Özel Eğitim Alanında Tasarım Tabanlı Araştırma Yöntemiyle Yapılmış Olan Çalışmalar: Sistematik Derleme

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 1397 - 1422, 28.12.2022

Ali Kurt , Meral Melekoğlu

https://doi.org/10.51460/baebd.1162969

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı, özel eğitim alanında tasarım tabanlı araştırma yöntemiyle yapılmış olan çalışmaların incelenmesidir. Araştırmanın yöntemi sistematik derlemedir. Araştırma kapsamında bir üniversitenin veri tabanı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (TÜBİTAK-ULAKBİM) veri tabanı ve Google Scholor yayın dizininde bulunan 22 çalışma incelenmiştir. İncelenen bu çalışmalar belirli değişkenler açısından betimsel analiz yoluyla analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda; ele alınan çalışmaların büyük bir bölümünün eğitsel bir amaç için yapıldığı, çok daha az bir kısmının bireylerin yetersizliğinden kaynaklı bir kısıtlılığa yönelik yapıldığı görülmüştür. Ayrıca çalışmalarda çoğunlukla bir öğretim tasarımının geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmalarda etkililiğin değerlendirilmesinde genellikle durum çalışmasının tercih edildiği belirlenmiştir. Bunun yanında çalışmaların yapıldığı konulara göre en fazla maddenin halleri ve ısı, okuma-yazma öğretimi ve yaşamımızdaki elektrik konusunun çalışıldığı ortaya çıkmıştır. Tüm bunlarla birlikte veri toplamada en fazla gözlem ve görüşme formlarının kullanıldığı, verilerin analizinde ise çoğunlukla betimsel analizin tercih edildiği tespit edilmiştir. Son olarak, ele alınan çalışmada daha çok olumlu sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasarım tabanlı araştırma, özel eğitim, geliştirme araştırması

The Studies Conducted on Design-Based Research Method in the Field of Special Education: Sistematic Review

Öz

This research aims to examine the studies carried out with the design-based research method in the field of special education. The research was desinged as a study systematic review. In the research, 22 studies in a university database, The Scientific and Technological Research Council of Turkey National Academic Network and Information Center (TÜBİTAK-ULAKBİM) database and Google Scholar publication directory were examined. These studies were analyzed through descriptive analysis. As a result of the research; it was concluded that a large part of the studies examined was conducted for an educational purpose, and much less of them were conducted for a limitation caused by the inadequacy of individuals. In addition, studies mostly aimed to develop, implement and evaluate an instructional design. It has been determined that the case study is generally preferred in evaluating the effectiveness of studies examined. Furthermore, it was revealed that states of matter and heat, literacy teaching, and electricity in our life subjects mainly were studied according to the subjects of the studies. In addition to all these, it was determined that observation and interview forms were mostly used in data collection, and descriptive analysis was mostly preferred in data analysis. Lastly, in the studies examined positive results were obtained.

