An Analysis of the 2024 Social Studies Curriculum in the Context of Empathy Skills within the Scope of Character and Value Education

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 2274 - 2293, 28.08.2025

Betul Yıldız , Tuba Cengelci Köse

https://doi.org/10.51460/baebd.1675772

Öz

This study aims to examine whether the learning outcomes in the 4th, 5th, 6th and 7th grade Social Studies Curriculum (SSC) and the virtue-value-action model in the common text of the Türkiye Century Education Model (TCEM) within the scope of character and value education reflect the empathy skill. Document analysis based on qualitative research approach was used in the study. The data sources of the study consisted of the 2024 SSC and the common text of the TCEM. The data of the study were analyzed through descriptive analysis. According to the results obtained in the study, within the scope of the 2024 SSC, the treatment of empathy skill at the 4th, 5th, 6th and 7th grade levels shows differences according to the empathy types. It was concluded that the virtue-value-action model of the TCEM common text reflects the empathy skill to a significant extent. In line with the findings of the study, suggestions for the development of empathy skills within the scope of character and value education in the social studies course were presented.

Anahtar Kelimeler

Social studies , Social Studies Curriculum , Empathy skills

Karakter ve Değer Eğitimi Kapsamında 2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Empati Becerisi Bağlamında İncelenmesi

Öz

Bu araştırma, karakter ve değer eğitimi kapsamında 4, 5, 6 ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında (SBDÖP) yer alan öğrenme çıktıları ile Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) öğretim programları ortak metninde yer alan erdem-değer-eylem modelinin empati becerisini yansıtma durumunu incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemine dayalı olarak doküman incelemesi işe koşulmuştur. Araştırmanın veri kaynaklarını 2024 SBDÖP ve TYMM öğretim programları ortak metni oluşturmaktadır. Araştırmanın verilerinin çözümlenmesinde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, 2024 SBDÖP kapsamında, 4, 5, 6 ve 7. sınıf düzeylerinde empati becerisinin ele alınışı empati türlerine göre farklılıklar göstermektedir. Bu doğrultuda TYMM öğretim programları ortak metninde değer-erdem-eylem modelinin empati becerisini önemli ölçüde yansıttığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın bulguları doğrultusunda sosyal bilgiler dersinde karakter ve değer eğitimi kapsamında empati becerisinin geliştirilmesine yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler , Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı , Empati becerisi

