские книги 1844-1845 гг

ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУҒА ДИВИДЕНДТІҢ (ДИВИДЕНДТІҢ САЛЫҚ) ҚОСУЫ: МЕҢГЕН/АҒАЛАР АУЫЛЫ (1844-1845)

Öz

11844-1845 жылдардағы теметтуат жазбалары арқылы Ағалар ауылының әлеуметтік-экономикалық көрінісін ашуды мақсат еткен бұл зерттеу фольклор және бухгалтерия тарихы салаларындағы салалық зерттеуді құрайды. Зерттеушілер Ағалар ауылында және Стамбұлда (көші-қонға байланысты) тұратын ауыл тұрғындарымен сұхбаттаса отырып, экспедициядық жұмыс барысында деректер жинақтады. Сондай-ақ Президенттік басқарма Османлы мұрағатына зерттеу жасау арқылы Ағалар ауылының 1844-1845 жылдардағы теметтуат жазбаларына (құжаттарды талдау) қол жеткізді. Зерттеу экспедициялық жұмыс кезінде жинақталған ақпарат пен 1844-1845 жылдардағы теметтуат жазбаларынан алынған деректерден тұрады. Осыған байланысты зерттеу көпсалалы сипатқа ие. 1844-1845 жылдардағы «Теметтуат дәптері» (дивиденд салығы дәптері) деректеріне сүйене отырып, бұл зерттеу Ағалар ауылында сол кезеңде 27 отбасы, шамамен 135-270 тұрғын өмір сүргенін анықтады. Ауыл тұрғындарының аттары көбіне түрік, араб, парсы сөздерінен келгені, негізінен төрт негізгі кәсіппен айналысқаны анықталды: жұмысшы, егінші, оқушы, ағаш өңдеуші. Болу аймағының алып орманды алқаптан тұруы ауыл шаруашылығымен (егін) айналысуға мүмкіндік бермегендіктен көптеген ауыл тұрғындары ауылдан тыс жерде жұмыс істеуге мәжбүр болған және халық көбіне Стамбұлға аттанған. Бұл ауылдағы мал шаруашылығы негізінен ұсақ мал түрінде жүргізілді. Қой, ешкі және ара шаруашылығымен айналысатын ауылдың жалпы салық түсімі 15.358 куруш (сол кездегі ақша түрі) болған. Кей отбасылар көмекке зәру болғандықтан салық төлей алмаған.

Anahtar Kelimeler

Осман империясының тарихы , Менген/Ағалар ауылы , фольклор , есеп тарихы , 1844-1845 Теметтуат кітапшалары

Kaynakça

• References
• Arslan, İ. (2002). XIX. Yüzyıl Osmanlı tarihinde temettuat defterlerinin yeri: İğdiç (Selimağa Köyü) temettuat defteri örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (5), 57-86.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2000). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. 2. Baskı. İstanbul.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, (9) 2, 28-40.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halk bilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Doğan, M. (2013). Mengen havzası’nın nüfus gelişimi ve sorunları. Coğrafya Dergisi, (23), 19-33.
• Ekici, M. (2017). Derleme yöntem ve teknikleri. Ö. Oğuz, (Ed.), Türk halk edebiyatı el kitabı içinde (p. 417-438). Grafiker Yayınları.
• İnalcık, H. (1996), Osmanlı imparatorluğu toplum ve ekonomi. Eren Yayıncılık.
• Lewis, B. (2020). Modern Türkiye’nin doğuşu. Arkadaş Yayınevi. Örnek, S. V. (1995). Türk halk bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öz, M. (2010). Tahrir. TDV islâm ansiklopedisi içinde (s. 425-429). TDV Yayınları.
• Özdemir, T. (1987). Mengen ilçe merkezinde şehir içi arazi kullanımı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Özer, İ. (2000). Temettuat defterlerinde Somuncu Baba’nın nesebi. Akademik Araştırmalar Dergisi, (4) 5, 593-610.
• Öztürk, S. (2003). Türkiye’de temettuat çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (1) 1, 287-304.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü-III. MEB Yayınları.
• Şener, A. (1990). Tanzimat dönemi Osmanlı vergi sistemi. İşaret Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi. Gökçesu Nahiyesi, Ağalar Köyü Temettuat Defteri.ML.VRD.TMT.d.3145. H-29-12-1261.
• Ürekli, B.  Özdoğan, A, N (2019). Temettuat defterine göre İnlüce köyünün sosyal ve ekonomik görüntüsü (1844-1845), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (47), 197-215.
• Yükçü, S  Fidancı, N.  Soysal, U. (2014). Osmanlı devletinde temettuat defterlerinin önemi ve vergisel açıdan değerlendirilmesi: Tire kazası örneği. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (7), 170-199.
• Oral Sources
• OS 1: Tınaz, Necmi. Ağalar village 1948. University graduate. Bank teller. (Interview: 11.07.2015).
• OS 2: Çetin, Ziya. Ağalar village 1936. Primary school graduate. Carpenter. (Interview: 11.07.2015).
• OS 3: Acar, Havva. Ağalar village 1930. Didn’t go to school (Knows how to read and write). Housewife. (Interview: 11.07.2015).
• OS 4: Yıldız, Zihni. Ağalar village 1951. Primary school graduate. Chef. (Interview: 11.07.2015).
• OS 5: Madakbaş, Halit. Ağalar village (?) Primary school graduate, Chef. (Interview: 11.07.2015).
• OS 6: Sipahi, Nurol. Ağalar village 1976. High school graduate. Chef. (Interview: 11.07.2015).
• Electronic Resources
• URL 1: https://www.nufusune.com/6901-bolu-mengen-agalar-koy-nufusu (14.03.2024).