Samsun ekolojik koşullarında bazı iki sıralı arpa (Hordeum vulgare conv. distichon) çeşitlerinin verim, verim unsurları ile bazı kalite özelliklerinin incelenmesi

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 23 - 34, 01.06.2017

Abdulveli Sirat , İsmail Sezer

Öz

Bu çalışmada, bölgeye uyumlarını belirlemek amacıyla 12 arpa çeşidinin (Fahrettinbey, Cumhuriyet-50, Özdemir-05, Kalaycı-97, Çıldır-02, İnce-04, Efes-98, Erciyes, Çumra-2001, Sladoran, Tarm-92 ve Tokak-157/35) verim ve verim unsurları ile birlikte bazı kalite kriterleri, 2007-2008 ve 2008-2009 yetiştirme dönemlerinde Samsun’da (Gelemen) incelenmiştir. Denemeler her iki yıl, tesadüf blokları deneme deseninde 4 tekrarlamalı olarak kurulmuş olup, incelenen bütün tarımsal özellikler yönünden çeşitler arasında önemli farklar bulunmuştur. Çeşitlerin başaklanma süresi 120.00-132.00 gün, olgunlaşma süresi 160.00-170.63 gün, bitki boyu 91.59-121.27 cm, m2’deki başak sayısı 400.29-493.75 adet, başak uzunluğu 7.28-9.56 cm, başaktaki tane sayısı 24.29-27.28 adet, başakta tane ağırlığı 0.94-1.06 g, hasat indeksi % 34.61-43.00, tane verimi 378.47-525.50 kg/da, tane iriliği oranı % 81.94-91.19, 1000 tane ağırlığı 37.82-49.84 g, hektolitre ağırlığı 65.83-70.48 kg, ham protein oranı ise % 10.26-12.00 arasında değişim göstermiştir. En yüksek tane verimine Sladoran, Fahrettinbey ve Çumra-2001 çeşitleri (sırasıyla, 525.50, 512.57 ve 507.25 kg/da), en yüksek 1000 tane ağırlığına Fahrettinbey (49.84 g) ve Sladoran (47.97 g) çeşitleri, en yüksek hektolitre ağırlığına Sladoran (70.48 kg) ve Fahrettinbey (69.15 kg) çeşitleri, en yüksek ham protein oranına ise Efes-98 çeşidi (% 12.00) sahip olmuştur. Bu çalışma sonucunda verim ve kalite özellikleri bakımından düşünüldüğünde, Sladoran, Fahrettinbey ve Çumra-2001 çeşitlerinin, diğer çeşitlere göre Samsun koşullarında umutvar çeşitler olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arpa, çeşit, tane verimi, verim unsurları, kalite

Kaynakça

• Abacı, A.Y., 1989. Tokat Yöresinde 1987 sonbaharında ekilen 40 arpa hat ve çeşidinde verim ve verim öğeleri üzerinde araştırma. Cumhuriyet Üniv. Fen Bil. Enst. Basılmamış Yüksek Lisans tezi.
• Akdeniz, H., Keskin, B., Yılmaz, Ş., Oral, E., 2004. Bazı arpa çeşitlerinin verim ve verim unsurları ile bazı kalite özellikleri üzerinde bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Zir. Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 14(2): 119-125.
• Akıncı, C., Gül, İ., Çölkesen, M., 1999. Diyarbakır koşullarında bazı arpa çeşitlerinin tane ve ot verimi ile bazı verim unsurlarının belirlenmesi. Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, s. 405-410, Adana.
• Akkaya, A., Akten, Ş., 1986. Kıraç koşullarda farklı gübre uygulamalarının bazı kışlık arpa çeşitlerinde kışa dayanıklılık ve dane verimi ile bazı verim öğelerine etkisi. Doğa, Tr. Tar. Or. D., C:10, S:2, 127-140.
• Aktaş, B., Eren, H., 2014. Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin tane verimi stabilitesi ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 23(2): 69-76.
• Anonim, 2016. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul (Erişim Tarihi: 28.07.2017).
• Anonymous, 2014. FAO Production Year Book. Food and agriculture organisation of united nations, Roma. (http:// www.fao.org/organic ag/) (Erişim Tarihi: 02.07.2017).