Kaynakça

• Aktepe, V. (2010). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “yardımseverlik” değerinin etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aladağ, S. (2009). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde değer eğitimi yaklaşımlarının öğrencilerin sorumluluk değerini kazanma düzeyine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aran, Ö. C., & Demirel, Ö. (2008). Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 151-168.
• Baker, D. F. (2017). Teaching empathy and ethical decision making in business schools. Journal of Management Education, 41(4), 575–598.
• Balcı, N. (2008). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde değer eğitiminin etkililiği. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi. Eğitimi Bilimleri Enstitüsü.
• Basch, M. F. (1983). Empathic understanding: A review of the concept and some theoretical considerations. Journal of the American Psychoanalytic Association, 31(1), 101-126.
• Bayram, H. (2024). Toplumsallaşan ve sosyalleşen birey. S. Şimşek (Ed.), Sosyal bilgilerde öğrenme ve yenilenme becerileri içinde (ss. 173–194). Eğiten Yayıncılık.
• Bozkurt, D., & Köçer, M. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin karakter eğitimine ilişkin öz-yeterliliklerinin incelenmesi. Eğitimde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(2), 1-30.
• Casale, C., Thomas, C. A., & Simmons, T. M. (2018). Developing empathetic learners. Journal of Thought, 52(3-4), 3-18.
• Clark, A. J. (2014). Empathy in counseling and psychotherapy: Perspectives and practices. Routledge.
• Coşkun, D. (2011). İlköğretim birinci kademe 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi (Denizli ili örneği). (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çatlak, İ. H., & Yiğit, E. Ö. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarına empati becerisi ve farklılıklara saygılı olma değerinin kazandırılmasında storyline yönteminin etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 1794-1819.
• Çelikkaya, T., & Filoğlu, S. (2014). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değere ve değer eğitimine ilişkin görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 14(4), 1551-1556.
• Çengelci, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çengelci, T., & Yaşar, Ş. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimine ilişkin bir durum çalışması. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 2012(9), 1-23.
• Demirhan İşcan, C. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Deveci, H., & Bayram, H. (2022). Sosyal bilgilerin tanımı, kapsamı ve önemi. Ö. Gürdoğan Bayır, & T. Selanik Ay (Ed.ler). İlkokul ve ortaokul uygulama örnekleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s.11-34). Vizetek Yayıncılık.
• Dewey, J. (1933). How We Think: A Restatement of the Relation of Reflective Thinking to the Educative Process. Boston, MA: D.C. Heath & Co Publishers.
• Dilek, D. (2004). Tarihsel empati veya düş gücü (İmgelem). C. Öztürk & D. Dilek (Ed.ler). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 185-193). Pegem A Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2008). Çağdaş sosyal bilgiler anlayışı ışığında yeni sosyal bilgiler programının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77-96.
• Doğanay, A. (2009). Değerler eğitimi. İçinde C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi: Demokratik vatandaşlık eğitimi (s. 225-256). PegemA Yayıncılık.
• Dökmen Ü. (2003). İletişim Çatışmaları ve Empati. Sistem Yayıncılık.
• Dökmen, Ü. (2005). Sanatta ve günlük yaşamda iletişim çatışmaları ve empati. Sistem Yayıncılık.
• Dönmez, C., & Avcı, E. (2011). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin karakter eğitimine dair öz-yeterlikleri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 1(2), 114-128.
• Duman, M. (2011). Sosyal bilgiler dersi öğretim materyallerinde empati becerisinin geliştirilmesi: Amaç, kapsam ve etkililik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erken, M. (2009). Empati becerisinin ahlaki davranışlar üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ersoy, F. (2013). Sosyal bilgiler dersiyle bütünleştirilmiş aile katılımlı karakter eğitimi programının geliştirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ferenczi, S. (1933). Final contributions to the problems and methods of psychoanalysis. Basic Books.
• Fidan, N. K. (2024). Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi: Nitel bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(3), 361-388.
• Freud, S. (1958). Civilization and its discontents. Doubleday Anchor Books.
• Gerdes, K. E., Segal, E. A., Jackson, K. F., & Mullins, J. L. (2011). Teaching empathy: A framework rooted in social cognitive neuroscience and social justice. Journal of Social Work Education, 47(1), 109-131.
• Goetz, J. P., & LeCompte, M. D. (1984). Ethnography and qualitative design in educational research. Academic Press.
• Gün, Ö. (2022). Talim ve Terbiye Kurulunda program geliştirme çalışmaları (1946-1973). Takvim-i Vekayi, 10(1), 62-88.
• Güneş, S. (2019). Sosyal bilgiler dersinde yaratıcı drama yöntemiyle tarihsel empati becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlik temelli bir eylem araştırması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Gürdoğan Bayır, Ö., Çengelci Köse, T., & Deveci, H. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarına göre ilkokullarda değer eğitimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 317–339.
• Haigh, M. (2009). Fostering cross-cultural empathy with non-western curricular structures. Journal of Studies in International Education, 13, 271-284.
• Hunter, H. R. (2003). Affective empathy in children, measurement and correlation. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Griffith Üniversitesi.
• Kabapınar, Y. (2004). İlköğretimdeki hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde kullanılacak bir öğretim etkinliği olarak resim çizimi yoluyla empati. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(20), 85-100.
• Kabapınar, Y. (2005). Uygulama ve değerlendirme ölçütleriyle hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretiminde kullanılabilecek bir öğretim yöntemi olarak empati. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(9), 119-142.
• Kabapınar, Y. (Ed.) (2015) Empatiyle Gelişmek Empatiyi Geliştirmek: Çocuk ve Empati, Ankara, PegemA.
