Probleme Dayalı Öğrenme Uygulamalarının Eleştirel Düşünme Eğilimine ve Sosyal Bilgiler Dersine Yönelik Tutuma Etkisi ve Uygulamalara İlişkin Öğrenci Görüşleri

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 697 - 720, 28.08.2024

Perihan Şara Hürsoy , Ceyhun Bekir Can , Ali Demircioğlu

https://doi.org/10.51460/baebd.1467443

Öz

Bu çalışmanın amacı, probleme dayalı öğrenme (PDÖ) uygulamalarının ilkokul 4. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerine ve sosyal bilgiler dersine yönelik tutumlarına etkisini incelemek ve bu uygulamalara yönelik öğrenci görüşlerini belirlemektir. 2022-2023 eğitim-öğretim yılında, Ege Bölgesi’nin küçük bir ilindeki resmi bir ilkokulda öğrenim gören 4. sınıf düzeyindeki 62 öğrenci; bu araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Bu bağlamda 32 öğrenci deney grubunda ve 30 öğrenci ise kontrol grubunda yer almıştır. Araştırma nicel ve nitel yöntemlerin bir arada kullanıldığı karma yöntem ile tasarlanmıştır. Araştırmanın verileri UF/EMI Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği, Sosyal Bilgiler Dersine Yönelik Tutum Ölçeği ve öğrenci mektupları ile toplanmıştır. Toplanan nicel verilerin analizinde t-testi ve nitel verilerin analizinde ise içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Çalışmanın nicel bulguları doğrultusunda PDÖ uygulamalarının, ders kitabına dayalı öğretime kıyasla, öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimleri ile sosyal bilgiler dersine yönelik tutumlarını anlamlı şekilde artırdığı saptanmıştır. Araştırmanın nitel bulguları doğrultusunda ise deney grubu öğrencilerinin PDÖ uygulamalarına ilişkin “güzel ve eğlenceli olması”, “uygulamaların devamlılığının istenmesi” ve “iş birliği yapılması” gibi olumlu; “grup üyeleriyle anlaşmazlık yaşama” ve “sonlara doğru sıkılma” gibi olumsuz görüşler bildirdikleri görülmüştür. Aynı zamanda araştırmanın sınırlılıkları doğrultusunda PDÖ’nün farklı sınıf düzeylerinde gerçekleştirilmesi ve sosyal bilgiler dersinin diğer öğrenme alanlarına entegre edilmesi gibi önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Probleme dayalı öğrenme, eleştirel düşünme, sosyal bilgiler dersine yönelik tutum, ilkokul dördüncü sınıf.

