Özel Yetenekli Çocukları Olan Ebeveynlerin Farkındalık Düzeylerinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 3, 2223 - 2243

Canan Balbay , Hakan Özak

https://doi.org/10.51460/baebd.1452821

Öz

Ailenin, tüm çocukların hayatında olduğu gibi özel yetenekli çocukların yetenek ve potansiyellerinin gelişiminde de kritik bir rolü vardır. Ebeveynler, özel yetenekli çocuklarının bireysel yeteneklerinin farkında olmalı ve onların kapasitelerini en üst düzeyde geliştirmelerine destek olabilmelidir. Çocuklarının yeteneklerini, ilgi alanlarını ve kapasitelerini en üst düzeye çıkarma sorumluluğu; onları dikkatlice gözlemleyerek, anlamaya çalışarak, doğru ve olumlu yönlendirmelerde bulunarak yerine getirilebilir. Bu çalışmada, özel yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin çocuklarına yönelik farkındalık düzeylerini belirlemek amaçlanmıştır. Çalışma, nicel araştırma yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Verilerin toplanmasında Afat (2013) tarafından geliştirilen "Ebeveyn Farkındalıkları Ölçeği" ve bir kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Elde edilen veriler, SPSS 26 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmaya 2022-2023 eğitim öğretim yılında çocukları Bandırma Bilim ve Sanat Merkezinde eğitim gören 155 ebeveyn katılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ebeveyn farkındalıkları ölçeği alt puanlarının cinsiyet türü, eğitim düzeyi ve meslek değişkenine göre mükemmeliyetçilik, stres-çatışma ve motivasyon-başarı boyutunda anlamlı bir farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Katılımcıların özel yetenekliler ile ilgili eğitime katılmaları, anne babanın birliktelik durumu, çocuk sayısı, yaşı ve aylık geliri değişkenlerinin farkındalık düzeylerinde bir farklılığa neden olmadığı görülmüştür. Araştırmaya katılan ebeveynlerin büyük çoğunluğunun farkındalık düzeylerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Özel yetenekli çocuklar gerektiğinde ve doğru destek sağlandığında tam potansiyellerini kullanarak daha da başarılı olabilmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenekli çocuk, Ebeveyn Farkındalığı., Üstün Zeka, Özel Yetenek