Anahtar Kelimeler

Design-based research, special education, development research

Kaynakça

• * Analize dâhil edilen araştırmalar. Adıgüzel, S., Çalışkaner-Nibat, G. ve Yıldırım, M. (2022). Analyzing of researches on gifted in science education in Turkey from 2018 to 2020. Kastamonu Eğitim Dergisi, 30(2), 312-330. doi: 10.24106/kefdergi.782121
• Aslan, C. ve Özkubat, U. (2019). Ulusal özel eğitim kongresi bildirilerindeki araştırma eğilimleri: Bir içerik analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(2), 535-554. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/47639/466915
• * Baltacı, S., Yıldız, A., Kıymaz, Y. ve Aytekin, C. (2016). Üstün yetenekli öğrencilere yönelik geogebra destekli etkinlik hazırlamak için yürütülen tasarım tabanlı araştırma sürecinden yansımalar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(39), 70-90. doi: 10.21764/efd.12232
• Bannan-Ritland, B. (2003). The role of design in research: The integrative learning design framework. Educational Researcher, 32(1), 21-24. doi: 10.3102/0013189X032001021
• * Bedir-Erişti, S. D., Fırat, M., İzmirli, S. ve Ceylan, B. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için Tasarım Tabanlı Araştırma Yaklaşımına dayalı eğitsel oyun tasarımı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(1), 73-99. doi: 10.19171/uefad.323387
• Brown, A. L. (1992). Design experiments: Theoretical and methodological challenges in creating complex interventions in classroom settings. Journal of the Learning Sciences, 2(2), 141–178. doi: 10.1207/s15327809jls0202_2
• Cobb, P. (2001). Supporting the improvement of learning and teaching in social and institutional contex. S. Carver ve D. Klahr (Ed.), Cognition and instruction: Twenty-five years of progress (s. 455-478) içinde. Cambridge, MA: Lawrence Erlbaum Associates.
• Cobb, P., Confrey, J., diSessa, A., Lehrer, R. & Schauble, L. (2003). Design experiments in educational research. Educational Researcher, 32(1), 9–13. doi: 10.3102/0013189X032001009
• Collins, A., Joseph, D. & Bielaczyc, K. (2004). Design research: Theoretical and methodological issues. Journal of the Learning Sciences, 13(1), 15–42. doi: 10.1207/s15327809jls1301_2
• Çay, E., Yıkmış, A. ve Sola Özgüç, C. (2020). Özel eğitimde teknoloji kullanımına ilişkin özel eğitim öğretmenlerinin deneyim ve görüşleri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(2), 629-648. Erişim adresi: ttps://dergipark.org.tr/en/pub/enad/issue/54160/732590
• Çoklar, A. N., Ergenekon, Y. ve Odabaşı, F. H. (2018). 2. Ünite: Özel eğitimde teknoloji. H. F. Odabaşı (Ed.) Özel Eğitim ve Eğitim Teknolojisi (s. 19-44) içinde. Ankara: Pegem Akademi.
• Denizli-Gülboy, H. ve Melekoğlu, M. (2022). Özel gereksinimli öğrencilere fen bilimleri öğretiminde yanlışsız öğretim yöntemlerinin kullanımı: Sistematik derleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(2), 481-506. doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.833253
• Dolmans, D. H., & Tigelaar, D. (2012). Building bridges between theory and practice in medical education using a design-based research approach: AMEE Guide No. 60. Medical Teacher, 34(1), 1-10. doi: 10.3109/0142159X.2011.595437
• Dönmez, İ. ve İdin, Ş. (2017). Türkiye’de fen bilimleri eğitimi alanında üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi ile ilgili araştırmaların incelenmesi. Journal of Gifted Education and Creativity, 4(2), 57-74. Erişim adresi: ttps://dergipark.org.tr/en/pub/jgedc/issue/38702/449435
• * Dönmez, O., Yaman, F., Şahin, Y. L. ve Kabakçı-Yurdakul, I. (2016). İşitme engelliler için mobil uygulama geliştirme süreci: Çarkıfelek örneği. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 6(1), 22-41. doi: 10.17943/etku.70563
• Edelson, D. C. (2002). Design research: What we learn when we engage in design. Journal of the Learning Sciences, 11(1), 105–121. doi: 10.1207/S15327809JLS1101_4
• Eken, Ö., Tosun, N. ve Tuzcu-Eken, D. (2020). Covid-19 Salgını ile acil ve zorunlu uzaktan eğitime geçiş: Genel bir değerlendirme. Milli Eğitim Dergisi, 49(1), 113-128. doi: 10.37669/milliegitim.780722
• Elçiçek, M. (2021). Tasarım tabanlı araştırma yönteminde izlenen temel uygulama sürecine dair bir örnek uygulama. M. Yiğit (Ed.), Eğitim bilimlerinde bilimsel araştırmalar (s. 109-118) içinde. Lyon: Livre de Lyon.
• Görgün, B. ve Melekoğlu, M. A. (2019). Türkiye’de özel öğrenme güçlüğü alanında yapılan çalışmaların incelenmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 83-106. doi: 10.19126/suje.456198
• * Gül, A., Kamalı-Arslantaş, T., Yasan, N., Yurdagül, C. ve Yıldırım, Z. (2018). Görme engelli bireylerin yabancı dil kelime bilgilerinin geliştirilmesi: tasarım tabanlı araştırma yaklaşımı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2071-2090. doi: 10.17240/aibuefd.2018.18.41844-504900
