1.     HAKEM SORUMLULUKLARI

Birçok farklı hakem değerlendirmesi modeli vardır. Bir hakem değerlendirme süreci, aşağıdaki tabloda yer alan herhangi bir kombinasyondan bir seçenek seçerek işleyebilir. Bāb Mimarlık ve Tasarım Dergisi’nin özellikleri aşağıdaki tabloda işaretlenmiştir.

                          Çizelge 1. Hakem değerlendirmesi çeşitleri

1.1  Mesleki Sorumluluk

1.Editörler, kendi çıkar çatışmalarının yanı sıra çalışanlarının, yazarlarının çıkarlarını yönetmek için sistemlere sahip olmalıdır.

2.  Editörler mümkün olan en iyi değerlendirmeleri alabilmek için gönderilen makalenin içeriğinin kapsamında çalışmış olan en uygun hakemi o makaleye atamalıdır.

3. Potansiyel hakemler, dergiye kendi kişisel ve iş bilgilerini vermelidir. Ve doğru ve kanıtlanmış uzmanlık bilgilerini, geçerli iletişim bilgileriyle sunmalıdırlar.

            4. Hakemin makaleyi gözden geçirme sürecinde başka bir kimsenin kimliğine bürünmek veya taklit etmek ciddi bir kötü davranış olarak kabul edilir.

1.2  Çakışan çıkarlar

1. Hakemler tüm potansiyel rakip veya çelişkili çıkarları beyan etmelidir.

2. Hakem halen, yazarların herhangi biriyle aynı kurumda çalışıyorsa veya yakın zamanda (örneğin, son 3 yıl içerisinde) yazarların danışmanıysa veya yakın işbirliği içindeyse veya ortak hibe sahibiyse makaleleri incelemeyi kabul etmemelisiniz.

            3. Hakem, başvuru niyetinde olmayan, sadece görüş almak için gönderilen bir makaleyi gözden geçirmeyi kabul etmemelidir. Ayrıca hakem, henüz yazım aşamasında olduğu veya başka bir dergide değerlendirme aşamasında olan çok benzer konudaki makaleleri değerlendirmeyi kabul etmemelidir.

1.3  Zamana Riayet

            Hakem incelemeyi tamamlayamazsa,  makul bir zaman dilimi içinde bunu bildirmelidir. Hakem ona incelemesi için gönderilmiş makaleyi değerlendirmede yetkili hissetmiyorsa, ve önerilen ya da karşılıklı kararlaştırılan zaman dilimi içinde bir incelemeyi bitiremeyeceğini düşünüyorsa incelemeyi kabul etmemelidir.

Hakem, şartlarının değiştiği bir durumda ya da anlaşmaya uymayacağı bir durumda ise, veya başka sebeplerden dolayı değerlendirme için daha fazla zaman istiyorsa derhal dergiye haber vermelidir.

Eğer hakem bir sebepten dolayı inceleme yapamıyorsa, kendi kişisel düşüncelerinin etkisi olmadan ve makalenin belirli bir sonuç alması (olumlu ya da olumsuz) niyetinde olmadan, tamamen uzmanlıklarına dayanarak ve alternatif hakemler için önerilerde bulunması faydalı olacaktır.

1.4  İlk Adımlar

Hakem makaleyi, ek veri dosyaları ve yardımcı materyalleri (örneğin, değerlendirme talimatları, gerekli etik ve politika bildirimleri) ile baştan sona okuduktan sonra, eğer bir şeylerin netliğinden emin değilse ve ihtiyaç duyduğu eksik ögeler varsa bunları talep etmek üzere dergiye başvurmalıdır.

Hakem, derginin izni olmadan yazarlarla doğrudan iletişime geçmemelidir. Hakem incelemeye başlamadan önce yapacağı incelemenin kapsamını anlaması önemlidir.

1.5  Gizlilik

Hakem, değerlendirme sürecinin gizliliğine saygı göstermelidir ve hakem, makaleyi incelemesi sürecinde elde edilen bilgileri kendi veya başkalarının çıkarları için kullanmaktan veya başkalarının dez avantajına ve itibarsızlaşmasına neden olmaktan kaçınmalıdır.