Kaynakça

• Afat, N. (2013a). Üstün zekâlı çocukların ebeveynlerine yönelik geliştirilen aile eğitim programının etkililiğinin sınanması [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi
• Afat, N. (2013b). Çocuklarda üstün zekânın yordayıcı olarak ebeveyn tutumları. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 155-168.
• Akarsu, F. (2001). Üstün yetenekli çocuklar aileleri ve sorunları. Eduser Yayınları.
• Akarsu, F., (2004). Üstün Yetenekliler. Şirin, M., R., Kulaksızoğlu A, ve Bilgili A., E., (Ed) I.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Makaleler Kitabı içinde, (127-154). Çocuk Vakfı Yayınları, Yayın No:64.
• Ataman, A., (2004). Üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocuklar. Şirin, M., R., Kulaksızoğlu A, ve Bilgili A., E., (Editör), I.Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Makaleler Kitabı, içinde, (155-168). Çocuk Vakfı Yayınları, Yayın No:64, İstanbul.
• Bloom, B. S. (Ed.). (1985). Developing talent in young people. New York: Ballantine Books.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (14. Baskı). Pegem Akademi.
• Clark, B. (1997). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at school (5th ed.). Merrill, an imprint of Prentice Hall.
• Colangelo, N., & Dettman, D. (1983). A review of research on parents and families of gifted children. Exceptional Education, 50, 20-27.
• Çağlar, D. (2003). Yaratıcı çocuklar ve yaratıcılığın geliştirilmesi. Çağdaş Eğitim Dergisi, 1(9), 16-24.
• Çamdeviren, Ş. (2014). Bilim sanat merkezine (bilsem) devam eden çocukların anne babalarının karşılaştıkları güçlükler (Sakarya İli Örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Sakarya Üniversitesi.
• Dağlıoğlu, H. E., & Alemdar, M. (2010). Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 849-860.
• Davaslıgil, Ü. (2000). Üstün çocuklara sahip ailelerin eğitimi. In T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Ed.), Özel Eğitimde Aile Eğitimi Sempozyumu içinde (s. 142-148).
• Davaslıgil, Ü. (2004). Üstün Çocuklara Sahip Ailelerin Eğitimi. In M. R. Şirin, A. Kulaksızoğlu, & A. E. Bilgili (Eds.), I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Seçilmiş Makaleler Kitabı (s. 461-478). Çocuk Vakfı Yayınları.
• Davis, G. A., & Rimm, S. B. (2004). Education of the gifted and talented (5th ed.). Pearson Education.
• Delisle, J. R. (2002). Barefoot Irreverence: A Collection of Writings on Gifted Child Education. Prufrock Press Inc.
• Demirkaya, H., Ünal, O., & Bozan, İ. (2021). Ebeveynlerinin bakış açısından üstün yetenekli çocuklar. Trakya Eğitim Dergisi, 11(3), 1671-1687.
• Dettmann, D. F., & Colangelo, N. (1980). A functional model for counseling parents of gifted students. Gifted Child Quarterly, 24, 158-161.
• Dinç, Y. (2001). Predictive Role of Perfectionism on Depressive Symptoms and Anger: Negative Life Events as The Moderator [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Dirks, J. (1979). Parent’s reactions to identification of the gifted. Roeper Review, 2(2), 9-10.
• Enç, M. (2005). Üstün Beyin Gücü. Ankara: Gündüz Yayıncılık. (Orijinal İlk Baskı: 1979).
• Fornia, G. L., & Frame, M. W. (2001). The social and emotional needs of gifted children: Implications for family counseling. The Family Journal, 9(4), 384-390.
• Flett, G. L., Hewitt, P. L., Oliver, J. M., & Macdonald, S. (2002). Perfectionism in children and their parents: A Developmental Analysis. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, Research, and Treatment (pp. 89–132). Washington DC: American Psychological Association.
• Gagne, F., (2005). From gifts to talents The DMGT as a developmental model, In Sternberg, R., J., Davidson, J., E., (Eds), Conceptions of Giftedness (II. Edition), (98-119), Cambridge University Press, Cambridge.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 update (10a ed.). Pearson.
• Geake, J. G. (2009) “Neuropsychological characteristics of academic and creative giftedness,” in International Handbook of Giftedness, ed L. V. Shavinina (Dordrecht: Springer), 261–73.
• Hall, E. G., & Skinner, N. (1980). Somewhere to turn: Strategies for parents of the gifted and talented. Teachers College Press.
• Herrmann, A., & Nevo, B. (2011). Gifted education in German-speaking countries. Gifted And Talented International, 26(1&2), 47-62.
• Herskovits, M. (2000). Family influences on the development of high ability. Gifted Education International, 14(3), 237–246.
• Huey, E. L., Sayler, M. F., & Rinn, A. N. (2013). Effects of family functioning and parenting style on early entrants’ academic performance and program completion. Journal for the Education of the Gifted, 36(4), 418-432.
• Karakuş, F. (2010). Üstün Yetenekli Çocukların Anne Babalarının Karşılaştıkları Güçlükler. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 127–144.
