“Eğitimde Birlikteyiz” Öykü Kitaplarında Toplumsal Cinsiyete Bakış

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 123 - 149

Kübra Ediz , Mine Koyuncu Şahin

https://doi.org/10.51460/baebd.1549302

Öz

Öz (tr)
İnsanlar doğdukları ilk andan itibaren yaşamlarının her kademesinde toplum tarafından çeşitli sınıflandırmalara maruz bırakılır, bunların başında toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, toplumsal cinsiyet rolleri gelmektedir. İnsanların bulundukları çevre, okudukları kitaplar, çevrelerinde gördükleri meslek grupları, toplumsal cinsiyet rollerini benimsemelerinde önemli etkenlerdir. Bu araştırma kapsamında erken çocukluk dönemi için UNICEF’in hazırladığı “Eğitimde Birlikteyiz” kitapları içerisinden öykü kitapları kategorisinde 3-5 yaş çocuklarına yönelik toplam 38 adet öykü kitabının: eşitlikçi cinsiyet rollerine yer verip vermediği incelenmiştir. Bu bağlamda karakterlerin; toplumsal cinsiyet rolleri açısından oyun tercihleri ve oyuncaklar, üslup ve söylev biçimleri, kıyafet, renk seçimleri, karakterlere atfedilen meslekler temaları altında kitaplar incelenmiştir. Araştırma için doküman incelemesi modeli kullanılmıştır. Araştırma sonucunda incelenen kitaplarda kadın ve erkek karakterlerin sayı olarak eşit olmadığını ortaya çıkmıştır. Kitaplarda yer verilen ana karakterlerin çoğunluğunu kadın karakterler oluşturmaktadır, kadın karakterler çocukların öz bakımında ve diğer ihtiyaçlarında ön plana çıkarılırken erkek karakterler geri planda bırakılmıştır. Meslek seçimlerinde erkek karakterlere daha fazla meslek çeşidi atfedilirken kadın karakterlerde bu sayı oldukça sınırlı tutulmuştur. Bu sonuçlara göre farklı yayınevlerine ait resimli çocuk kitaplarının çizimleri ve içeriğine ilişkin ayrıntılı analizler yapılarak yayımlama yapmaları önerilmektedir ayrıca çocuk kitaplarında geleneksel anlayışa sahip görseller yerine eşitlikçi anlayışa hitap eden görsellere yer verilebilir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet rolleri, UNICEF Eğitimde Birlik, çocuk edebiyatı, resimli çocuk kitapları, erken çocukluk

