Examination of Studies Using Direct Instruction Method in Turkey

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 1, 606 - 632, 28.04.2024

Mihriban Sönmez , Serdar Sönmez

https://doi.org/10.51460/baebd.1443511

Öz

The fulfillment of educational needs of individuals with special needs and the use of effective practices in terms of time and cost are considered extremely important. Describing the applications related to the direct instruction method in Turkey is crucial in guiding teachers and practitioners. In this context, the aim of the research is to examine single-subject studies conducted with individuals with special needs in Turkey between 2000 and 2023, where the direct instruction method is used as an independent variable. The examination covers participant characteristics, method, target skills, research model, data analysis, research type, the environment where the study was conducted, and effectiveness variables. The studies included in the research were scanned electronically, the accessed studies were examined in detail, and a descriptive analysis was conducted on 43 studies meeting the criteria. As a result of the research, it was found that most of the studies included individuals with intellectual disabilities as participants, the majority of individuals were between the ages of 7-11, the direct instruction method was used alone in most studies, the applications were mostly carried out in a school environment, and the dependent variables of the research were largely academic skills, and the direct instruction method was effective in all studies. Additionally, it was found that in most of the studies, multiple baseline model, one of the single-subject research models, and graphical analysis were used. The research findings were discussed and recommendations were made in light of the examined variables.

Anahtar Kelimeler

Direct instruction method, single-subject research, descriptive analysis

Türkiye’de Doğrudan Öğretim Yönteminin Kullanıldığı Araştırmaların İncelenmesi

Öz

Özel gereksinimli bireylerin eğitsel gereksinimlerinin karşılanması ve zaman maliyet açısından etkili uygulamaların kullanılması son derece önemli görülmektedir. Bu uygulamalar arasında yer alan doğrudan öğretim yöntemine ilişkin Türkiye’de gerçekleştirilen uygulamaların betimlenmesi, öğretmen ve uygulamacılara yol göstermesi açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda araştırmanın amacı; Türkiye’de 2000-2023 yılları arasında özel gereksinimli bireylerle yürütülmüş ve bağımsız değişken olarak doğrudan öğretim yönteminin kullanıldığı tek denekli araştırmaların, katılımcı özellikleri, hedef beceri, yöntem, araştırma modeli, veri analizi, araştırma türü, çalışmanın yürütüldüğü ortam ve etkililik değişkenleri açısından incelemektir. Araştırma kapsamına dahil edilen çalışmalar elektronik ortamda taranmış, ulaşılan çalışmalar ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve ölçütleri karşılayan 43 çalışmanın betimsel analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda, ulaşılan çalışmalarda daha çok zihin yetersizliği olan bireylerin katılımcı olarak yer aldığı, bireylerin çoğunun 7-11 yaşları arasında olduğu, çalışmaların çoğunda doğrudan öğretim yönteminin tek başına kullanıldığı, uygulamaların daha çok okul ortamında yürütüldüğü, araştırmaların bağımlı değişkenlerini büyük oranda akademik becerilerin oluşturduğu ve doğrudan öğretim yönteminin tüm çalışmalarda etkili olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Ayrıca araştırmaların çoğunda tek denekli araştırma modellerinden çoklu yoklama modelinin ve grafiksel analizin kullanıldığı bulgularına ulaşılmıştır. Araştırma bulguları incelenen değişkenler ışığında tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğrudan öğretim yöntemi, tek denekli araştırma, betimsel analiz