• Aydoğan, S., Şahin, M., Akçacık, A.G., Ayrancı, R., 2011. Konya koşullarına uygun yüksek verimli ve kaliteli arpa genotiplerinin belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 25 (1): 10-16.
• Baker, R.J., Gebeyehou, G., 1982. Comparative growth analysis of two spring wheats an done spring barley. Crop Sci. 22: 1225-1229.
• Baş, M., 1987. Arpalarda ekim zamanının verim ve diğer bazı özellikler üzerine etkisi. Cumhuriyet Üniv. Fen Bil. Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bozkurt, İ., Tuğay, M.E., 1999. Arpada (Hordeum vulgare L.) çeşit x çevre etkileşimleri üzerinde bir araştırma. Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, Genel ve Tahıllar (Cilt 1) 15-18 Kasım, s. 228-233, Adana.
• Çölkesen, M., 1993. Buğday ve arpada kalitenin belirlenmesi. Harran Üniv. Zir. Fak. Derg., 4(1), 115-128, Şanlıurfa. Çölkesen, M., 1995. Yurdumuzun biralık arpa yetiştirme bakımından durumu. Harran Üniv. Zir. Fak. Derg., 1(1), 101-116, Şanlıurfa.
• Çölkesen, M., Eren, N., Öksen, A., 1994. Harran Ovası sulu koşullarda farklı ekim sıklığının ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve verim unsurlarına etkisi üzerine bir araştırma. I. Tarla Bitkileri Kongresi. Agronomi Bil. 1: s. 311-314.
• Doğan, Y., Kendal, E., Karahan, T., Çiftçi, V., 2014. Diyarbakır koşullarında bazı arpa genotiplerinde verim ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (JAFAG), 31 (2), 31-40, Tokat.
• Dokuyucu, T., Kırtok, Y., 1995. Kahramanmaraş koşullarında 2 sıralı arpa çeşit ve hatlarının (Hordeum distichon) bazı tarımsal özelliklerinin incelenmesi, III. Arpa-Malt Sempozyumu Bildirileri, Konya.
• Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O., Gürbüz, F., 1987. Araştırma ve Deneme Metotları (İstatistik Metotları-II). Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. No: 1021, Ders Kitabı, No: 295, Ankara.
• Efe, H., Yıldırım, M.B., 1992. Bazı mutant hatlarda verim ve verim kompenentlerinin kalıtım derecesi tahminleri. II. Arpa-Malt Semineri. 25-27 Mayıs, Konya, s. 265-270.
• Elgün, A., Certel, M., 1987. Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ürünleri Teknolojisi Bölümü, s. 100-104, Erzurum.
• Elgün, A., Türker, S., Bilgiçli, N., 2001. Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü. Selçuk Üniv. Zir. Fak. Gıda Müh. Bölümü. Yay. No:2, Konya.
• Engin, A., 2005. Adıyaman koşullarına uygun yüksek verimli ve kaliteli maltlık arpa çeşitlerinin belirlenmesi. GAP IV. Tarım Kongresi (21-23 Eylül), s. 759-763, Şanlıurfa.
• Er, C., 2011. Çeşit adayı arpa genotipinin farklı koşullarda tarımsal özellikleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Erkul, A., Ünay, A., 2007. Aydın ekolojik koşullarında ileri arpa hatlarında verim, verim öğeleri ve agronomik özelliklerin saptanması. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran 2007, Erzurum. s. 174-178.
• Geçit, H.H., Adak, M.S., 1988. Osman Tosun Gen Bankasındaki 1-96 sıra numaralı arpa materyalinde bazı morfolojik ve fizyolojik özelliklerin belirlenmesi. Ankara Üniv. Zir. Fak., Cilt 39, Fasikül 1-2, 326-335, Ankara.
• Gençtan, T., 1982. İki sıralı arpa çeşitlerinde verim ve verim etkili başlıca karakterler ve bunların kalıtımı. Ankara Üniv. Zir. Fak. Tarla Bit. Böl. Basılmamış Doçentlik Tezi.
• Gülümser, A., Bozoğlu, H., Pekşen, E., 2013. Araştırma ve Deneme Metotları. OMÜ, Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No: 48, Üçüncü Baskı, s. 264, Samsun.
