Soruşturma Temelli Fen Öğretim Uygulamaları Süresince Tutulan Defterlerin Bilimsel Süreç Becerileri Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 3, 4648 - 4668, 28.12.2025

Zeynep Öztürk , Zeki Bayram

https://doi.org/10.51460/baebd.1759205

Öz

Araştırmada fen bilimleri derslerinde soruşturma defteri kullanımının bilimsel süreç becerileri bağlamında incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma; 2023-2024 eğitim- öğretim yılının bahar döneminde Ankara’da bir ortaokulda öğrenim gören altıncı sınıf öğrencilerinin katılımıyla gerçekleşmiş ve bu öğrencilerle fen bilimleri derslerinde soruşturma temelli etkinlik uygulamaları yapılmıştır. Öğrencilerin uygulamalar esnasında tuttukları fen defterleri, soruşturma sürecine dair tüm kayıtları kapsadığından dolayı soruşturma defteri olarak tanımlanmıştır. Araştırmada, gönüllü olan öğrenciler arasından gruplarında en az bir kere grup yazıcılığı rolünü üstlenmiş olma ölçütü kullanılarak seçilen 6 öğrencinin soruşturma defterleri incelenmiş ve sonrasında o öğrencilerle görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada defterlerin incelenmesinde Bilimsel Süreç Beceri listesinden yararlanılmıştır. Bu liste kullanılarak dereceli puanlama anahtarı elde edilmiştir. Dereceli puanlama anahtarında, süreçte esnek soruşturma temelli öğretim uygulamaları yapıldığı için esnek soruşturma adımlarına uygun olan becerilere odaklanılmıştır. Soruşturma defterlerinde yer alan bilimsel süreç becerilerinin öğrenciler tarafından kullanılma yeterlilik düzeyleri 0- Yeterli değil, 1- Kısmen yeterli ve 2- Tamamen yeterli şeklinde iki farklı araştırmacı tarafından puanlanmıştır. Yapılan bu araştırma ile tahmin, hipotez kurma, karşılaştırma-sınıflama, verileri kaydetme, yorumlama-sonuç çıkarma, sunma bilimsel süreç becerilerinin öğrenciler tarafından kullanma yeterlilik düzeyleri ortaya çıkarılmıştır. Öğrencilerin özellikle “Hipotez Kurma” ve “Yorumlama-Sonuç Çıkarma” gibi becerileri kullanmadaki yeterlilik düzeylerinin diğer bilimsel süreç becerilerine göre daha düşük olduğu dikkat çekmiştir. Soruşturma defterleri incelendiğinde genel olarak “Hipotez Kurma ve Yorumlama- Sonuç Çıkarma” becerilerini kullanmada bu öğrencilerin ya kısmen yeterli (1) ya da yeterli olmadıkları (0) tespit edilmiştir. Sonuçlar doğrultusunda bilimsel yöntemlerin aşamalarını temel alan, öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanmalarına fırsat veren soruşturma defterlerinin fen eğitiminde yaygınlaştırılması gerektiğine dair önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fen Eğitimi , Soruşturma Temelli Öğrenme , Soruşturma Defterleri , Bilimsel Süreç Becerileri

Examining Notebooks Kept Within the Scope of Inquiry-Based Science Teaching Practices in the Context of Scientific Process Skills

Öz

This study aimed to examine the use of inquiry notebooks in science classes within the context of scientific process skills. The study was conducted with sixth-grade students attending a middle school in Ankara during the spring semester of the 2023-2024 academic year, and these students implemented inquiry-based activities in their science classes. The science notebooks kept by the students during the activities were defined as inquiry notebooks because they contained all records of the inquiry process. The inquiry notebooks of six students, selected from among the volunteers based on the criterion that they had acted as group writers at least once in their groups, were examined, and then interviewed. The Science Process Skills List was used to analyze the notebooks. This list was used to generate a rubric. Because flexible inquiry-based teaching practices were implemented throughout the process, the rubric focused on skills suitable for flexible inquiry steps. This study explored students' proficiency levels in the scientific process skills of prediction, hypothesizing, comparing and classifying, recording data, interpreting and drawing conclusions, and presenting. It was noted that students' proficiency levels in skills such as "Forming Hypotheses" and "Interpreting and Drawing Conclusions" were lower than in other science process skills. Based on the results, suggestions were made that inquiry notebooks, which are based on the stages of scientific methods and provide students with opportunities to use their science process skills, should be expanded in science education.