Kaynakça

• Albay, C. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere çarpma işleminin öğretiminde bilgisayar destekli GeoGebra yazılımıyla sunulan somut-yarı somut-soyut (CRA) öğretim stratejisinin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alptekin, S. (2010). Akranların sosyal becerilere model olduğu doğrudan öğretimin zihinsel engelli öğrencinin sosyal becerileri kazanması, sürdürmesi, genellemesi ve sosyal kabulüne etkisi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akçamete, G. (2009). Özel gereksinimli olan öğrenciler. G. Akçamete (Ed.), Genel eğitim kurumlarında özel gereksinimi olan öğrenciler ve özel eğitim, içinde (s. 31-74). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Akdemir-Doğanay, Ç. (2014). Görme engelli çocuklarda öykü anlama becerilerini kazanmada doğrudan öğretim yöntemiyle sunulan hikâye haritasının etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akgün, S. K., Karaaslan, Ö., & Erdem, H. Ş. (2023) Otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere çarpma işlemi öğretiminde nokta belirleme tekniğinin etkililiği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (65), 260-287. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1110195
• Akgün, Ö., & Gürsel, O. (2022). Gelişimsel yetersizliği olan öğrencilere doğrudan öğretim yöntemiyle işlevsel matematik becerilerinin öğretiminin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(3), 507-535. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.763670
• Cook, B. G., Tankersley, M., Cook, L., & Landrum, T. J. (2008). Evidence based practices in special education: some practical considerations. Intervention in School and Clinic, (44)2,69–75 https://doi.org/10.1177/1053451208321452
• Cook, B. G., Tankersley, M., & Landrum, T. J. (2009). Determining evidence-based practices in special education. Exceptional children, 75(3), 365-383. https://doi.org/10.1177/001440290907500306
• Çifci, İ. (2001). Zihinsel engelli bireyler için hazırlanan bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çolak, A. (2001). Zihin özürlü çocuklar ilköğretim okulu ve mesleki eğitim merkezindeki özel eğitim öğretmenlerinin zihin özürlü çocukların okuma-yazma öğrenmeleri hakkındaki görüş ve önerileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Bayram, H. (2006). Az gören öğrencilere uyarlanmış doğrudan öğretim yaklaşımı kullanılarak kendini gözlemleme yoluyla sözlü problem çözme öğretiminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (11. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Çelik, S. (2009). Zihinsel yetersizlik gösteren çocuklara kavram öğretiminde doğrudan öğretim ve eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililik ve verimliliklerin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çıkılı-Soylu, D., Dağseven-Emecen, D. ve Yıkmış, A. (2019). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere fen konularının öğretiminde doğrudan öğretim yöntemi ile şematik düzenleyiciyle öğretim yönteminin karşılaştırılması. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9, 1–25.
• Dağseven-Emecen, D. (2011). Zihin engellilere sosyal becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim ve bilişsel süreç yaklaşımlarının karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3), 1403-1420.
• Demirtaş, Ç. P. (2022). Öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin sözcük çözümleme becerilerini desteklemeye yönelik sözcük çözümleme müdahale programının etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ekergil, İ. (2000). Zihin engelli çocuklara zıtlık kavramlarını öğretmede doğal dille uygulanan doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Eliçin, Ö., Dağseven Emecen, D., ve Yıkmış, A. (2013). Zihin engelli çocuklara doğrudan öğretim yöntemiyle temel toplama işlemlerinin öğretiminde nokta belirleme tekniği kullanılarak yapılan öğretimin etkinliği. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 37, 118-136. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/maruaebd/issue/386/2559
• Eliçin, Ö., & Kaya, A. (2016). Zihinsel yetersizliği olan yetişkin bireylere doğrudan öğretim yöntemi ile tablet bilgisayarda oyun oynama becerisinin kazandırılması. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 33(2), 1-19. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/buje/issue/29693/365709
• Erkaraman, H. K., Yıkmış, A., & Terzioğlu, N. K. (2022). Otizmli öğrencilere basamak değerinin öğretiminde somut-yarı somut-soyut öğretim stratejisinin etkililiği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 480-499. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1100487
• Evgin, Ç. (2019). Zihin yetersizliği olan öğrencilere iş becerilerinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1-21. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/usakead/issue/45560/480032
• Hanley, G. P., Iwata, B. A., ve Mccord, B. E. (2003). Functional analysis of problem behavior: a review. Journal of Applied Behavior Analysis, 36(2), 147-185. https://doi.org/10.1901/jaba.2003.36-147.