• Johnson, J.W., Hanng, W., Moss, R.B, 1988. Optimizing row spacing and seeding rate for soft red winter wheat. Agronomy Journal, 80:16-166.
• Kalaycı, M., Siirt, S., Aydın, M., Özbek, K., 1991. Yıllık Çalışma Raporu. Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Eskişehir.
• Kandemir, N., 2004. Tokat-Kazova şartlarına uygun maltlık arpa çeşitlerinin belirlenmesi. GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 94-100.
• Karadoğan, T., Sağdıç, Ş., Çarkçı, K., Akman, Z., 1999. Bazı arpa çeşitlerinin Isparta ekolojik şartlarına uyum yeteneklerinin belirlenmesi. Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım, Cilt 1, s. 395-400, Adana.
• Karahan, T., 2005. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ekolojik koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerin verim ve verim öğelerin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Karahan, T., Sabancı, C.O., 2010. Güneydoğu Anadolu ekolojik koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin verim ve verim öğelerinin belirlenmesi. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 27(1):1-11.
• Kendal, E., Kılıç, H., Tekdal, S., Altıkat, A., 2010. Bazı arpa genotiplerinin Diyarbakır ve Adıyaman kuru koşullarında verim ve verim unsurlarının incelenmesi. Harran Üniversitesi Zir. Fak. Dergisi, 14(2): 49-58.
• Kılınç, M., Kırtok, Y., Yağbasanlar, T., 1992. Çukurova koşullarına uygun arpa çeşitlerinin geliştirilmesi üzerine araştırmalar. II. Arpa-Malt Semineri, 25-27 Mayıs 1992, s. 205-218.
• Kırtok, Y., Genç, İ., 1979. Çukurova koşullarında arpa çeşitlerinin verim ve verim unsurları üzerine araştırma. Çukurova Üniv. Zir. Fak. Yıllığı. Adana.
• Klatt, A.R., Dinçer, N., Yakar, K., 1973. Problems associated with breeding spring and winter durums in Turkey. Proc. of the Symp. on Genetics and Breeding Durum Wheat, Univ. di Bari, 14-18, Maggio, 327-335.
• Koca, Y.O., Erekul, O., Sabancı, S., Zeybek, A., Yiğit, A., 2015. Akdeniz kuşağında yetiştirilen arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinde verim unsurları ve tane kalite özelliklerinin belirlenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(1): 9-15.
• Korkut, K.Z., Ünay, A., 1987. Tahıllarda başak taslığı gelişimi ile verim öğeleri arasındaki ilişkiler üzerine araştırmalar. TÜBİTAK Türkiye Tahıl Sempozyumu, 6-9 Ekim, TOAG, s. 329-336, Bursa.
• Köycü, C., Sezer, İ., Bulanık, N., Kurt, O., 1988. Samsun ekolojik şartlarında yetiştirilen arpanın tane verim ile bazı kalite karakterlerine N.P.K.’lı gübrelerin etkileri üzerinde bir araştırma. OMÜ. Zir. Fak. Dergisi, 3(2):159-170, Samsun.
• Kün, E., 1996. Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları). Üçüncü Baskı, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yay. Yayın No: 1451, Ders Kitabı: 431, Ankara.
• Kün, E., Özgen, M., Ulukan, H., 1992. Arpa çeşit ve hatlarının kalite özellikleri üzerinde araştırmalar. II. Arpa-Malt Semineri, 25-27 Mayıs, s. 70-79, Konya.
• Loffler, C.M., Rauch, T.L., Busch, R.H., 1985. Grain and plant protein relationship in hard spring wheat. Crop Sci. 25:521-524.
• May, L., Van Sanford, D.A., Mackown, C.T., Cornelius, P.L., 1991. Genetic variation for nitrogen use in soft red x hard red winter wheat populations. Crop Sci. 31:626-630.
• Mut, Z., Gülümser, A., Sirat, A., 2010. Comparison of stability statistics for yield in barley (Hordeum vulgare L.). African Journal of Biotechnology, 9(11):1610-1618.