Hakem, başka birini (danışmanlık yaptığı ilk araştırma yıllarındaki biri dahil) makaleyi değerlendirme sürecine dergiyi haberdar etmeden dahil etmemelidir. Makaleyi inceleme sürecinde hakeme yardımcı olan bireylerin adları dergi kayıtlarına geçirilip dergi ile ilişkilendirilmeli ve çabalarından dolayı takdir edilmelilerdir.

1.6  Önyargı ve Rekabetçi İlgi Alanları

Hakem, uyruk, dini veya siyasi inançlar, yazarların cinsiyetleri veya diğer özellikleri ne olursa olsun bir makalenin kökenleri veya ticari düşünceler ile ilgili fikirlere tarafsız kalmalıdır.

Hakem adil ve tarafsız bir inceleme sunmayı engelleyebilecek rekabet çıkarlarını fark ederse, dergiyi bilgilendirmeli ve tavsiye almalıdır.

Hakem bir cevap beklerken, inceleme isteğinin geri alınması durumunda makaleye ve ilgili materyale bakmaktan kaçınmalıdır. Benzer şekilde, derleme sürecini gereğinden fazla geciktirmemek için bir makalenin konuyla ilgili yönlerini değerlendirmek için gerekli uzmanlığa sahip olmadığını fark ederse, derhal dergiye haber vermelidir.

Çift kör inceleme yapılması durumunda, hakem yazarın kimliğinden şüpheleniyorsanız ve bu bilginin herhangi bir potansiyel rekabet veya çıkar çatışması yaratacağını düşünürse mutlaka dergiye haber vermelidir.

1.7  Etik İhlallerden Şüphe Edilmesi

Hakem araştırma ve yayın etiğiyle ilgili herhangi bir usulsüzlükle karşılaşırsa dergiye haber vermelidir.

Hakemin, örneğin makalenin hem araştırılması hem de yazılması ve başvurması sırasında uygunsuz davranışın meydana geldiğine dair kaygıları olabilir.  Başka bir örnek olarak da makalenin başka bir dergiye eş zamanlı gönderimde olduğunu veya yayımxlanmış bir makale ile arasında önemli bir benzerlik olduğunu fark edebilirler.

Hakem bunlar veya diğer etik kaygılar söz konusu olduğunda, doğrudan editör ile irtibata geçmeli ve kendi başına araştırmaya çalışmamalıdır. Dergi ile güvenli bir iş birliği yapmak ve dergi daha fazla bilgi veya tavsiye istemediği sürece kişisel olarak soruşturmamak uygundur.

1.8  Hakem Değerlendirmesinin Aktarılabilirliği

Yayıncıların, hakem değerlendirmelerini yayıncının portföyündeki diğer dergilere aktarma ile ilgili yayın politikaları olabilir (bazen taşınabilir veya basamaklı hakem değerlendirmesi olarak da adlandırılır).

Hakemlerden, değerlendirmelerinin aktarılması için izin vermeleri istenebilir (eğer dergi politikasına uygunsa).

 Eğer bir makale bir dergiden reddedilir ve başka bir dergiye gönderilirse ve hakemden aynı makaleyi değerlendirmesi istenirse, hakem iki başvurunun birbirinden farklı olabileceği ve derginin de değerlendirme kriterlerinin ve kabul şartlarının farklı olabileceğini göz önünde bulundurarak tekrar değerlendirme yapmalıdır.

Hakem, şeffaflık ve verimlilik adına, makaleyi daha önce incelediğini ve herhangi bir değişiklik yapmadığını dergiye açıklayarak, yeni dergi için orijinal değerlendirmesini (orijinal dergiden izin ile) kullanması uygun olabilir.

1.9  Rapor Hazırlama

1.9.1       Format

Hakem değerlendirme yazmak ve göndermek için dergilerin talimatlarını takip etmelidir. Belirli bir format veya puanlama gerekiyorsa, dergi tarafından sağlanan araçları kullanmalıdır. Hakemlerden yazarın yazılarını geliştirmelerine yardımcı olacak geri bildirimler vererek, değerlendirmelerinde nesnel ve yapıcı olmaları beklenmektedir.