• Karakuş, F. (2014). Üstün yetenekli çocukları olan anne babaların çocuklarının eğitimine yönelik algıları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 289-304. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuefd/issue/20251/214909 (Erişim tarihi: 11/10/2020).
• Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Kirk. S. A., & Gallagher, J. J. (1989). Educating exceptional children (6th Ed.). Houghton Mifflin.
• Koç, İ. (2016). Üstün Zekâlı ve Üstün Yetenekli Öğrenci Velilerinin Bilim ve Sanat Merkezi'yle İlgili Görüşleri: Bir BİLSEM Örneği. Üstün Zekâlılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 3(3), 17-24.
• Köksal, A. (2020). Özel yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak. Çocuk ve Medeniyet, 5(10), 495-502.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (third edition). New York: The Guilford Press.
• Leana-Tascilar, M. Z., Ozyaprak, M., & Yilmaz, O. (2016). An online training program for gifted children’s parents in Turkey. Eurasian Journal of Educational Research, 65, 147-164.
• Manning, S. (2006). Recognizing gifted students: A practical guide for teachers. Kappa Delta Pi Record, 42, 64-68.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2017). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Üstün Zekâlılar ve Özel Yetenekliler.
• Moon, S. M., & Hall, A. S. (1998). Family therapy with intellectually and creatively gifted children. Journal of Marital and Family Therapy, 24(1), 59-80.
• Mönks, F., J., Katzko, M., W., (2005): Giftedness and gifted education, In Sternberg, R., J., Davidson, J., E., (Ed), Conceptions of Giftedness (II. Edition), (187-200), Cambridge University Press, Cambridge.
• Oğurlu, Ü. (2016). Üstün yetenekli çocuğa sahip ailelere yönelik eğitim programının ailelerin ebeveyn öz-yeterliliklerine ve farkındalıklarına etkisi. Milli Eğitim Dergisi, Sayı 209.
• Olszewski-Kubilius, P. (2008). The role of the family in talent development. In Handbook of giftedness in children (pp. 53-70). Springer US.
• Olszewski-Kubilius, P., Lee, S. Y., & Thomson, D. (2014). Family environment and social development in gifted students. Gifted Child Quarterly, 58(3), 199-216.
• Özbay, Y. (2013). Üstün yetenekli çocuklar ve aileleri [TC.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Aile Eğitimi Programı].
• Özgüven, İ., E., (2007). Psikolojik Testler. PDREM Yayınları.
• Renzulli, J., R., (2005). Equity, excellence, and economy ın a system for ıdentifying students ın gifted education: A Guidebook, Connecticut State Department Of Education.
• Rimm, S. B. (2006). Keys to parenting the gifted child. Great Potential Press, Inc.
• Robinson, N., M., (2005). In defense of a psychometric approach to the definition of academic giftedness: a conservative view from a die hard liberal, In Sternberg, R., J., Davidson, J., E., (Eds), Conceptions of Giftedness (II. Edition), (247-280), Cambridge University Press, Cambridge.
• Sak, U. (2010). Üstün zekâlılar-özellikleri tanılanmaları eğitimleri [Gifted students characteristics, identification and their education], Maya publishing.
• Saranlı, A. G. (2011). Üstün yetenekli çocukların ailelerine yönelik geliştirilen aile rehberliği programlarının etkililiğinin incelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Siegelbaum, L., & Rotner, S. (1983). Ideas and activities for parents of preschool gifted children. Gifted Child Today.
• Singal, D. J. (1991). The other crisis in American education. Atlantic Monthly, 268(5).
• Solow, R. (2001). Parents' conceptions of giftedness. Gifted Child Today, 24(2), 14-22.
• Şahin, F., & Levent, F. (2015). Examining the methods and strategies which classroom teachers use in the education of gifted students. The Online Journal of New Horizons in Education, 3(5), 73-82.
• Upshur, C. (1991). Mothers’ and fathers’ ratings of the benefits of early intervention services. Journal of Early Intervention, 15, 345-357.
• VanDeur, P. (2011). Views of gifted elementary students about self-directed learning. Gifted and Talented International, 26(1&2), 111-120.
• Van Tassel Baska, J. (2013). Curriculum for the gifted. A commitment to excellence. Gifted Child Today, 36(3), 213–240.
• Welsh, B. J. (2014). The relationship between identified gifted and talented children and their parents. [Doctoral dissertation], St. John's University.
• Yakmacı Güzel, B., (2002). Üstün yeteneklilerin belirlenmesinde yardımcı yeni bir yaklaşım: Dabrowski’nin aşırı duyarlılık alanları. [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi
• Yıldız, S., & Altay, N. (2021). The parenting attitudes and effects on their gifted children: a literature review. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 9(2), 123-132.
• Yuen, K. W. (2005). Making sense of giftedness: A way to understand parenting stress among parents of gifted children. HKU Theses Online (HKUTO).