• Mut, Z., Sirat, A., Sezer, İ., 2014. Samsun koşullarında bazı iki sıralı arpa (Hordeum vulgare conv. distichon) genotiplerinde tane verimi ile başlıca tarımsal özelliklerin belirlenmesi ve stabilite analizi. YYÜ Tarım Bilimleri Dergisi, 24(1): 60-69.
• Naneli, İ., Sakin, M.A., Kıral, A.S., 2015. Tokat-Kazova şartlarında bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. GOÜ. Ziraat Fak. Der. 32(1): 91-103.
• Öktem, A., Çölkesen, M., 2000. Harran Ovasında yetiştirilen iki sıralı arpa çeşitlerinde verim ve bazı agronomik karakterlerin belirlenmesi. Harran Üniv. Zir. Fak. Dergi., 4(3-4), 53-64.
• Öktem, A., Engin, A., Çölkesen, M., 2004. Arpada (Hordeum vulgare L.) genotip x çevre interaksiyonları ve stabilite analizi. Tarım Bilimleri Dergisi. 10(1) 31-37.
• Özen, S., Akman, Z., 2015. Yozgat ekolojik koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10(1): 35-43.
• Öztürk, İ., Avcı, R., Kahraman, T., 2007. Trakya Bölgesinde yetiştirilen bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurları ile bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Dergi., 21(1): 59-68.
• Öztürk, İ., Avcı, R., Kaya, R., Vulchev, D., Popova, T., Valcheva, D., Dimova, D., 2014. Bazı arpa (Hordeum vulgare L.) genotiplerinin Edirne koşullarında verim ve bazı tarımsal özelliklerinin incelenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 23 (2):41-48.
• Poehlman, J.M., 1985. Adaptation and Distribution. Barley, American Society of Agronomy Number 26 in the Series, Madison, Wisconsin.
• Sade, B., Topal, A., Soylu, S., 1999. Konya sulu koşullarında yetiştirilebilecek makarnalık buğday çeşitlerinin belirlenmesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 8-11 Haziran, s. 91-96, Konya.
• Sezginer, G., 1991. Tokat şartlarında ekim zamanlarının arpa çeşit ve hatlarında verim ve diğer agronomik özellikler üzerine etkisi. Cumhuriyet Üniv. Fen Bil. Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sirat, A., 2014. Orta Karadeniz Bölgesi koşullarına uygun maltlık ve yemlik arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin belirlenmesi. Namık kemal Üniv., Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi (Jotaf), 11(1): 9-17, Tekirdağ.
• Sirat, A., Sezer, İ., 2005. Samsun ekolojik koşullarına uygun arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin belirlenmesi. OMÜ. Zir. Fak. Dergisi, 20(3):72-81, Samsun.
• Sirat, A., Sezer, İ., 2009. Bafra Ovası koşullarına uygun arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin belirlenmesi. OMÜ. Anadolu Tarım Bilim. Dergi., 24(3), 167-173, Samsun.
• Sirat, A., Sezer, İ., 2013a. Samsun ekolojik koşullarında bazı iki ve altı sıralı arpa (Hordeum vulgare L.) genotiplerinin verim ve verim unsurları ile kalite özelliklerinin belirlenmesi. YYÜ Tarım Bilimleri Dergisi, 23(1):10-17.
• Sirat, A., Sezer, İ., 2013b. Samsun koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Türkiye 10. Tarla Bitkileri Kongresi, 10-13 Eylül, s. 664-669, Konya.
• Sönmez, F., Ülker, M., Yılmaz, N., Ege, H., Apak, R., 1996. Farklı ekim sıklıklarının bazı kışlık arpa çeşitlerinde verim ve verim öğelerine etkisi. YYÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 6 (1): 133-146, Van.
• Tosun, H., 1993. Altı adet tescilli ve iki adet tescile aday arpa (Hordeum vulgare L.) Çeşidinin genotip x çevre interaksiyonu ile bunların adaptasyonu üzerine araştırmalar. Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst., Doktora Tezi (Basılmamış), Konya.
• Van Sanford, D.A., Mackown, C.T., 1986. Variation in nitrogen use efficiency among soft red wheat genotypes. Theor. Appl. Genet. 72: 158-163.
• Yurtsever, N., 1984. Deneysel İstatistik Metotları. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:12, Ankara.