Kaynakça

• Akıncı Coşgun, A. - Yılmaz, T. P. (2022). STEM içerikli resimli çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin sunumu. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(2), 139-148.
• Akkaş, İ. (2017). Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramları çerçevesinde ortaya çıkan toplumsal cinsiyet ayrımcılığı. Ekev Akademi Dergisi, Özel Sayı, 97-11.
• Arslan Ozer, D. vd. (2019). Analysis of gender roles in primary school (1st to 4th grade). Turkish Textbooks. Eurasian Journal of Educational Research, 19(79), 1-20.
• Balcı, E. - Sel, B. (2017). İlkokul Türkçe ders kitaplarında yer alan çocuk edebiyatı ürünlerinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğini besleyen düşünme biçimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(3), 723-740.
• Batmaz, Ö. (2021). Resimli çocuk kitaplarındaki toplumsal cinsiyet eşitliğine bir bakış. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-18.
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9, 27-40.
• Karaaslan, A., Bencik Kangal, S., & Arslan, S. (2018). Okul Öncesi Dönem Resimli Çocuk Kitaplarında Yer Alan Baba Figürünün İncelenmesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı Ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 2(2), 18-31.
• Casey, K. & Novick, K. & Lourenco, S. (2021). Sixty years of gender representation in children’s books: Conditions associated with overrepresentation of male versus female protagonists. PLOS ONE. 16. e0260566. 10.1371/journal.pone.0260566.
• Cihan, N. (2017). Çocuk kitapları ne kadar ‘değer’li? Istanbul Journal of Innovation in Education, 2(1), 21-35.
• Çatalcalı Soyer, A. (2009). Okul öncesi dönem çocuk hikâye kitapları: Stereotipler ve kimlikler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 13-27.
• Çelebi, E. (2022), Medyanın toplumsal cinsiyet rolleri üzerinde etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(82), 822-829.
• Çer, E. (2017). Çocuk edebiyatında toplumsal cinsiyetsiz karakterler: Bir araştırma örneği. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 14-1(27), 389-408.
• Çınar, P. (2015). Resimli çocuk kitaplarında giyimiyle kadın karakterler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 48(1), 1-18.
• Dereobalı, N. - Özcan, M. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının anlattıkları sürpriz kutu hikâyeleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(5), 1871-1873.
• Doğanay, G. - Çopur, Z. (2021). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarında işlenen aile içi rollerin toplumsal cinsiyet eşitliği açısından değerlendirilmesi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 7(1), 57-73.
• Dumanlı, E. - Esen, Y. (2022). Çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet bağlamı: Araştırma gündeminin değişkenleri. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 20(79), 118-148.
• Emeksiz, B. M. - Bay, D. N. (2022). Okul öncesi dönem çocuklarının oyunlarında toplumsal cinsiyet algısının incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi (ESTÜDAM) Eğitim Dergisi, 7(2), 29-61.
• Filipović, K. (2018). Gender Representation in Children’s Books: Case of an Early Childhood Setting. Journal of Research in Childhood Education. 32. 1-16. 10.1080/02568543.2018.1464086.
• Hareket, D. - Dündar, H. (2023). Çocuk hikâye kitaplarında toplumsal cinsiyet unsurları: Ayşegül kitap serisi örneği. Disiplinler arası Çocuk Hakları Araştırmaları Dergisi, 3(5), 1-30.
• Güney, N. (2017). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet incelemesi. Turkish Studies. 11(3), 1229-1248.
• Ishtiaq, Muhammad. (2019). Book review Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative and mixed methods approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: Sage. English Language Teaching. 12 (5), 40-41.
• Karkıner, E. (2019). Sevim Ak’ın çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Burdur: Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kaynak, D. - Aktaş, E. (2017). Okul öncesi hikâye ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. Ekev Akademi Dergisi, 72, 67-86.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kırbaşoğlu Kılıç, L.,- Eyüp, B. (2011). İlköğretim English ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 129-148.
• May M. Narahara (1998), Gender stereotypes in children's picture books. Washington: Eric.
• McDonald, S. (2010). Sex Bias in the Representation of Male and Female Characters in Children's Picture Books. The Journal of Genetic Psychology: Research and Theory on Human Development. 150. 389-401. 10.1080/00221325.1989.9914605.
• Nhundu, T. J. (2007). Mitigating gender-typed occupational preferences of Zimbabwean primary school children: The use of biographical sketches and portrayals of female role models. Sex Role, 56, 639-649.
• Oğuz Rollas, B. (2017). 0-6 yaş resimli çocuk hikâye kitaplarında toplumsal cinsiyet inşası. İzmir: Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özkan A. S. (2018) Kadın ve Erkek Arasındaki Renk Ayrımı. Biz İnsanız. 9
• Salman Erden, Y. T. (2019). Resimli çocuk kitaplarındaki toplumsal cinsiyet olgusunun incelenmesi. Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, D. (2021). Tübitak popüler bilim yayınları 3-6 yaş çocuk kitaplığının toplumsal cinsiyet yönünden incelenmesi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, D. - Özaydınlı, B. (2023). TÜBİTAK resimli çocuk kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(1) 255-285.
• Seçgin, F. - Tural, A. (2011). Sınıf öğretmenliği bölümü öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumları. Education Sciences, 6(4), 2446-2458.
• Şeren, N. vd. (2022). Resimli çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri: Okuyan balık elektronik kütüphanesi örneği. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 2399-2440.
• Sönmez, K. - Dikmenli, Y. (2021). İlkokul sosyal bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 10(1), 434-458.
• Temellioğlu, H. Ş. (2021) Andersen masallarında toplumsal cinsiyet rolleri. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 165-178.
• Tunagür, M. - Kılıç, B. H. (2023). Toplumsal cinsiyetin aktarım aracı olarak çocuk kitapları: Zeyno kitapları serisi örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 59-90.
• UNİCEF, Hakkımızda/ Her Çocuk İçin, Https://Www.Unicefturk.Org/Yazi/Hakkimizda-Ne-Yapiyoruz, (Erişim Tarihi: 01.12.1024)
• Ültay, E. vd. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 188-201. Yaşın Dökmen, Z. (2012). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. Ankara: Remzi Kitabevi.
• Yener, T. (2020). Okul öncesindeki hikâye kitaplarındaki toplumsal cinsiyet rollerinin kitap metinsel içeriği ve kitap resimlerinin perspektifli incelenmesi. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım, A.-Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yorgancı, Y. (2008) İlköğretim ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin inşası. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• World Health Organization. (1998). The world health report. World Health Organization Publishing.