• Hannafin, M.J., Hannafin, K.M., Land, S., & Oliver, K. (1997). Grounded practice and the design of constructivist learning environments. Educational Technology Research and Development, 45(3), 101-117. doi: 10.1007/BF02299733
• Herrington, J., McKenney, S., Reeves, T. & Oliver, R. (2007). Design-based research and doctoral students: Guidelines for preparing a dissertation proposal. In C. Montgomerie ve J. Seale (Ed.), Proceedings of World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications 2007 (s. 4089-4097) içinde. Chesapeake, VA: AACE.
• * Karataş, D. ve Solak, N. E. (2020). Böcekleri takım düzeyinde teşhise yönelik geliştirilen mobil uygulamanın özel yetenekli öğrenciler açısından etkililiğinin değerlendirilmesi. Anadolu Öğretmen Dergisi, 4(1), 132-150. doi: 10.35346/aod.654294
• * Kızılaslan, A. ve Sözbilir, M. (2017a). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik geliştirilen fen etkinliklerin değerlendirilmesi: Isı ve sıcaklık. Ege Eğitim Dergisi, 18(2), 914-942. doi: 10.12984/egeefd.314586
• * Kızılaslan, A. ve Sözbilir, M. (2017b). Görme yetersizliği olan öğrencilere için tasarlanan etkinliğin bilimsel süreç becerilerine göre analizi. SDU International Journal of Educational Studies, 4(2), 86-95. Erişim adresi: t.ly/I1Qe
• * Kızılaslan, A. ve Sözbilir, M. (2018a). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik tasarlanan etkinliklerin değerlendirilmesi: Isı alışverişi ve sıcaklık değişimi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 121-139. doi: 10.17556/erziefd.325956
• * Kızılaslan, A. ve Sözbilir, M. (2018b). Maddenin halleri ve ısı öğretim tasarımının değerlendirilmesi: Öğrenci ve öğretmen görüşleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 48(48), 111-127. doi: 10.15285/maruaebd.314751
• * Kızılaslan, A. ve Sözbilir, M. (2022). Görme yetersizliği olan öğrencilere kinetik enerji ve sıcaklık kavramlarının öğretimi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(34), 606-624. doi: 10.35675/befdergi.836349
• Kurt, A. ve Kurtoğlu-Erden, M. (2020). Özel eğitim alanında teknoloji kullanımı ile ilgili yapılan çalışmaların incelenmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 47-70. doi: 10.31463/aicusbed.676961
• Kurt, A. ve Kurtoğlu-Erden, M. (2022). Özel eğitim alanında pandemi sürecinde yapılan uzaktan eğitim ile ilgili çalışmaların incelenmesi. M. H. Türkçapar (Ed.), Uzaktan eğitimde güncel sorunlar ve çözüm önerileri (s. 293–308) içinde. Ankara: ASBÜ Yayınları.
• * Kuzu, A., Cavkaytar, A., Çankaya, S. ve Öncül, N. (2013). Zihin engelli bireylerin ebeveynlerinin kullanımına yönelik geliştirilen mobil beceri öğretimi yazılımına yönelik katılımcı görüşleri. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 3(2), 1-21. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ajesi/issue/1529/18752
• * Kuzu, A., Cavkaytar, A., Odabaşı, H. F., Duygu-Erişti, S. ve Çankaya, S. (2014). Zihin engelli bireylerin ebeveynlerinin kullanımına yönelik mobil beceri öğretimi yazılımının geliştirilmesi. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 5(2), 11-26. doi: 10.17569/tojqi.24629
• Kuzu, A., Çankaya, S. ve Mısırlı, Z. A. (2011). Tasarım tabanlı araştırma ve öğrenme ortamlarının tasarımı ve geliştirilmesinde kullanımı. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 1(1), 19-35. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ajesi/issue/1525/18728
• Miles, M, B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Oğuz, B. (2021). Özel yetenekli öğrencilere ana dili öğretimi konulu çalışmaların (2017-2020) eğilimleri üzerine bir inceleme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 330-348. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/60878/902747
• * Okçu, B. ve Sözbilir, M. (2016a). 8. sınıf görme engelli öğrencilere “Yaşamımızdaki Elektrik Ünitesinde” Elektrik Motoru Yapalım" Etkinliği. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 45(1), 23-48. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/265942
• * Okçu, B. ve Sözbilir, M. (2016b). 8. sınıf görme engelli öğrencilere “Yaşamımızdaki Elektrik” ünitesinin öğretimi: Mıknatıs yapalım etkinliği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 202-223. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/befdergi/issue/23129/247060
• * Okçu, B. ve Sözbilir, M. (2016c). 8. sınıfta görme yetersizliği olan öğrencilere yaşamımızdaki elektrik ünitesinin öğretimi: “Nasıl ışık saçar? Nasıl ısınır?” etkinliği. Fen Eğitimi ve Araştırmaları Derneği Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 4(1), 76-93. Erişim adresi: t.ly/ZIyM
• * Oktekin, B. ve Çavuş, N. (2019). İşitme ve konuşma engelli bireyler için işaret tanıma sistemi geliştirme. Folklor/Edebiyat, 25(97), 575-590. doi: 10.22559/folklor.969
• Özenç, M. ve Gül-Özenç, E. (2013). Türkiye’de üstün yetenekli öğrencilerle ilgili yapılan lisansüstü eğitim tezlerinin çok boyutlu olarak incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171(171), 13-28. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/21497/230486