Kaynakça

• Abate, A., Atnafu, M. & Michael, K. (2022). Visualization and problem-based learning approaches and students’ attitude towards learning mathematics. Pedagogical Research, 7(2). https://doi.org/10.29333/pr/11725
• Adanalı, R. (2018). Geocaching Oyunu ile desteklenmiş probleme dayalı öğrenmenin doğal afetler konusunun öğretimine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Akar-Vural, R. & Kutlu, O. (2004). Eleştirel düşünme: Ölçme araçlarının incelenmesi ve bir güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 189-199.
• Aras, R. (2018). Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının üst düzey düşünme becerilerine ve yaratıcılık düzeyine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Arslan, A. (2006). Bilgisayar destekli eğitim yapmaya ilişkin tutum ölçeği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 24-33.
• Asokawati, S., Asrial, A. & Hamidah, A. (2023). The effect of problem based learning on student critical thinking skills in plant reproduction system material. Jurnal Penelitian Pendidikan IPA (JPPIPA), 9(3), 1310-1313. http://doi.org/10.29303/jppipa.v9i3.3454
• Ateş, Y. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Awan, R. N., Hussain, H. & Anwar, N. (2017). Effects of problem based learning on students’ critical thinking skills, attitudes towards learning and achievement. Journal of Educational Research, 20(2), 28-41.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Barrows, H. S. & Tamblyn, R. M. (1980). Problem-based learning: an approach to medical education. New York: Springer Publishing Company.
• Batur, Z. & Özcan, H. Z. (2020). Eleştirel düşünme üzerine yazılan lisansüstü tezlerinin bibliyometrik analizi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(2), 834-854. http://doi.org/10.7884/teke.4732
• Bayram, H. (2021). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde probleme dayalı öğrenmenin öğrencilerin girişimcilik düzeyine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Bendraou, R. & Sakale, S. (2023). The impact of problem based learning and reading stories on the development of Moroccan middle school students’ critical thinking skills. Journal of English Language Teaching and Applied Linguistics (JELTAL), 5(2), 74-80. https://doi.org/10.32996/jeltal.2023.5.2.9
• Beyer, B. K. (1988). Developing a scope and sequence for thinking skills instruction. Educational Leadership, 45(7), 26-30.
• Cantürk-Günhan, B. & Başer, N. (2008). Probleme dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin matematiğe yönelik tutumlarına ve başarılarına etkisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 119-134.
• Cantürk-Günhan, B. & Başer, N. (2009). Probleme dayalı öğrenmenin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 451-482.
• Cantürk-Günhan, B. & Başer, N. (2009). Probleme dayalı öğrenmeye ilişkin öğrenci, öğretmen ve öğretim üyelerinin görüşleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 3(1), 134-155.
• Cevahir, E. (2020). Ortalama karşılaştırmaları ve non-parametrik testleri. R. Ö. Çatar (Ed.). SPSS ile nicel veri analizi rehberi içinde (s. 29-82). İstanbul: Kibele Yayınları.
• Çanakçı, P. (2021). Probleme dayalı öğrenme modeline uygun viyolonsel eğitiminin öğrenci performansı, akademik başarısı, motivasyonu ve kalıcılığı üzerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, E. (2010). Fen eğitiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin akademik başarısına, tutumuna, akademik risk alma düzeyine ve kalıcılığa etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Deveci, H. (2002). Sosyal bilgiler dersinde probleme dayalı öğrenmenin öğrencilerin derse ilişkin tutumlarına, akademik başarılarına ve hatırlama düzeylerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Dianita, B. & Tiarani, V. A. (2023). Problem based learning model with experiential learning to ıncrease creative thinking and critical thinking ability. Jurnal Penelitian dan Pengembangan Pendidikan, 7(2), 328–335. https://doi.org/10.23887/jppp.v7i2.62254
• Dirmanto, A., Cahyono, E. & Sulistyaningsih, T. (2021). The effectiveness of problem based learning on acid-base materials to improve scientific attitude and creativity of SMA N1 comal students. Journal of İnnovative Science Education, 10(2), 193-198.
• Duran, M., Özdemir, F. & Kaplan, A. (2015). Probleme dayalı öğrenme yaklaşımının kullanımına yönelik bir araştırma: olasılık konularının öğretimi örneği. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 6(2), 250-284. Ennis, R. H. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational Leadership, 43(2), 44-48.
• Ertaş-Kılıç, H. & Şen, A. İ. (2014). UF/EMI eleştirel düşünme eğilimi ölçeğini Türkçeye uyarlama çalışması. Eğitim ve Bilim, 39(176), 1-12. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2014.3632
• Fita, M. N., Jatmiko, B. & Sudibyo, E. (2021). The effectiveness of problem based learning (PBL) based socioscientific issue (SSI) to improve critical thinking skills. Studies in Learning and Teaching, 2(3), 1-9. https://doi.org/10.46627/silet.v2i3.71
• Genç, M. (2020). Sosyobilimsel konular ile bilim-tutum ilişkisi. M. Genç (Ed.). Kuramdan uygulamaya sosyobilimsel konular içinde (s. 1-14). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Göğüs, R. (2013). Fen bilimleri öğretiminde probleme dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin akademik başarı ve tutumları üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale.