Örneğin, hakemler eleştirilerinde özgün olmalıdır ve editörlerin değerlendirmelerine yardımcı olmak ve genel ifadeleri doğrulamak için uygun referansları destekleyici kanıtlar sağlamalıdırlar. Hakemlerden profesyonel olmaları ve düşmanca, tahrik edici, aşağılayıcı kişisel yorumlardan ve asılsız suçlamalar yapmaktan kaçınmaları beklenmektedir.

1.9.2       Uygun Geri Bildirim

Hakem, makalenin güçlü ve zayıf yönlerinin adil, dürüst ve tarafsız bir şekilde değerlendirilmesinin editörün sağlaması gerektiğini unutmamalıdır.

 Dergi hakemin gizli yorumları editöre gönderebilmesine olanak sağlamalıdır. Aynı zamanda bu yorumlar yazarlar tarafından da okunabilen yorumlarda olmalıdır. Dergi ayrıca kabul / gözden geçirme / reddetme önerisini de isteyebilir; herhangi bir öneri, incelemede verilen yorumlar ile uyumlu olmalıdır.

Hakem makalenin tamamını gözden geçirmediyse, makalenin hangi yönlerini değerlendirdiğini belirtmelidir.

Hakem editöre göndereceği yorum ve önerilerinin yazarlara göndereceği raporla tutarlı olduğundan emin olmalıdır; çoğu geri bildirim yazarların göreceği rapora konulmalıdır.

Hakemin editöre yaptığı gizli yorumlar iftira veya sahte suçlama içermemelidir ve yorumlar yazarların yorumları göremeyeceğinin bilgisiyle yapılmalıdır.

1.9.3       Dil ve Stil

Hakem makalenin yazarın kendi makalesi olduğunu unutmamalı ve bu nedenle makaleyi kendi tercih ettiği tarzda yeniden yazmaya çalışmamalıdır. Ancak netliği artıran değişiklik önerilerinde bulunabilirler.

 Ayrıca, hakem yazarların ana dili olmayan veya yetkin olmadığı bir dilde yazmasından kaynaklanan dil sorunlarının farkında vardığında geri bildirimleri ile bu durumu uygun ve saygılı bir şekilde ifade etmelidir.

1.9.4       Daha Sonraki Çalışmalar İçin Öneriler

Hakem değerlendirme süreci için dergiden başka birini dahil etme izni almadıysa hakem raporunu kendisi hazırlamalıdır.  Hakem makalede yer alan herhangi bir rakip hakkında adil olmayan negatif yorumlar ve haksız kritikler yapmaktan kaçınmalıdır.

Hakem, yazarların atıf sayımını artırmak veya çalışma arkadaşının (ya da bir çalışanının) çalışmasının görünürlüğünü arttırmak için çalışmasına yapılan atıf önerilerini dahil etmekten kaçınmalı; öneriler geçerli akademik veya teknolojik nedenlere dayanmalıdır.

Hakem, değerlendirme sürecini değerlendirme raporunu kasıtlı olarak geciktirerek veya dergi ya da yazardan gereksiz ek bilgi talep ederek uzatmamalıdır.

1.10        Hakem Değerlendirmeleri 

  Hakemler değerlendirme sürecinde aşağıdaki soruları cevaplayacaktır:

- Makalenin başlığı ve alt başlıkları çalışmayı yeterince yansıtmakta mıdır?

- Makalenin özeti, çalışmanın amacını, yöntemini ve ulaşılan sonuçları kapsamakta mıdır? 

- Makalenin bilime / sanat alanına özgün bir katkısı var mıdır?

- Makalede kullanılan yöntem ve uygulanışı yeterli midir?

- Makalede sorunsal ile kavramlar birbirleriyle bağlantılı mıdır ve yerinde kullanılmış mıdır?

- Makalede kullanılan dil ve ifade yeterli düzeyde midir?

- Makalede yararlanılan kaynaklar güncel, konu ile ilgili ve yeterli midir?

- (Varsa) Makalede kullanılan şekiller ve tablolar yeterli midir?  

- Aynı konuda bir makale yazsaydınız, bu makaleden yararlanır mıydınız?

-Metin içindeki kaynaklar, kaynakçada belirtilmiş mi?

-Kaynakçada metin içinde geçmeyen kaynak var mı?