• Özmen, E. ve Kan, A. Ü. (2021). Türkiye’de 2015-2020 yılları arasında uzaktan eğitim ile ilgili hazırlanan tezlerin bibliyometrik analizi. Turkish Studies - Education, 16(4), 2005-2027. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Erhan-Oezmen/publication/354464299_Turkiye'de_2015- 2020_Yillari_Arasinda_Uzaktan_Egitim_ile_Ilgili_Hazirlanan_Tezlerin/links/6139f6daee29a068c711f1ee/Tuerkiyede-2015-2020-Yillari-Arasinda-Uzaktan-Egitim-ile-Ilgili-Hazirlanan-Tezlerin.pdf
• Reimann, P. (2011). Design-Based Research. Markauskaite L., Freebody P., Irwin J. (Dizi Ed.), Methodos Series (Methodological Prospects in the Social Sciences): Vol. 9. Methodological Choice and Design (s. 37-50) içinde. doi: 10.1007/978-90-481-8933-5_3
• Richey, R. & Nelson, W. (1996). Developmental research. In D. Jonassen (Ed.), Handbook of Research for Educational Communications and Technology (pp. 1213-1245). New York: Macmillan.
• Serttaş, Z. , Çalışkan, S. ve Akçamete, G. (2020). Özel eğitimde teknoloji kullanımının belirlenmesine yönelik çalışmaların incelenmesi. Turkish Special Education Journal: International, 2(2), 36-55. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tseji/issue/56395/767518
• Sözbilir, Ö., Gül, Ş. Okçu, B., Yazıcı, F., Kızılaslan, A., Zorluoğlu, S. L., Atilla, G. (2015). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik fen eğitimi araştırmalarında eğilimler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 218-241. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/17067
• * Sözbilir, M., Zorluoğlu, S. L. ve Kızılaslan, A. (2019). Görme yetersizliği olan öğrencilere yönelik geliştirilen fen etkinliklerin bilimsel süreç becerileri öğrenimine etkisi: Madde ve ısı. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 8(1), 172-192. doi: 10.30703/cije.463801
• Spataru, A. C. (2010). Agile development methods for mobile applications (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). School of Informatics, University of Edinburgh, UK.
• * Şahin-Kölemen, C. ve Akgün, Ö. Ü. E. (2022). Designing, development, implementation and assessment of the accessible mass open learning platforms for the visually impaired individuals. TOJET, 21(3), 15-32. Erişim adresi: http://www.tojet.net/articles/v21i3/2132.pdf
• Van den Akker, J. (1999). Principles and methods of development research. J. van den Akker, N. Nieveen, R.M. Branch, K.L. Gustafson & T. Plomp (Dizi Ed.), Design methodology and developmental research in education and training: (s.1–14) içinde. doi: 10.1007/978-94-011-4255-7_1
• * Yaman, F., Dönmez, O., Avcı, E. ve Kabakçı-Yurdakul, I. (2016). İşitme engelli öğrencilerin okuma-yazma eğitiminde mobil uygulama kullanımı. Eğitim ve Bilim, 41(188), 153-174. doi: 10.15390/EB.2016.6687
• * Yaman, F., Dönmez, O. ve Kabakçı-Yurdakul, I. (2015). İşitme engelli bireylerin okuma-yazma eğitimine yönelik mobil uygulama geliştirilmesi: Cümle düzenleme uygulaması. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 73-95. doi: 10.18506/anemon.72893
• * Yazıcı, F. ve Sözbilir, M. (2020a). 6. Sınıf Görme Engelli Öğrencilere Destek ve Hareket Sistemi Konusundaki Kavramların Öğretimi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 16(2), 231-250. doi: 10.17244/eku.799303
• * Yazıcı, F. ve Sözbilir, M. (2020b). 6. sınıf görme engelli öğrencilere solunum sistemi kavramlarının öğretimi. Erciyes Journal of Education, 4(2), 68-97. doi: 10.32433/eje.806653
• Yıkmış, A., Kot, M., Terzioğlu, N. K. ve Aktaş, B. (2018). Türkiye’de özel eğitim alanında yapılan matematik araştırmalarının betimsel analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2475-2501. doi: 10.17240/aibuefd.2018.18.41844-445908
• Yıkmış, A. ve Tekinarslan, E. (2005). Özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin teknoloji kullanımına yönelik görüşleri ve beklentileri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(11), 211-220. doi: 10.11616/AbantSbe.151
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. baskı). Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, C. ve Göze-Kaya, D. (2019). AR-GE harcamalarının gelişimi: TR-AB üzerine bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33(3), 791-812. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/atauniiibd/issue/47100/491588
• Zawacki-Richter, O., Kerres, M., Bedenlier, S., Bond, M. & Buntins, K. (Ed.). (2020). Systematic reviews in educational research: Methodology, perspectives and application. Springer, Wiesbaden. https://doi.org/10.1007/978-3-658-27602-7
• Walker, D. F. (1992). Methodological issues in curriculum research. In P. Jackson (Ed.), Handbook of research on curriculum içinde (s. 98–118). New York: Macmillan.
• Wang, F. & Hannafin, M.J. (2005). Design-based research and technology-enhanced learning environments. Educational Technology Research and Development, 53(4), 5-23. doi: 10.1007/BF02504682