• Greene, J. C. (2005). The generative potential of mixed methods inquiry. International Journal of Research & Method in Education, 28(2), 207-211. https://doi.org/10.1080/01406720500256293
• Günay, S., Akar, C. & Balbağ, N. L. (2022). The effect of problem based learning method on students academic success and their attitudes towards social studies course. Osmangazi Journal of Educational Research, 9(2), 165-177.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel düşünme ve eleştirel düşünme öğretimine dair bazı yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74.
• Harianja, R., Tampubolon, T. & Manalu, L. (2023). Analysis of problem-based learning model on mathematical critical thinking skills of elementary school students. Formatif: Jurnal Ilmiah Pendidikan MIPA, 13(1), 101-108. http://dx.doi.org/10.30998/formatif.v13i1.17251
• Hmelo-Silver, C. E. (2004). Problem-based learning: what and how do students learn? Educational Psychology Review, 16(3), 235-266.
• Hsu, Y. C. (1999). Evaluation theory in problem-based learning approach. ERIC Document ED: 436148, 199-205.
• Kaptan, F. & Korkmaz, H. (2001). Fen eğitiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 185-192.
• Karabulut, Ö. & Gençtürk-Güven, E. (2022). Sosyal bilgiler dersinde yaratıcı drama yönteminin öğrencilerin eleştirel düşünme ve çevresel duyarlıklarına etkisi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (Özel Sayı), 295-322. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1068110
• Karakuş, U. (2006). Probleme dayalı öğrenme yaklaşımının sosyal bilgiler derslerinde uygulanması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 7(2), 163 - 176. Kartal-Taşoğlu, A. & Bakaç, M. (2023). Probleme dayalı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin akademik başarı ve eleştirel düşünme becerilerine etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 52(238), 855-884. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1086365
• Kıraç, B. & Elaldı, Ş. (2023). Probleme dayalı öğrenme yönteminin üstdüzey düşünme becerilerine etkisi: bir meta-analiz çalışması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(4), 2196-2214. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1290181
• Koç-Erdamar, G. & Bangir-Alpan, G. (2017). Eleştirel düşünme algısı: Lise öğretmenleri üzerine bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(62), 787-800. https://doi.org/10.17755/esosder.305631
• Kurt, A. A. & Kürüm, D. (2010). Medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme arasındaki ilişki: Kavramsal bir bakış. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 20-34.
• Lambros, A. (2004). Problem-based learning in middle and high school classrooms: a teacher′s guide to ımplementation. California: Corwin Press.
• Larson, L. C. & Miller, T. N. (2011). 21st century skills: Prepare students for the future. Kappa Delta Pi Record, 47(3), 121-123. https://doi.org/10.1080/00228958.2011.10516575
• Liu, M., Liu, S., Pan, Z., Zou, W. & Li, C. (2019). Examining science learning and attitude by at-risk students after they used a multimedia-enriched problem-based learning environment. Interdisciplinary Journal of Problem-Based Learning, 13(1), 6. https://doi.org/10.7771/1541-5015.1752
• Luqmanto, Pusporini, W., Mulyaningsih, S. & Dewana, E. N. (2023). Improving critical thinking through problem based learning based teaching materials in social sciences in 5th grade elementary school. ICoTPE Proceedings, 1(1), 855-864.
• McPeck, J. E. (2016). Critical thinking and education. Londra: Routledge.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7. sınıflar). https://l24.im/XRwGlA adresinden erişilmiştir.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. John Wiley-Sons.
• Merritt, J., Lee, M., Rillero, P. & Kinach, B. M. (2017). Problem-based learning in K–8 mathematics and science education: A literature review. Interdisciplinary Journal of Problem-Based Learning, 11(2). https://doi.org/10.7771/1541-5015.1674
• Moralar, A. (2012). Fen eğitimde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının akademik başarı, tutum ve motivasyona etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne. Nisa, G., Sarwi, S. & Subali, B. (2021). An analysis of problem based learning activities in improving students’ critical thinking skills and intrapersonal intelligence. Journal Of Primary Education, 10(4), 449-460.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-316.
• Özgül, B. (2021). Probleme dayalı öğrenme yaklaşımının etkililiği: bir meta-analiz çalışması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Palinussa, A. L., Lakusa, J. S. & Moma, L. (2023). Comparison of problem based learning and discovery learning to improve students’ mathematical critical thinking skills. Formatif: Jurnal Ilmiah Pendidikan MIPA, 13(1), 109-122. http://dx.doi.org/10.30998/formatif.v13i1.15205
• Paul, R., Elder, L. & Bartell, T. (1997). A brief history of the idea of critical thinking. https://l24.im/iCspa adresinden erişilmiştir.
• Pertiwi, A. A. ve Rizal, F. (2020). Pengaruh model pembelajaran problem based ınstruction berbasis collaboration, communication, creativity and critical thinking terhadap hasil belajar rangkaian elektonika. INVOTEK: Jurnal Inovasi Vokasional dan Teknologi, 20(1), 61-68. https://doi.org/10.24036/invotek.v20i1.665