• Hume, K., Steinbrenner, J. R., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., Szendrey, S., McIntyre, N. S.; Yücesoy-Özkan, S., & Savage, M. N. (2021). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism: Third generation review. Journal of autism and developmental disorders, 1-20.
• Hunter, M. C. (1982). Mastery teaching (pp. 63-72). El Segundo, CA: Tip Publications.
• İlik, Ş. Ş. (2009). Hafif düzeyde öğrenme güçlüğüne sahip öğrencilerde doğrudan öğretim yönteminin fen ve teknoloji dersine ilişkin kavramların öğretiminde etkililiğinin değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kahyaoğlu, F. (2010). Zihin engelli bireylere ikişerli ve üçerli atlayarak sayma becerisinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Kahveci, G. (2017). Çoklu yetersizliklerde doğrudan öğretim ile gerçekleştirilen görsel kart ve video temelli öğretim yaklaşımlarının renk öğretiminde karşılaştırmalı etkililiği. Electronic Turkish Studies, 12(23), 133-150. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12195.
• Kahveci, G. (2004). Az görenlerde zihin haritası yöntemi ile özet çıkarmanın okuduğunu anlamaya etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karabulut, A. H. (2020). Zihin yetersizliği olan öğrencilere fen konularının kazandırılmasında doğrudan öğretim yönteminin tabletli ve tabletsiz sunumunun karşılaştırılması. (Yayınlanmamış doktora tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Karabulut, H. A., Uçar, A. S. ve Uçar, K. (2021). Türkiye’de özel gereksinimli öğrencilerle Fen Bilimleri öğretimine ilişkin yapılan araştırmaların gözden geçirilmesi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 62-85.
• Karsak, H. G. (2018). Doğrudan öğretim yöntemine genel bir bakış [An overview of direct instruction method]. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(3), 77-99. https://dergipark.org.tr/en/pub/asead/issue/40903/494006
• Kartal, D. (2021). Zihin engelli öğrencilere güneş sistemi ünitesinin öğretimine yönelik sunulan tablet bilgisayar uygulamasının etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kaya, S. (2021). Genel eğitim sınıflarında öğrenim gören özel gereksinimli öğrencilere matematik becerileri öğretiminde somut-yarı somut-soyut öğretim stratejisinin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Keşci, Z. (2019). Zihin yetersizliği olan bireylere kesirlerin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kot, M., Sönmez, S., ve Yıkmış, A. (2017). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere toplama işlemi öğretiminde doğrudan öğretim yöntemiyle sunulan nokta belirleme tekniği ile sayı doğrusu stratejisinin karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(02), 253-269. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.323011.
• Kot, M., & Yıkmış, A. (2018). Zihin yetersizliği olan öğrencilere problem çözme becerisinin öğretiminde şemaya dayalı öğretim stratejisinin etkisi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 335-358. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.107
• Kot, M. (2019). Zihin yetersizliği olan öğrencilere çarpma ve bölme işlemlerinin öğretiminde nokta belirleme tekniğinin farklı sunumlarının karşılaştırılması. (Yayınlanmamış doktora tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Kumaş, Ö. A., Dada, Ş. D., & Yıkmış, A. (2019). Öğrenme güçlüğü olan ve olmayan öğrencilerin sözel problem çözme ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişkiler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 542-554.
• McDaniel, S. C., Bruhn, A. L., & Troughton, L. (2017). A brief social skills intervention to reduce challenging classroom behavior. Journal of Behavioral Education, 26, 53-74.
• Oktav, B., & Yıkmış, A. (2022). Zihin yetersizliği olan öğrencilere ulaşım türlerine göre taşıtlar konusunun öğretiminde kavram haritalarının etkililiği. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 4(2), 16-34. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2022.0131
• Özaydın, L., İfter, T. E., & Kaner, S. (2008). Arkadaşlık becerilerini geliştirme programının özel gereksinimi olan okul öncesi çocuklarının sosyal etkileşimlerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9(01), 15-34. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000112
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. (2018). T. C. Resmi Gazete (Sayı: 30471). Erişim adresi: http://www. resmi gazete. gov. tr/eskiler/2018/07/20180707-8. htm. https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
• Özlü, Ö., & Yıkmış, A. (2019). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere çarpma öğretiminde somut-yarı somut-soyut öğretim stratejisinin etkililiği. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 195-225. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.125.