• Kan, Ç. (2010). Sosyal bilgiler dersi ve değerler eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 40(187), 138-145.
• Kan, Ç., & Tebiş, Z. (2022). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının empati becerisi açısından incelenmesi. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 474-487.
• Katılmış, A., Ekşi, H., & Öztürk, C. (2010). Sosyal bilgiler dersi kazanımlarıyla bütünleştirilmiş bilimsellik odaklı karakter eğitimi programının etkililiği. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 50-87.
• Kaya, N. B. (2011). Sosyal bilgiler dersi (4. ve 5. sınıf) öğretim materyallerinde empati becerisinin amaç, kapsam ve etkililik boyutlarında incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Keskin, S. C. (2007). Sosyal bilgiler derslerinde empati becerilerine dayalı öğretim tekniklerinin kullanılması. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Koçak, C., & Önen, A. S. (2013). Öğretmen adayları için empatik yönelimler ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(2), 947-964.
• Lee, J., Lee, Y., & Kim, M. H. (2018). Effects of empathy-based learning in elementary social studies. The Asia-Pacific Education Researcher, 27(6), 509-521. https://doi.org/10.1007/s40299-018-0413-2 adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Lickona, T. (1992). Educating for character: How our schools can teach respect and responsibility. Bantam Books.
• McMahon, S. D., Wernsman, J., & Parnes, A. L. (2006). Understanding prosocial behavior: The impact of empathy and gender among African American adolescents. Journal of Adolescent Health, 39(1), 135-137.
• Miles, M. B. and Huberman, M. A. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. London: Sage Publication.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programları Ortak Metni, https://gorusoneri.meb.gov.tr/ adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). https://tymm.meb.gov.tr/ogretim-programlari/sosyal-bilgiler-dersi adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Öztürk, C., & Deveci, H. (2020). Farklı ülkelerin sosyal bilgiler öğretim programlarının değerlendirilmesi. C. Öztürk (Ed.), Farklı ülkelerin sosyal bilgiler öğretim programları içinde (s. 1-42). Pegem Akademi.
• Pamuk, A. (2007). Karakter eğitimi ve sosyal bilgiler öğretimi. I. Ulusal İlköğretim Kongresi, Hacettepe Üniversitesi. (Sözlü bildiri).
• Piaget, J. (1965). The moral judgment of the child. Harcourt, Brace.
• Rachman, A. W. M. (1988). The rule of empathy: Sandor Ferenczi's pioneering contributions to the empathic method in psychoanalysis. Journal of the American Academy of Psychoanalysis, 16(1), 1-27.
• Ryan, K., & Bohlin, K. E. (1999). Building character in schools. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Salı, G., Köksal Akyol, A., Körükçü, Ö., Sarıaslan, S. (2019). A study on the adolescents’ attitudes towards environment and their empathic tendency. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (50), 51-70. https://doi.org/10.21764/maeuefd.371072 adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Seyhan, A. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencilere tarihsel empati becerisi kazandırma deneyimlerine ilişkin bir araştırma. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 1087-1104.
• Shapiro, L. E. (2000). Anne ve babalar için duygusal zekâ rehberi (Ü. Kartal, Çev.). Varlık Yayınları.
• Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution. The Psychological Record, 56(1), 3–21. https://doi.org/10.1007/BF03395534 adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Sözer, E. (2011). Sosyal bilgiler dersinin tanımı, kapsamı ve ilköğretim programındaki yeri. Ş. Yaşar (Ed.), Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 41-55). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Tahiroğlu, M. (2011). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde doğa sevgisi, temizlik ve sağlıklı olma değerlerinin öğretimi ve değerlere ilişkin öğrenci tutumlarının belirlenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tamayo, C. A., Rizkalla, M. N., & Henderson, K. K. (2016). Cognitive, behavioral and emotional empathy in pharmacy students: targeting programs for curriculum modification. Frontiers in Pharmacology, 7 (96), 1-8.
• Taner Derman, M. (2011). Farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki 10-11 yaş çocuklarına uygulanan empati eğitim programının saldırganlık düzeyleri üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Thompson, F. (1983). Empathy: an aim and a skill to be developed. Teaching History, 37, 22–26.
• Tikkanen, L., Anttila, H., Pyhältö, K., Soini, T., & Pietarinen, J. (2022). The role of empathy between peers in upper secondary students’ study engagement and burnout. Frontiers in Psychology, 13, 978546. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.978546 adresinden 27.03.2025 tarihinde erişilmiştir. Tonga, D., & Uslu, S. (2015). Sosyal bilgiler dersinde kazanım-değer ilişkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 91-110.
• Uğur, A. (2007). Oluşturmacı sosyal bilgiler öğretiminde örnek olay incelemesi tekniği kullanımının öğrencilerin empatik düşünme becerilerine etkisi. Bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ünlüer, G. (2022). Sosyal bilgiler dersinde empati becerisinin kazandırılmasına ilişkin aile görüşleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(35), 821-843.
• Wynn, C. E., Ziff, E., Snyder, A. H., Schmidt, K. T., & Hill, L. L. (2023). The sociological role of empathy in the classroom. Teaching Sociology, 51(2), 181-192.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Y., & Çalışkan, A. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin 21. Yüzyıl insan profili açısından değerlendirilmesi. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(26), 204-220.
• Yılmaz, S. (2013). Sosyal bilgiler öğretiminde bir yöntem olarak dramanın kullanımına ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 14 (2), 123-145.
• Yılmaz-Yüksel, A. (2003). Empati eğitim programının ilköğretim öğrencilerinin empatik becerilerine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yiğittir, S., & Bal, M. S. (2013). Sosyal bilgiler dersinde karakter eğitimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 239-260.
• Yontar, A. (2013). Sosyal bilgiler programında kazandırılması hedeflenen sorumluluk değeri ve empati becerisi arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.