Anahtar Kelimeler

Science Education , Inquiry- Based Learning , Inquiry Notebooks , Science Process Skills

Kaynakça

• Alberta Learning. (2004). Focus on inquiry: A teacher’sguidetoimplementinginquiry-based learning. AlbertaLearning.
• Atun, T. ve Bayram, Z. (2020). Soruşturmaya dayalı fen öğretiminin 5. sınıf öğrencilerinde öz düzenleme becerileri gelişimine etkisi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 659–679.
• Bayram, Z. (2015). Öğretmen adaylarının rehberli sorgulamaya dayalı fen etkinlikleri tasarlarken karşılaştıkları zorlukların incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 15–29.
• Bayram, Z. (2020). Esnek soruşturma temelli öğretim (ESTÖ) tasarım ve uygulamalar (1. baskı). Pegem Akademi.
• Çalım, Ö. B. (2023). Fen bilimleri öğretmenlerinin bilimsel soruşturma anlayışlarının incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çalışkan, İ. (2014). Fen öğretmen eğitiminde fen defterleri kullanımına ilişkin uluslararası karşılaştırmalı bir durum çalışması. Eğitim ve Bilim Dergisi, 39(175), 108–120.
• Demir, M. (2012). Yaparak yazarak bilim öğrenimi (YYBÖ) yaklaşımının ilköğretim öğrencilerinin fen akademik başarılarına ve fen ve teknoloji dersine yönelik tutumlarına etkisi. Milli Eğitim Dergisi, (195), 146–165.
• Demir, R. (2022). 6. sınıf fen bilimleri ders kitapları ve Eğitim Bilişim Ağı'ndaki etkinliklerin ve oyunların bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Demirbaş, İ. S. (2024). Esnek soruşturma uygulanan sınıfta bilim konuşmak: Bir söylem analizi [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Gholam, A. (2019). Inquiry-based learning: Student teachers’ challenges and perceptions. Journal of İnquiry& Action in Education, 10(2), 112-117.
• Gül, E. (2012). Fen defteri uygulamasının öğrencilerin fen ve teknoloji dersindeki başarıları ve derse karşı tutumlarına yansımaları [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Günel, M., Atila, M. E. Ve Büyükkasap, E. (2009). Farklı betimleme modlarının öğrenme amaçlı yazma aktivitelerinde kullanımlarının 6. sınıf “Yaşamımızdaki Elektrik” ünitesinin öğrenimine etkisi. İlköğretim Online, 8(1), 183–199.
• Karademir, E. (2017). Fen öğretiminde disiplinlerarası beceri etkileşimi (1. baskı). Pegem Akademi.
• MEB. (2005). İlköğretim fen ve teknoloji dersi (6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• MEB. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Fen Bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Pedaste, M., Mäeots, M., Siiman, L. A., De Jong, T., Van Riesen, S. A., Kamp, E. T., ... and Tsourlidaki, E. (2015). Phases of inquiry-based learning: Definitions and the inquiry cycle. Educational Research Review, 14, 47–61. Şahan, Z. İ. ve Konur, K. B. (2023). 6, 7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında “Madde ve Doğası” konu alanındaki etkinliklerin bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 11(2), 303–326.
• Şenel-Çoruhlu, T., Er-Nas, S., Çalık, M., Ergül, C., Çepni, S. ve Karagöz, G. N. (2022). Deney kılavuzunun hafif düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilerin bilimsel süreç becerileri üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(4), 775–809. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.826644
• Ulu, C. ve Bayram, H. (2015). Yaparak yazarak bilim öğrenme yaklaşımına dayalı öğretim yönteminin bilimsel süreç becerilerine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(1), 282–298.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. baskı). Seçkin Yayıncılık.