• Özokçu, O. (2007). Birlikte eğitim ortamlarındaki zihin engelli öğrencilere sosyal becerilerin kazandırılmasında doğrudan öğretim yönteminin etkililiğinin incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özsoy, Y., Özyürek, M., & Eripek, S. (1988). Özel eğitime muhtaç çocuklar ve özel eğitime giriş. Ankara: Karatepe Yayınları.
• Pınar, E. S., & Kocabıyık, D. (2014). Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere örüntü oluşturma becerisinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 14(3), 281- 300.
• Rosenshine, B. (2008). Five meanings of direct instruction. Center on Innovation & Improvement, Lincoln, 1-10.
• Rutherford Jr, R. B., Mathur, S. R., & Quinn, M. M. (1998). Promoting social communication skills through cooperative learning and direct instruction. Education and Treatment of Children, 354-369.
• Sargent, L. R. (1983). Project SISS: Social Skills Program. Draft.
• Sargent, L. R. (1998). Social skills for school and community: systematic ınstruction for children and youth with cognitive delays. cec publications, council for exceptional children, CEC Publications.
• Sucuoğlu, B. & Çifci, İ. (2001). Yapamıyor mu? yapmıyor mu? zihinsel engelli çocuklar için sosyal beceri eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Şafak, P., & Bilgiç, H. C. (2021). Çoklu yetersizliği olan az gören çocuklara doğrudan öğretimle sunulan şematik düzenleyicinin bir fen konusunun öğretiminde etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 22(1), 175-206. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.629598
• Taras, M. E., Matson, J. L., & Leary, C. (1988). Training social interpersonal skills in two autistic children. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 19(4), 275-280.
• Tekin İftar, E. (2018). Özel eğitimde bilimsel-dayanaklı uygulamalar: tarihçe, tanım ve öneriler. Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü, 1-6.
• Terzioğlu, N. K., & Yıkmış, A. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere temel çıkarma işlemi öğretiminde nokta belirleme tekniğinin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(1), 1-27. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.298939
• Tiryaki, M. A. (2019). Down sendromlu öğrencilerin el becerilerinin geliştirilmesi temel şekillendirme tekniklerinin kazandırılmasında doğrudan öğretim ve eşzamanlı ipucu ile öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Tufan, S., Tiryaki, D., & Arslantekin, B., (2020). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere tam saatleri ayırt etme becerisinin öğretiminde doğrudan öğretim modelinin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(4), 757-787. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.595152
• Türer, H., (2010). Zihinsel engelli öğrencilere teşekkür etme ve özür dileme becerilerinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Türker, Ç., & Tekinarslan, İ. Ç. (2020). Zihin yetersizliği olan öğrenciye fen bilimleri dersinde uygulanan tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğinin etkililik ve verimliliklerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 623-643. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020.20.52925-638923
• Türker-Yıldırım, Ç. (2022). Zihin yetersizliği olan öğrencilere fen öğretimine ilişkin Türkiye’de yapılan çalışmaların incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1-30. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.843449
• Ültay, E., Akyurt, H. & Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201. https://doi.org/10.21733/ibad.871703
• Wong, C., Odom, S. L., Hume, K. A., Cox, A. W., Fettig, A., Kucharczyk, S., ... & Schultz, T. R. (2015). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism spectrum disorder: A comprehensive review. Journal of autism and developmental disorders, 45, 1951-1966.
• Yıldırım, H. H., & Yıkmıs, A. (2022). The effectiveness of concrete-representational-abstract ınstruction strategies in the ınstruction of fractions to students with learning disabilities. Online Submission, 8(3), 92-115. http://dx.doi.org/10.46827/ejse.v8i3.4363
• Yılmaz-Yenioğlu, B., & Sönmez-Kartal, M. (2022). Zihin yetersizliği olan çocukların sayı hissini geliştirmede doğrudan öğretim yöntemine dayalı etkinlik paketinin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Erken Görünüm. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.942986
• Yıkmış, A., & Özçakır, M. V. (2019). Zihin yetersizliği olan çocuklara hayvanların temel özelliklerinin kazandırılmasında doğrudan öğretim yöntemiyle sunulan kavram haritasının etkililiği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 71-90. https://doi.org/10.29029/busbed.523309.
• Yozgat, A. A., Özbek, N., ve Afacan, Ö. (2018). Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilere elementlerin isimlerinin doğrudan öğretim yöntemi kullanılarak öğretimi. Researcher: Researcher: Social Science Studies, 6(1), 23-39.
• Zelyurt, S. (2015). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere hayat bilgisi dersinin şarkı ile ve doğrudan öğretim yöntemiyle sunulmasının etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.