• Ponce, O. A. & Pagán-Maldonado, N. (2015). Mixed methods research in education: capturing the complexity of the profession. International Journal of Educational Excellence, 1(1), 111-135.
• Putri, D. K., Hidayah, R., & Yuwono, Y. D. (2023). Problem based learning: Improve critical thinking skills for long life learning. Jurnal Penelitian Pendidikan IPA, 9 (7), 5049-5054. https://doi.org/10.29303/jppipa.v9i7.4188
• Saputra, M. D., Joyoatmojo, S., Wardani, D. K. & Sangka, K. B. (2019). Developing critical-thinking skills through the collaboration of jigsaw model with problem-based learning model. International Journal of Instruction, 12(1), 1077-1094. https://doi.org/10.29333/iji.2019.12169a
• Sartika, W., Rahman, S.R. & Irfan, M. (2023). Empowering students’ critical thinking skills using problem based learning. Inornatus: Biology Education Journal, 3(2), 67-74. https://doi.org/10.30862/inornatus.v3i2.427
• Savery, J. R. (2006). Overview of problem-based learning: Definitions and distinctions. Interdisciplinary Journal of Problem-Based Learning, 1(1), 8-20. https://doi.org/10.7771/1541-5015.1002
• Semerci, Ç. (2003). Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 28(127), 64-70.
• Stepien, W. J., Gallagher, S. A. & Workman, D. (1993). Problem-based learning for traditional and interdisciplinary classrooms. Journal for the Education of the Gifted, 16(4), 338-357. https://doi.org/10.1177/016235329301600402 Sunmam, H., Şimşek, M., Tanyıldız, M., Tekgüç, M., Uğurlu, M., Aslan, D., … Önderoğlu, S. (2003). Probleme Dayalı Öğrenme (PDÖ) Oturumları Uygulama Rehberi. HÜTF Tıp Eğitimi ve Bilişimi AD, Ankara.
• Susilawati, S. & Supriyatno, T. (2023). Problem based learning model in improving critical thinking ability of elementary school students. Adv Mobile Learn Educ Res, 3(1), 638-647. https://doi.org/10.25082/AMLER.2023.01.013
• Şara-Hürsoy, P. (2022). Hayat bilgisi dersinde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının kullanımı: Modül örneği. S. Demir (Ed.), Yeni nesil öğrenme öğretme yaklaşımları içinde (s. 135-151). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Tanrıkulu, D. D. (2022). Sosyal bilgiler dersinde karikatür destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin problem çözme algıları, derse yönelik tutumlar ve erişi düzeyine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• TDK. (2022a). Beceri. Güncel Türkçe Sözcük içinde. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• TDK. (2022b). Eğilim. Güncel Türkçe Sözcük içinde. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• TDK. (2022c). Tutum. Güncel Türkçe Sözcük içinde. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Tetik, A. T. (2013). Sosyal bilgiler dersinde kullanılan probleme dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin karar verme becerisine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Topal-Germi, N. (2020). Probleme dayalı öğrenmenin 5. sınıf öğrencilerinin maddenin değişimi ünitesinde başarılarına, yaratıcı düşünme becerilerine, kavram algılama düzeylerine ve motivasyonlarına etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Tozduman-Yaralı, K. (2020). Gelişimsel açıdan eleştirel düşünme ve çocuklarda eleştirel düşünmenin desteklenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 48, 454-479. https://doi.org/10.9779/pauefd.536546
• Turanlı, N., Karakaş-Türker, N. & Keçeli, V. (2008). Matematik alan derslerine yönelik tutum ölçeği geliştirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 254-262.
• Tuncer, M., Berkant, H. G. & Doğan, Y. (2015). İngilizce dersine yönelik tutum ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 260-266.
• Ulu-Kalın, Ö. & Topkaya, Y. (2017). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler dersine yönelik tutum ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 14-22.
• Utama, I. M. P. & Imansyah, I. (2022). The effect of problem-based learning on students’ critical thinking and speaking competence. Journal of English Language and Pedagogy, 5(2), 94-100. https://doi.org/10.36597/jelp.v5i2.13667
• Uyar, G. (2014). 6. sınıf matematik dersinde probleme dayalı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin akademik başarısına ve matematiğe ilişkin tutumuna etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Wang, S. Y., Tsai, J. C., Chiang, H. C., Lai, C. S. & Lin, H. J. (2008). Socrates, problem-based learning and critical thinking-a philosophic point of view. The Kaohsiung Journal of Medical Sciences, 24(3), S6-S13. https://doi.org/10.1016/S1607-551X(08)70088-3
• Wibawa, C., Susanta, W., Parmithi, N. N. & Mahendra, W. E. (2023). Improving the scientific attitude of elemantary school students through problem-based learning. Mimbar PGSD Undiksha, 11(1), 18-23.
• Yılmaz, T. (2016). Probleme dayalı öğrenme yönteminin fen konularının öğretilmesinde ortaokul 5. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına ve fen bilimleri dersine yönelik tutumlarına etkisi: ışık ve ses (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bozok Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yozgat.
• Yılmazel, A. (2021). Ortaokul öğrencilerinin ısı ve sıcaklık konusundaki kavram yanılgılarını gidermede probleme dayalı öğrenme yönteminin etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.